Przypisy

SIBI ET CONJUGI/ ET LIBERIS ET LIBERTIS — Sobie i żonie i dzieciom i wyzwoleńcom. [przypis redakcyjny]

sic transit gloria mundi (łac.) — tak przemija sława świata. [przypis redakcyjny]

siczowi — Kozacy z Siczy, z Zaporoża. [przypis redakcyjny]

Sicz Zaporoska — Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]

siderum (łac.) — gwiazd. [przypis redakcyjny]

się coś popsuło u osi — współczesne kalendarze (por. satyrę Żona modna.) zamieszczały przy bałamutnych przepowiedniach pogody obszerne komentarze na temat rzekomego odchylenia się osi ziemskiej, co miało być przyczyną zaburzeń atmosferycznych, m. in. i w Polsce. [przypis redakcyjny]

się ja k'temu nie znam — do tego nie czuję. [przypis redakcyjny]

się o cudzych rzeczach (…) pytamy (daw.) — pytać o czym. [przypis redakcyjny]

się schował — tu: wychował. [przypis redakcyjny]

się zachować prawie — naprawdę zdobyć ich względy. [przypis redakcyjny]

się zwraca — tu: odwraca się, kryje przed słońcem. [przypis redakcyjny]

sieczowe nachody — Sicz albo siecz zaporoska jest [to] horda Kozaków siczowych, mających swe siedlisko w siczy (zasieku, okolicy) zadnieprskiej i napadających niegdyś Ukrainę, równie jak tauryckie, to jest krymskie, czyli w ogólności tatarskie hordy. [przypis redakcyjny]

sie czuj — uważaj. [przypis redakcyjny]

siedemdziesiąt ksiąg — spisy uwięzionych na mocy tajnych rozkazów królewskich (fr. lettres de cachet), znalezione w Bastylii paryskiej po jej zdobyciu przez lud 14 lipca 1789; liczba ksiąg przesadzona: wiadomość z gazet. [przypis redakcyjny]

Siedem nimf wieńcem wokoło niej stoi — To jest cztery cnoty świeckie i trzy duchowe. Chrystus Pan, wstępując do nieba, zostawił Kościół swój na ziemi pod strażą i opieką nauki bożej i cnoty. Inni wykładacze komedii boskiej wprost przez te siedem nimf rozumieją siedem darów Ducha Świętego, w których się jednoczą wszystkie cnoty świeckie i duchowe. [przypis redakcyjny]

siedle — dziś popr. forma N.lp: siodle. [przypis redakcyjny]

siedli (starop.) — [tu:] przepadli, zginęli. [przypis redakcyjny]

siedm — daw. forma wyrazu siedem. [przypis redakcyjny]

siedmiogwiazd (…) nasz sterem łodzi (…) obraca — Siedmiogwiazd (septemtrion), tak zwana konstelacja Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy, która widziana na naszym widnokręgu kieruje drogą żeglarzy. [przypis redakcyjny]

siedmiogwiazd — Ten siedmiogwiazd (septemtrion) z Empireum, to jest z pierwszego nieba, oznacza siedem świeczników wspomnionych w pieśni uprzedniej. [przypis redakcyjny]

Siedmiu ostatnich (…) róże, kwiaty barwy gorejącej — Siedmiu ostatnich ma wieńce na głowie z kwiatów czerwonych i róż gorejących jako symbol krwawego ich męczeństwa. [przypis redakcyjny]

Siedmiu przeciw Tebom — jedna z siedmiu zachowanych tragedii Aischylosa; jej treścią są przygotowania do obrony Teb przeciwko najazdowi króla Argos, sprowadzonemu przez Polinejkesa na własny kraj w odwet za pozbawienie go tronu i wygnanie z ojczyzny. Gdy Polinejkes padł w walce, Kreon, władca Teb, zabronił pogrzebać jego ciało; wtedy z dwóch sióstr Polinejkesa Ismena podporządkowała się rozkazowi, zaś Antygona, nie bacząc na karę, pochowała zwłoki brata. [przypis redakcyjny]

sie (…) dostawa — dojrzewa. [przypis redakcyjny]

siedzącą przeciw Piotra Annę — Naprzeciw Piotra, a więc przy Janie Chrzcicielu, siedzi Anna, matka Marii. [przypis redakcyjny]

siedząc w cieniu — żyjąc na uboczu. [przypis redakcyjny]

siedzenie — siodło, kulbaka. [przypis redakcyjny]

siedział milczący odźwierny (…) w jego ręku połyskał miecz nagi — Dobrodziejstwa Wiary tych tylko być mogą wyłącznym udziałem, w których serca pokorne a wierzące rzeczywiście przez oświecenie łaską bożą wniknęły; oświecenie, jakiego ludziom dobrej i czystej woli, pragnącym podnosić duch swój coraz wyżej, nigdy nie zabraknie. Kto bez tej dobrej i czystej woli zbliża się do bramy czyśćcowej, tego uderzy miecz anioła odźwiernego, błyszczący jak błyskawica; ten według zasługi na jej progu przyjętym będzie jako fałszywy obłudnik. [przypis redakcyjny]

siedział w więzieniu, od tegoż to Chowańskiego schowany — gra wyrazów: od Chowańskiego schowany (tj. wzięty do niewoli). [przypis redakcyjny]

siedzieć — [tu w domyśle:] w wieży, w więzieniu. [przypis redakcyjny]

siedzieć — [tu w domyśle:] w wieży, za wyrokiem sądu. [przypis redakcyjny]

siedzieć wysoko — zajmować wysoką pozycję społeczną. [przypis redakcyjny]

siedziem w jej prawie (starop.) — podlegamy jej prawom, znajdujemy się pod jej władzą. [przypis redakcyjny]

Siedzi niewiasta w pełnej wdzięku krasie — Ewa, najpiękniejsza, ponieważ Bóg ją bezpośrednio stworzył. Ewa przez nieposłuszeństwo swoje sprowadziła grzech na ziemię, jak Maria przez urodzenie Zbawiciela, zbawienie świata. [przypis redakcyjny]

siekane gloty — kule, ołów siekany do nabojów. [przypis redakcyjny]

siekiereczka — [tu:] siekierka wojenna, bendysz. [przypis redakcyjny]

Sielce — właśc. Siedlce, miasto we wsch. Polsce, na płd. Podlasiu, położone między rzekami Muchawką i Helenką. [przypis redakcyjny]

siemieniatka (gw.) — krowa maści siemieniatej (siemieniaty: pstry, w cętki lub brunatny, raczej używa się w odniesieniu do kur: siemieniatka to kura pstra). [przypis redakcyjny]

siem odenasta — gra w kostki lub karty. [przypis redakcyjny]

Siemon Łukicz Szczerbatyj — przydany Chowańskiemu hetman nakaźny; nie zginął, lecz dostał się do niewoli. [przypis redakcyjny]

Siem — Syjam. [przypis redakcyjny]

Siengalewicz, Mikołaj — w latach 1874–1899 dyrektor wyższego gimnazjum w Lublinie, do którego Brzozowski uczęszczał. (Patrz Pamiętnik, wpis z dnia 5 I). [red. WL] [przypis redakcyjny]

Sieniawski, Mikołaj Hieronim — strażnik koronny, wojewoda wołyński, marszałek nadworny koronny, zm. 1684. [przypis redakcyjny]

sie padają — pękają. [przypis redakcyjny]

sie (…) przygodzić (starop.) — przydać się. [przypis redakcyjny]

Sieraw-mu — jenerałowi Sierawskiemu na emigracji. [przypis redakcyjny]

sierdzistość (daw.) — gniew. [przypis redakcyjny]

sierdzity (daw.) — zły, rozgniewany. [przypis redakcyjny]

siermięga — ubranie chłopskie. [przypis redakcyjny]

siermięga — wierzchni strój z grubego materiału, na przełomie XIX i XX w. charakterystyczny dla chłopów. [przypis redakcyjny]

sierści — w rękopisie dla rymu: sierci; tak też najczęściej pisze poeta. [przypis redakcyjny]

siestrze — liczba podwójna, dziś popr.: siostry; Anna i Konstancja, siostry Ferdynanda II. [przypis redakcyjny]

Siewierz — ziemia siewierska z miastami Czernihowem i Nowogrodem Siewierskim, nad rzeką Desną, lewym dopływem Dniepru; wszystkie wymienione grody i krainy zostały w r. 1654 zajęte przez Moskwę. [przypis redakcyjny]

siewka — gra dziecięca tu w sensie: zmiana miejsca). [przypis redakcyjny]

sie (…) żal nie hamuje — żal nie zmniejsza się. [przypis redakcyjny]

sie zawżdy na deszcz myja — zob. przysłowie: „Kot się myje, będzie deszcz”. [przypis redakcyjny]

sie zejdzie — nada się. [przypis redakcyjny]

sie z nienagła przymknął (starop.) — powoli się zbliżył. [przypis redakcyjny]

sie (…) zostoi — ostoi się, zostanie. [przypis redakcyjny]

Si figuri, signora (wł.) — Niech pani sobie wyobrazi. [przypis redakcyjny]

sigillaria, odontopterydy, lepidodendrony — bardzo dawne gatunki olbrzymich roślin, z których powstały pokłady węgla kamiennego. [przypis redakcyjny]

Sigillatus — rzeźbiony, sigillata — liczba mn. rodz. nij. — rzeźbione. [przypis redakcyjny]

significant (łac.) — oznaczają. [przypis redakcyjny]

significat (łac.) — znaczy. [przypis redakcyjny]

signore pittore, quanto (…) cadro? (wł.) — panie malarzu, ile (kosztuje) ten obraz? [przypis redakcyjny]

signum (łac.) — znak. [przypis redakcyjny]

Si iniquitates (…) sustinebit (łac.) — Panie, Panie, będzieszli nieprawości upatrywał, któż się ostoi (z Psalmu 130). [przypis redakcyjny]

si (łac.) — jeżeli; dwukrotnie użyte w mowie Ujejskiego. [przypis redakcyjny]

siła (daw.) — wiele, dużo. [przypis redakcyjny]

siła (daw.) — wiele. [przypis redakcyjny]

Siła ich (…) błądzili (…) siła, (…) iechali (starop. forma) — zamiast: siła ich błądziło, siła jechało; czyli: wielu błądziło, jechało: łacińska constructio ad sensum, np. multitudo fuerunt. [przypis redakcyjny]

siła — Potocki zgodnie z swą wymową rymuje: sieła. [przypis redakcyjny]

siła (starop.) — bardzo. [przypis redakcyjny]

siła (starop.) — dużo. [przypis redakcyjny]

siła (starop.) — dużo, wiele. [przypis redakcyjny]

siła* (starop.) — wiele. [przypis redakcyjny]

silentium (łac.) — milczenie. [przypis redakcyjny]

silentium (łac.) — wieczne milczenie. [przypis redakcyjny]

Si l'envahissement du pays et mes conventions avec le Hetman ne m'avaient alors jeté à la tête des Suédois — l'auteur fait allusion sans doute aux guerres que la Pologne a soutenues contre Gustave Adolphe, de 1624 à 1629, et qui se terminèrent par la défaite des Suédois à Stum. Gustave dut rendre à la Pologne l'Esthonie et la Livonie, qu'il avait occupées. [przypis redakcyjny]

silna gruda a silny mróz — [tu:] oziębłość. [przypis redakcyjny]

silnej ręki — w średniowieczu częsty przydomek (manu fortis), wskazujący na męstwo rycerza. [przypis redakcyjny]

silny (starop.) — wielki. [przypis redakcyjny]

Siloe — sadzawka w Jerozolimie, tu utożsamiona z sadzawką Betsaida (Owczą). Aluzja do wersetów z Ewangelii św. Jana w Nowym Testamencie (J 5:2-5): kiedy anioł zstępował do sadzawki Betsaida i poruszał jej wody, nabierały one wtedy własności uzdrawiających. [przypis redakcyjny]

s'il vous plait (fr.) — proszę, jeśli łaska. [przypis redakcyjny]

Simifonti — Miasteczko w Toskanii. [przypis redakcyjny]

Simonetti — Włoch, lekarz Sobieskiego. [przypis redakcyjny]

simplex veritatis oratio (łac.) — prosta wymowy prawda. [przypis redakcyjny]

simpliciter (łac.) — po prostu. [przypis redakcyjny]

simulacrum (łac.) — obraz, wizerunek. [przypis redakcyjny]

simulant (łac.) — udają. [przypis redakcyjny]

simul et semel (łac.) — naraz i razem. [przypis redakcyjny]

simul et semel (łac.) — razem i obok. [przypis redakcyjny]

simultates, reconciliabitur (łac.) — waśnie, zgoda nastąpi. [przypis redakcyjny]

sine activitate (łac.) — bez czynnego udziału. [przypis redakcyjny]

sine arte mensa (łac.) — stół (obiad) bez kunsztu, prosty. [przypis redakcyjny]

sine bannis (łac.) — bez zapowiedzi. [przypis redakcyjny]

sine comprobatione iuratoria (łac.) — bez poprzysiężenia. [przypis redakcyjny]

sine consensu Reipublicae (łac.) — bez zezwolenia Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

sine contradictione (łac.) — bez sprzeciwu (termin sądowy). [przypis redakcyjny]

sine effectu (łac.) — bez skutku. [przypis redakcyjny]

sine fuco adulationis (łac.) — bez żadnej barwy pochlebstwa. [przypis redakcyjny]