Przypisy

Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości, jej gr. odpowiednikiem była Afrodyta. [przypis edytorski]

Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości, jej gr. odpowiednikiem była Afrodyta, według legendy narodzona z morskiej piany. [przypis edytorski]

Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości, jej gr. odpowiednikiem była Afrodyta, według legendy narodzona z morskiej piany w pobliżu Cypru. [przypis edytorski]

Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości. [przypis edytorski]

Wenus Pięknotyła — nawiązanie do wiersza Kallipigos autorstwa Kazimierza Przerwy-Tetmajera. [przypis edytorski]

Wenus — w mitologii rzymskiej bogini miłości (Tetmajer płynnie przechodzi między motywami rzymskimi a greckimi, patrz przypis 5). [przypis edytorski]

Wenus — w mit. rzym. bogini miłości, słynąca z urody, której imieniem nazwano jedną z planet naszego układu słonecznego, jej obserwacja możliwa jest tylko rano i wieczorem, przez co zwana jest również Jutrzenką, Gwiazdą Poranną (Zaranną) lub Gwiazdą Wieczorną. [przypis edytorski]

Wenus zmieniła Cerastów w woły — za mordowanie obcokrajowców na ołtarzu Jowisza (Owidiusz, Metamorfozy, ks. X, w. 220–237). [przypis edytorski]

Wenus z Milo — marmurowa rzeźba z okresu hellenistycznego, ideał piękna. [przypis edytorski]

Wenus z Milo — słynna marmurowa rzeźba z końca II w. p.n.e., przedstawiająca półnagą grecką boginię miłości Afrodytę (rzymska Wenus), znaleziona na wyspie Milo w 1820, eksponowana w Luwrze; ręce posągu nie zachowały się. [przypis edytorski]

we psiech — w psach. [przypis edytorski]

werbalizm — pustosłowie, wypowiedź zawierająca wiele słów, lecz niewiele istotnej treści, sprawiająca pozory obszernej informacji lub argumentacji za daną tezą. [przypis edytorski]

werbalizować — ubierać w słowa, formułować; tu: protokołować. [przypis edytorski]

werbalizować — ubierać w słowa; tu: protokołować. [przypis edytorski]

werbista — duchowny z zakonu misyjnego, założonego przez niemieckiego duchownego Arnolda Janssena. [przypis edytorski]

werbować — tu: wcielać kogoś do armii. [przypis edytorski]

werbunek — powoływanie do służby wojskowej. [przypis edytorski]

Wercyngetoryks (ok.82–46 p.n.e.) — wódz galijskiego plemienia Arwernów i przywódca powstania Galów, walczący przeciwko Juliuszowi Cezarowi. [przypis edytorski]

werda a. werdo (daw., z niem. wer da: kto tu) — okrzyk strażników: kto idzie. [przypis edytorski]

Wer da? (niem.) — Kto tam? [przypis edytorski]

Wer da (niem.) — kto tam. [przypis edytorski]

Wer den Dichter will verstehen, muss in Dichters Lande gehen (niem.) — Kto chce zrozumieć poetę, musi jechać do kraju poety (Goethe, West-Oestlicher Divan). [przypis edytorski]

Wer den Dichter will verstehen, muss in Dichters Lande gehen (niem.) — Kto poetę chce zrozumieć, musi udać się do jego kraju; motto do uwag, którymi Goethe opatrzył swój cykl liryczny Dywan Zachodu i Wschodu z 1819 r. [przypis edytorski]

werdo a. werda (daw., z niem. wer da: kto tu) — okrzyk strażników: kto idzie. [przypis edytorski]

werdo (z niem.) — kto tam. [przypis edytorski]

Werdo (z niem.) — kto tam; zniekształcone: Wer ist da? [przypis edytorski]

weredyctwo, właśc. weredyzm — mówienie prawdy bez względu na konsekwencje. [przypis edytorski]

weredyczny — mówiący prawdę prosto w oczy, bez względu na konsekwencje. [przypis edytorski]

weredyk — człowiek, który mówi prawdę, zazwyczaj nieprzyjemną, bez względu na konsekwencje. [przypis edytorski]

weredyk — człowiek mówiący prawdę, zwłaszcza nieprzyjemną, bez względu na konsekwencje. [przypis edytorski]

weredyk (daw.) — człowiek mówiący prawdę bez względu na konsekwencje, prosto w oczy, bez ogródek, ryzykując zranienie kogoś, przykre następstwa dla siebie lub innych itp. [przypis edytorski]

weredyk — osoba, która ma zwyczaj mówić innym to, co myśli, prosto w oczy. [przypis edytorski]

weredyk — osoba mówiąca prawdę bez względu na konsekwencje. [przypis edytorski]

weredyk (z łac.) — osoba mówiąca prawdę prosto w oczy, nawet gdy jest nieprzyjemna. [przypis edytorski]

weredyk (z łac. veredicus: prawdomówny) — człowiek, który mówi prawdę prosto w oczy, bez względu na konsekwencje. [przypis edytorski]

werenda (daw.) — dziś: weranda; dobudówka: zadaszone, często również osłonięte ażurowymi a. szklanymi ścianami pomieszczenie znajdujące się przed wejściem do domu. [przypis edytorski]

werenda (daw.) — weranda. [przypis edytorski]

werenda — dziś popr.: weranda. [przypis edytorski]

werenda — dziś: weranda. [przypis edytorski]

wereszczaka — nazwa kilku daw. potraw kuchni polskiej i litewskiej; może to być: schab duszony w wywarze z czerwonych buraków okraszonym słoniną, zupa jarzynowa na kwasie chlebowym ze słoniną, zupa z kiełbaskami i in., nazwa pochodzi ponoć od nazwiska nadwornego kucharza króla Augusta III Sasa. [przypis edytorski]

Wereszczyca a. Wereszyca — rzeka na Ukrainie, dopływ Dniestru; po 17 września 1939 miejsce intensywnych walk wojska polskiego z radzieckim. [przypis edytorski]

wereszka a. brzechwa — drzewce strzały. [przypis edytorski]

weretek — prawdop. forma oboczna od feret a. fereta, co słownik Lindego tłumaczy jako sprzączkę. [przypis edytorski]

Werfel, Franz (1890–1945) — pisarz i poeta austriacki, od 1938 r. na emigracji, autor głośnego, sfilmowanego komediodramatu Jakubowski i pułkownik (1944). [przypis edytorski]

Werfel, Franz (1890–1945) — tworzący po niemiecku pisarz pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]

werfel (z niem.) — rasa gołębi. [przypis edytorski]

Wergeland, Henrik Arnold (1808–1839) — norweski poeta, dramaturg i prozaik: najważniejsze dzieła: Jóden (Żydzi, 1842) i Jodinen (Żydówki, 1844). [przypis edytorski]

Wergili a. Wergiliusz — Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.), rzymski poeta, autor Eneidy. [przypis edytorski]

Wergili a. Wergiliusz, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — rzymski poeta, autor m.in. Eneidy, eposu narodowego Rzymian, oraz zbioru sielanek Bukoliki (Eklogi); w miłosnej Eklodze II przedstawia homoseksualne uczucia pasterza Korydona do innego pasterza, Aleksisa. [przypis edytorski]

Wergili — Publius Vergilius Maro (70 p.n.e.–19 p.n.e.) rzymski poeta z czasów Oktawiana Augusta, autor Eneidy (poematu epickiego o wędrówkach Eneasza i założeniu Rzymu), Georgik i Bukolik (sielanek). [przypis edytorski]

Wergili — Publius Vergilius Maro (70 p.n.e.–19 p.n.e.) rzymski poeta z czasów Oktawiana Augusta, autor Eneidy (poematu epickiego o wedrówkach Eneasza i założeniu Rzymu), Georgik i Bukolik (sielanek). [przypis edytorski]

Wergili — Publius Vergilius Maro (70 p.n.e. – 19 p.n.e.) rzymski poeta z czasów Oktawiana Augusta, autor Eneidy (poematu epickiego o wedrówkach Eneasza i założeniu Rzymu), Georgik i Bukolik (sielanek). [przypis edytorski]

Wergiliusz, Horacy, Owidiusz — wielcy poeci rzymscy z I w. p.n.e. [przypis edytorski]

Wergiliusz — Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.), poeta rzymski. Autor Eneidy, eposu narodowego Rzymian. [przypis edytorski]

Wergiliusz — Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.), poeta rzymski epoki augustiańskiej, autor Eneidy, eposu narodowego Rzymian. [przypis edytorski]

Wergiliusz, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — rzymski poeta, autor m.in. Eneidy, eposu narodowego Rzymian. [przypis edytorski]

Wergiliusz, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — rzymski poeta, autor m.in. Eneidy, poematu epickiego o wędrówkach Eneasza i założeniu Rzymu. [przypis edytorski]

Wergiliusz, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — rzymski poeta, autor m.in. poematu epickiego Eneida, eposu narodowego Rzymian. [przypis edytorski]

Wergiliusz, właśc. Publiusz Wergiliusz Maro (70–19 p.n.e.) — rzymski poeta, autor m.in. Eneidy, eposu narodowego Rzymian, oraz poematu dydaktycznego o rolnictwie, zatytułowanego Georgiki. [przypis edytorski]

Wergili, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — poeta rzymski, autor Eneidy, eposu narodowego Rzymian. [przypis edytorski]

Wer hat ein Zweck, der nimm' sein Weg!… (niem.) — Kto ma cel, ten rusza w drogę. [przypis edytorski]

Werki — dziś: prawobrzeżna dzielnica Wilna. [przypis edytorski]

Werkmeister (niem.) — kierownik (w pracy); majster. [przypis edytorski]

werkmistrz — dziś: majster, kierownik działu produkcji. [przypis edytorski]

werkmistrz — majster. [przypis edytorski]

werko a. wyrko — łóżko. [przypis edytorski]

werkszuc — członek straży fabrycznej (niem. Werkschutz), pełniącej funkcje policyjne w szopach, czyli w pracujących dla Niemców przedsiębiorstwach na terenie getta. [przypis edytorski]

werkszuc — z niem. Werkschutze, straż fabryczna, pełniąca funkcje policyjne w szopach, czyli w pracujących dla Niemców przedsiębiorstwach na terenie getta. [przypis edytorski]

werk (z niem.) — mechanizm zegarka. [przypis edytorski]

Werlen — właśc. Verlaine, Paul (1844–1896) poeta fr., impresjonista, zaliczany do grona poetów wyklętych; w 1872 r. w napadzie zazdrości postrzelił swego kochanka, Arthura Rimbauda, za co został aresztowany. W więzieniu w Mons nawrócił się na katolicyzm, co zmieniło charakter jego twórczości. [przypis edytorski]

wermut — anachronicznie użycie nazwy wermut, która weszła do użytku dopiero w XIX w.; wino aromatyzowane ziołami. [przypis edytorski]

wermut — wino aromatyzowane ziołami. [przypis edytorski]

Werner Krauss (1884–1959) — niemiecki aktor teatralny i filmowy, jedna z gwiazd kina lat 20. XX w.; od lat 30. aktywnie popierał nazizm, został mianowany aktorem państwowym, grał w antysemickich filmach propagandowych. [przypis edytorski]

Werner von Tettingen — wielki szpitalnik zakonu krzyżackiego, uciekając spod Grunwaldu, ocalił życie. [przypis edytorski]

Werner, Zacharias (1768–1823) — niemiecki poeta i dramaturg mistyczno-romantyczny. [przypis edytorski]

Wer nie sein Brot mit Tränen ass, Wer nie die kummervollen Nächte… (niem.) — pierwsze wersy Pieśni harfiarza J. W. Goethego: Kto nigdy swojego chleba nie jadł ze łzami, kto nigdy w smutne noce… [przypis edytorski]

werniks — substancja na bazie żywicy, którą pokrywa się powierzchnię obrazów olejnych. [przypis edytorski]

werniks — substancja na bazie żywicy, którą pokrywa się powierzchnię obrazów olejnych; tu przen.: połysk. [przypis edytorski]

werniks — substancja na bazie żywicy, którą pokrywa się powierzchnię obrazu. [przypis edytorski]

werniks — substancja na bazie żywicy stosowana w malarstwie jako szlachetny lakier. [przypis edytorski]

Wernyhora — legendarna (lub na pół legendarna) postać Kozaka-wróżbity, którego przepowiednie miały się spełnić w drugiej połowie XVIII i w początkach XIX wieku. [przypis edytorski]

Wernyhora — legendarny śpiewak i wróżbita kozacki z XVIII w., wieścił rozbiory i odrodzenie Polski. [przypis edytorski]

Wernyhora — lirnik kozacki z XVIII w., który przepowiedział rozbiory Rzeczypospolitej, a następnie jej odrodzenie się. [przypis edytorski]

Wernyhora — postać z ludowej legendy, wędrowny lirnik kozacki z XVIII wieku, który przepowiadał losy Polski. [przypis edytorski]

Wernyhora — ukraiński wędrowny lirnik żyjący w XVIII w., postać na poły legendarna; polscy romantycy (Goszczyński, Słowacki i in.) upowszechnili przekonanie, że w swoich wieszczych przepowiedniach przewidział on upadek Rzeczpospolitej i przepowiedział jej dalsze losy. [przypis edytorski]

weronal — środek nasenny z grupy barbituranów; produkowany od 1903, obecnie wycofany ze względu na własności uzależniające, rozwój tolerancji i łatwość przedawkowania w ilości prowadzącej do śmierci. [przypis edytorski]

Weronika — według tradycji chrześcijańskiej mieszkanka Jerozolimy, która prowadzonemu na ukrzyżowanie Jezusowi otarła twarz; na chuście którą to zrobiła zostało jego odbicie. [przypis edytorski]

Weronik — użyto tu na zasadzie „poetyckiej licencji” (licentia poetica) liczby mnogiej; w aluzji tej chodzi o świętą Weronikę, która podała niosącemu krzyż Jezusowi chustę do otarcia twarzy; na chuście odbiło się jego oblicze. [przypis edytorski]

wersalczycy — wierne rządowi wojska, krwawo tłumiące Komunę Paryską. [przypis edytorski]

wersalczycy — wojska wierne rządowi Thiersa, rezydującemu w Wersalu. [przypis edytorski]

Wersal i Tuilerie — pałace królów francuskich. [przypis edytorski]

wersalizm (neol.) — wersalskość (rzad.), odznaczanie się wytwornymi, dworskimi manierami; tu ironicznie, gdyż major Płut był aroganckim snobem. [przypis edytorski]

wersal — przen. miejsce, gdzie wymagane jest kulturalne zachowanie (od nazwy pałacu królewskiego królów francuskich). [przypis edytorski]

Wersal — wspaniały zespół pałacowy z kompleksem ogrodowo-parkowym, powstały pod Paryżem z polecenia Ludwika XIV; do 1789 stanowił rezydencję królów francuskich; od czasów Ludwika Filipa znajduje się tam muzeum historyczne. [przypis edytorski]

Wersal — wspaniały zespół pałacowy z kompleksem ogrodowo-parkowym, powstały pod Paryżem z polecenia Ludwika XIV; od 1682 do 1789 stanowił rezydencję królów francuskich. [przypis edytorski]

wersja ekstra — tytuł dolny; zaczynając od niego, wiersz czyta się od dołu do góry. [przypis edytorski]

Wersja II — wersja otwierająca maszynopis tomiku (Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, nr 226 273), na którego pierwszej stronie znajduje się dedykacja, datująca zbiór na 11 lutego 1943 i co więcej nawiązująca do tego właśnie wiersza. W porównaniu z wersją pierwszą z 18 stycznia 1943, autor zmienił sposób zapisu, upodobniając go do praktyk przedstawicieli awangardy („schodki” wzorowane na poezji Majakowskiego, wersaliki przywodzące na myśl tytuły prasowe). Na tle zasadniczo tradycyjnej poetyki Szlengla jest to decyzja wyjątkowa, podyktowana najpewniej względami emocjonalnymi i próbą nadania utworowi bardziej gwałtownego wyrazu. Awangardowa z ducha jest również technika montażu, czyniąca wiersz zderzeniem różnych scen, oraz odwołanie do reklamy niemieckich papierosów. Przyjęty tu sposób zapisu wiersza odwołuje się bezpośrednio do formy maszynopisu z ŻIH, jednak z powodu ograniczeń technicznych nie odtwarza jednej jego osobliwej właściwości: inaczej niż w większości maszynopisów Szlengla, lewa krawędź wiersza była pofalowana za sprawą dodawania zmiennej liczby spacji. [przypis edytorski]

wersja intro — wiersz ma trzy tytuły, w spisie treści książki pojawiają się wszystkie. Czytać go można na trzy sposoby: od pierwszego wersu do ostatniego, od ostatniego wersu do pierwszego, a także od środka (po kolei coraz bardziej zewnętrzne wersy z górnej i dolnej całostki): soliloquium colloqium/ tu słowa ścielą się/ komunikanty słów/ tu głód się kładzie pomiędzy wargami/ językiem do cna zjadłam siebie itd. [przypis edytorski]

werszok — właśc. werszek; daw. ros. miara długości, wynosząca ok. 4,5 cm. [przypis edytorski]

werteby — dziś: wertepy. [przypis edytorski]