Przypisy

zapamiętałe — niebaczne. [przypis redakcyjny]

zapamiętały — uparty w złym. [przypis redakcyjny]

zapamiętali — nie pamiętający (o dobrodziejstwach Boga). [przypis redakcyjny]

za pana stolnika — Stanisław August był przed elekcją, w latach 1755–1764, stolnikiem litewskim. Po w. 52 w redakcji satyry przesłanej królowi znajdowały się następujące dwa wiersze: „Los się u nas na królów rodowitych sroży, / Nikt prorokiem w ojczyźnie, wyrok to jest boży.” (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 61). W pierwotnej redakcji satyry ww. 49–50 brzmiały: „Co sprawiło gołębski ów spisek zdradziecki, / Jeśli nie to, że Michał zwał się Wiszniowiecki.” (I. Krasicki, Satyry i listy, wydanie krytyczne Ludwika Bernackiego, Lwów 1908, s. 60–61). Dwuznaczność pierwszego z nich o konfederacji gołębskiej usunął Krasicki na życzenie króla, wobec czego pod „spiskiem zdradzieckim” można rozumieć jedynie konfederację szczebrzeszyńską. Została ona zawiązana w r. 1672, pod przewodnictwem Jana Sobieskiego, wówczas hetmana w. koronnego, przeciw Michałowi Korybutowi, wyniesionemu na tron przez popleczników dworu austriackiego. Podobnie jak późniejsza opozycja przeciw Janowi III, związanemu ze stronnictwem francuskim, była ona raczej, nie jak chce Krasicki — wystąpieniem szlachty przeciwko królowi–rodakowi, ale wyrazem walki o władzę między stronnictwami magnackimi, szukającymi poparcia u dworów zagranicznych. Krasicki robi tu oczywistą aluzję do tarć między stronnictwem Czartoryskich, które przeprowadziło wybór Stanisława Poniatowskiego na króla, a zwolennikami kandydatury saskiej. [przypis redakcyjny]

z aparaty — tu: z gotowością (do wojny), z przyborami. [przypis redakcyjny]

zaparolować — podnosić stawkę, co się oznacza przez załamanie rogu karty. [przypis redakcyjny]

zapaseczka — zapaska, w stroju chłopek była zarazem fartuchem i pelerynką, zależnie od uwiązania. [przypis redakcyjny]

zapaszysty (daw.) — wonny. [przypis redakcyjny]

zapaszysty — pachnący. [przypis redakcyjny]

Zapewnieś czytał przeczucie Mickiewicza o Tobie — w wykładach Collège de France z d. 6 i 13 czerwca 1843. [przypis redakcyjny]

zapierać (starop.) — zamykać. [przypis redakcyjny]

zaplecieńszy (starop.) — zawilszy; [bardziej skomplikowany]. [przypis redakcyjny]

Za pobytem na dworze Zamojskiego przemawiałyby ścisłe i zażyłe stosunki z wielkim hetmanem dwu stryjów, Jana i Andrzeja; jakoż istotnie jeden z synów tłumacza Eneidy przebywał jakiś czas w otoczeniu Zamojskiego. — [por.] ks. Gacki, O rodzinie Jana Kochanowskiego, s. 54; [Wacław Aleksander] Maciejowski, Piśm[iennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830], D. 212. [przypis redakcyjny]

zapomniałe (starop. forma) — niepamiętliwe [pióro]. [przypis redakcyjny]

zapomoga — bezzwrotna pomoc. [przypis redakcyjny]

zapona (daw.) — to, co służy do zapinania: spinka, guz. [przypis redakcyjny]

zapowietrzony (przestarz.) — chory zakaźnie. [przypis redakcyjny]

za powrotem bierze pięć za jedno — Dawnymi czasy każda podróż tyle przedstawiała niebezpieczeństw, że wybierający się w daleką drogę składał w depozyt sumę pieniędzy, którą za powrotem odbierał pięć za jeden. Jeśli nie wrócił, suma zostawała własnością depozytariusza. [przypis redakcyjny]

zapoznany (daw.) — niedoceniony. [przypis redakcyjny]

Zaprawdę, daleką była ironia od mego serca, gdym Cię prosił… — mowa o następujących uwagach Reeve'a z dnia 6 czerwca 1831: „Nie ma wstydu, nie ma hańby. Znamy je tylko tu, na ziemi. Tak, ból, cierpienie są związane z ziemską gliną, oto wszystko. W tej chwili właśnie przeczytałem Twój list. Nie miałem zamiaru dzisiaj do Ciebie pisać, wobec tego, że mam list do Bineta już zupełnie gotowy. Lecz tego już zanadto; jesteś nieszczęśliwy, a ja mogę tylko pisać listy do Ciebie. — Wybrałeś. Wybór jest straszny, ale koniecznie trzeba było go uczynić. Teraz, gdy się zdecydowałeś być tylko synem, módl się, cierp i kochaj tych, którzy Ci pozostali. I ja do nich należę, i mnie także bardzo trzeba Twojej miłości. Nie masz słuszności, utrzymując, że nie powinienem więcej Cię bronić. To co piszesz, jest ironią uczucia albo stylu. Ironia nie przystoi cierpiącemu, tem mniej przystoi cierpiącemu chrześcijaninowi. — Ja, choć nie jestem ani zawadiaką, ani rębaczem zawodowym, wygłaszać będę wszędzie zdanie moje o Tobie swobodnie i uczciwie. Wypowiedziałem je w Paryżu, powiem i tu wszystkim, którzy Cię znają lub mogą poznać. Mało jest ludzi tak zuchwałych, by mi zaprzeczyli, gdy mówię o Tobie. Zresztą cóż by na tem zyskali? Zysk jest dla nich wszystkiem, dla nas niczem. Przyjaźń jest tutaj towarzystwem dla fabrykacji maszyn parowych, albo też dróg o żelaznych szynach. Nasza przyjaźń jest dla nas bardziej odpowiednia”. [przypis redakcyjny]

zaprawiony — rozłakomiony. [przypis redakcyjny]

za procentem — Papkin usiłuje dać do zrozumienia, jakoby posiadał jakiś kapitał w zastawie i tylko nieregularne wypłacanie procentów wprawiło go w kłopoty pieniężne. [przypis redakcyjny]

zaprzeć — tu: zamknąć. [przypis redakcyjny]

za psy — za psami. [przypis redakcyjny]

zapust (starop.) — zagajnik. [przypis redakcyjny]

zapusty — tu: gąszcze. [przypis redakcyjny]

zarabiać* — tu: pracować na roli. [przypis redakcyjny]

zaraszczać — dziś popr.: zarastać. [przypis redakcyjny]

Zaratustra — prorok i reformator religii staroirańskiej, mazdaizmu, żyjący prawdopodobnie na przełomie VII i VI w. p.n.e. [przypis redakcyjny]

Zaraz do czoła sięgnąłem palcami — Pozbycie się jakiej bądź złej skłonności nie objawia się jako wypadek wyraźny i określony, ale raczej jest skutkiem długiej rozwagi, wewnętrznej walki; aż na koniec tajemniczym tryumfem dobrej woli, niewyraźnie jak noc do porannego zmroku, a zmrok do dziennego światła, na jaw wychodzi. Dlatego poeta nie uważa, że pierwsze P za powiewem anielskiego skrzydła zniknęło. [przypis redakcyjny]

zaraz* — jednocześnie, za jednym razem. [przypis redakcyjny]

Zaraz napisałem do ojca, by się dowiedział o nich i doniósł mi (…) — synów Sołtana porwano na rozkaz cara Mikołaja i wywieziono do Moskwy do korpusu kadetów. Najmłodszy syn, Michał, miał wtedy niespełna cztery lata. [przypis redakcyjny]

Zaraz odsłania (…) przyczepił — Iliada, IV, 105–111. [przypis redakcyjny]

zaraz (starop.) — naraz, [nagle]. [przypis redakcyjny]

zaraz (starop.) — razem. [przypis redakcyjny]

za raz (starop.) — równocześnie. [przypis redakcyjny]

za raz (starop.) — za jednym razem. [przypis redakcyjny]

zaraz — [tu:] zarazem. [przypis redakcyjny]

zardzewiałe. [przypis redakcyjny]

zarębuj — zastawiaj. [przypis redakcyjny]

zarekomendowanych — poleconych. [przypis redakcyjny]

z Armeniaku […] przywiódł ich grof — Jan III d'Armagnac. [przypis redakcyjny]

z Armodem mężny Arystoi — Harmodius i Arystogejton zabili tyrana Hipparcha. [przypis redakcyjny]

zarównać (starop.) — odpłacić. [przypis redakcyjny]

zarównany (starop.) — zagodzony. [przypis redakcyjny]

zarucko (gw.) — zaraz. [przypis redakcyjny]

zarydzał (daw.) — zaczerwienił się. [przypis redakcyjny]

zarządzenia — zob. Pamiętnik egotysty. [przypis redakcyjny]

zarzą — zorzą. [przypis redakcyjny]

zarza — dziś: zorza. [przypis redakcyjny]

zarza — zorza. [przypis redakcyjny]

zarzezany — zabity (nożem). [przypis redakcyjny]

zarzut robi Anglik (…) — Adam Smith, The Theory of Moral Sentiments, p. I sec. 2, ch. I p. 41 (1761). [przypis redakcyjny]

zaś duński od więźnia — jeżeli kopista nie pomylił, to więzień byłby tu użyty w znaczeniu czynnym: ten, co co więzi (por. przekupień); być może jest to pomyłka i powinno być: „więźniem od Helego”. [przypis redakcyjny]

zaśle — wyśle. [przypis redakcyjny]

zaślubiono było (starop.) — obiecane [było]. [przypis redakcyjny]

zaś — z Warszawy. [przypis redakcyjny]

zasada formowa — principium formale; zasada w języku scholastyki średniowiecznej, według której kształcą się formy. [przypis redakcyjny]

zasadka (daw.) — zasadzka. [przypis redakcyjny]

zasadka (starop. forma) — zasadzka. [przypis redakcyjny]

Zasadniczym rysem mojej teorii (…) — Schopenhauer charakteryzuje tu sam trafnie swoją filozofię. Por. Überweg, op. cit., s. 102. [przypis redakcyjny]

Zasady — ułożone przez Ignacego Potockiego Zasady do poprawy Rządu, przedłożone Sejmowi 17 grudnia 1789 w imieniu wybranej 7 września tzw. Deputacji do formy Rządu, pod przewodnictwem biskupa Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

Zasady, z których wyprowadzają się powyższe reguły, zostały ustalone w „Umowie społecznej” — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

Zasadzając swoją niezwyciężoność na baśniach — wojna z innowiercami jest dla wyznawców islamu wojną świętą, podjętą w sprawie Boga, który nie może być zwyciężony. [przypis redakcyjny]

zasadzone — nastawione umyślnie. [przypis redakcyjny]

zasępiwszy nos — nie ochoczo, nie wesoło. [przypis redakcyjny]

zasekwestrować — sądownie zająć majątek w celu zapewnienia roszczeń. [przypis redakcyjny]

zasiadacz — zapewne: spodnie. Linde tego znaczenia nie zna. Oryginał nie daje też żadnej wskazówki, gdyż tłumacz widocznie źle pojąwszy to miejsce, dał też zupełnie chybione tłumaczenie. Ariost mówi tylko o „szarłatnym nasuwniu” (vestir vermiglio), na którym była haftowana kiść prosa (una pannocchia) z całym źdźbłem (con tutto il gambo). [Piotr] Kochanowski pomieszawszy pannocchia z panno (sukno, odzienie), a gambo z gamba (noga), wprowadził do tekstu drugą część ubrania, ów zagadkowy zasiadacz, okrywający nogi, którego w oryginale nie ma. [przypis redakcyjny]

zasiadł w prawie takim — podlega takiemu prawu. [przypis redakcyjny]

zasiewku (…) niepochybna wiara — pewna wiara w to, co wyrośnie po zasianiu. [przypis redakcyjny]

Zasławek — nazwa fikcyjna. [przypis redakcyjny]

Zasław — miasto na Wołyniu, na wsch. od Krzemieńca. [przypis redakcyjny]

Zasław — nazwa miejscowości fikcyjnej nie mającej nic wspólnego z rzeczywistym Zasławiem na Ukrainie. [przypis redakcyjny]

Zasłona lekka, przejrzysz w jej przeźroczy — Myśl ukryta pod zasłoną prawdy jest następna: Nie światło, ale nocna ciemność grozi nam niebezpieczeństwem; ponieważ zakrywa przed nami wroga i nam pod fałszywym go obrazem przedstawia. W ciemności pokazuje się nam wąż kusiciel, który, jeślibyśmy go w dzień biały widzieli, obudziłby tylko w nas wstręt i grozę. Ale i w nocy nie może on nam szkodzić, jeśli sami uznamy, że jesteśmy w ciemności; jeśli z wierzącą i pełną nadziei duszą oczekujemy przyjścia nowego światła z myślą wzniesioną do nieba. Z wysokości nieba widzimy zstępujących do nas aniołów stróżów, których blasku oko nie znosi, lecz których moc tajemnicza zemdloną duszę podnosi i umacnia. Dostrzegamy w ich ręku miecz sprawiedliwości, przeznaczony bronić dobrych, a złych karać. A w chwili, kiedy w świadomości błędów naszych przerażeni jesteśmy nim, ten pokazuje nam nadłamane ostrze miłosierdzia, które wobec szczerego usiłowania przyszłej poprawy wszystkie przeszłe błędy nam przebacza. [przypis redakcyjny]

zasłoniwszy psiną oczy (starop.) — bezwstydnie. [przypis redakcyjny]

zasłoniwszy psiną oczy (starop.) — zaprzedawszy psu oczy, bez wstydu. [przypis redakcyjny]

zasługą (…) pobożności (…) jedna (…) wyżej od nas stoi — Św. Klara z zakonu franciszkanek, do którego należała Pikarda. [przypis redakcyjny]

zasługi — tu: płaca. [przypis redakcyjny]

zasługi — wynagrodzenie miesięczne lub roczne. [przypis redakcyjny]

zasługi — wysłużony żołd. [przypis redakcyjny]

Zasługuje to na uwagę (…) rzymskich — [patrz: Spence, Polymetis Dial.,] p. 134 [przypis redakcyjny]

zasmęcony — zasmucony (por. smętek: smutek). [przypis redakcyjny]

Zaspokoiłem twe pierwsze pytanie — Pierwsze było pytanie, jak wiemy z pieśni poprzedniej: kim jest ten błogosławiony, na które Justynian odpowiedział. Teraz poeta chce z ust błogosławionego usłyszeć historyczną wiadomość o początku, rozwoju i ustaleniu świętego państwa rzymskiego, którego godłem jest orzeł. [przypis redakcyjny]

zasreszyć się (daw.) — rozprzęgnąć się, rozproszyć. [przypis redakcyjny]

zastąpić od spasi (daw.) — przeszkodzić (aby nie wypasali). [przypis redakcyjny]

zastąpić — tu: ponieść koszta, wydatki. [przypis redakcyjny]

zastąpić — tu: zająć. [przypis redakcyjny]

zastałem już u siebie Bohdana — Zaleskiego. [przypis redakcyjny]

zastanawiać się (starop.) — zatrzymywać się, stawać. [przypis redakcyjny]

zastanowić się (starop.) — zatrzymać się. [przypis redakcyjny]

zastawić się (daw.) — oprzeć się. [przypis redakcyjny]

zastęp święty (…) Drugi — Zastęp aniołów, który nie upadł, a zatem zbawienia przez krew i mękę Chrystusową nie potrzebował. Zastęp ten ciągle latający ogląda Boga i śpiewa pieśń jego chwały. [przypis redakcyjny]

zastole (daw.) — miejsce za stołem. [przypis redakcyjny]

zastole (daw.) — miejsce za stołem (wedle urzędu zasiadane). [przypis redakcyjny]

Zastukał (…) ni chodu śpiesznych kroków — Cała ta scena przypomina analogiczny powrót Konrada w Korsarzu (III, 19) tam też: „He knock'd, and loudly footstep nor reply”. [przypis redakcyjny]

zasuć (daw.) — zasypać. [przypis redakcyjny]

zasuszy pióra — odrośnie. [przypis redakcyjny]

zasuty (daw.) — zasypany. [przypis redakcyjny]

za swemi/ Rodzicami się modli — modli się za swych rodziców. [przypis redakcyjny]

(…) za swe własne liczy — ostatnie słowa (za swe własne liczy) odcięto przy oprawie, a uzupełniła je późniejsza ręka. W rkpsie Ossol. wiersz ten brzmi: Co w tobie wszytko szczęście swe na świecie liczy. [przypis redakcyjny]