Przypisy

w obiad — tu: podczas obiadu. [przypis edytorski]

w obiad — w porze obiadowej, podczas przerwy obiadowej. [przypis edytorski]

w obie… stronie — liczba podwójna. [przypis edytorski]

w obie stronie (starop. forma) — liczba podwójna (dualis); dziś: w obie strony. [przypis edytorski]

w obieży (daw.) — w niebezpieczeństwie. [przypis edytorski]

w objaśnieniach, które Strumieński dawał o obrazie, były ironiczne uwagi Angeliki całkiem niezgodne z jego teraźniejszą rolą (por. s. 143 w. 8 i 27) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment zaczynający się od słów: „Objaśnienia, które dawał Strumieński, były dość skąpe, suche, czasem drwiące (…)” (rozdział VII). [przypis edytorski]

w „Objawieniach” i „Listach” (…) „Dobrych nowinach” — tj. w tekstach wczesnego chrześcijaństwa, które weszły później w skład Nowego Testamentu: Apokalipsie, listach apostolskich i ewangeliach (z gr. euangelion: dobra nowina). [przypis edytorski]

w obliczności — w obliczu; w obecności. [przypis edytorski]

w obliczności — w obliczu, wobec. [przypis edytorski]

w oboim (…) blasku (daw.) — w obu rodzajach blasku. [przypis edytorski]

w obojej… dłoni — w obu dłoniach. [przypis edytorski]

w obojem wojsku (daw. forma) — dziś: w obu wojskach a. w obu rodzajach wojska. [przypis edytorski]

w obu stolicach — tj. w Sankt-Petersburgu, dotychczasowej stolicy Imperium Rosyjskiego, oraz w Moskwie, dokąd 12 marca 1918 przeniósł swoją siedzibę rząd utworzony przez bolszewików. [przypis edytorski]

w ocemgnieniu (daw.) — w okamgnieniu. [przypis edytorski]

w ocemgnieniu — dziś: w okamgnieniu. [przypis edytorski]

w ocemgnieniu (starop.) — w okamgnieniu. [przypis edytorski]

Wochensaufer (niem.) — pijak upijający się raz na tydzień. [przypis edytorski]

w ociągu (daw.) — z tyłu. [przypis edytorski]

w oczach — tu: na widoku; na pokaz. [przypis edytorski]

wo cztoby to ni stało (ros.) — co by się nie działo. [przypis edytorski]

w oczu (starop. forma) — daw. liczba podwójna, dziś: w oczach. [przypis edytorski]

W oczy mówi co innego, a za oczy inaczej (daw.) — w oczy, czyli otwarcie; za oczy, w nieobecności, za plecami. [przypis edytorski]

woda cię odpłynie — dziś: woda ci odpłynie; tu w znaczeniu: skończy się sprzyjający żegludze przypływ, a zacznie odpływ. [przypis edytorski]

woda emska — wysokozmineralizowana woda pochodząca ze źródeł w kurorcie Ems (Bad Ems) w płd.-zach. Niemczech, stosowana w leczeniu astmy i innych chorób dróg oddechowych. [przypis edytorski]

woda kastalska — woda ze ródła na Parnasie, dająca natchnienie. [przypis edytorski]

woda letejska (mit. gr.) — woda rzeki Lete, płynącej w Hadesie i sprowadzającej zapomnienie. [przypis edytorski]

Woda mi sięga po szyję. Ugrzązłem w mule topieli i nie mam nigdzie oparcia, trafiłem na wodną głębinę i nurt wody mnie porywa — Ps 69, 2-3 (cytat za Biblią Tysiąclecia). [przypis edytorski]

woda selcerska (daw.) — stołowa woda mineralna z Selters w Niemczech, zawierająca wiele wolnego dwutlenku węgla; także: woda sztucznie gazowana. [przypis edytorski]

woda Tagowa — Tag, rzeka na Płw. Iberyjskim, przepływająca dziś przez Hiszpanię i Portugalię, mająca źródło w Górach Iberyjskich, zaś ujście do Oceanu Atlantyckiego w okolicach Lizbony. [przypis edytorski]

wodę mierzyć (daw. przysł.) — przelewać z pustego w próżne; określenie daremnej, bezsensownej pracy. [przypis edytorski]

wodę swoją — tu: mocz; badanie moczu stanowiło podstawę dla wstępnej diagnozy. [przypis edytorski]

wodewil — komedia lub farsa z wstawkami w formie piosenek i scenek baletowych. [przypis edytorski]

wodewil — komediowe lub farsowe widowisko sceniczne, przeplatane piosenkami i wstawkami baletowymi. [przypis edytorski]

wodewil — komediowe lub farsowe widowisko sceniczne, przeplatane piosenkami i wstawkami baletowymi. [przypis edytorski]

wodewil — komiczne widowisko sceniczne przeplatane piosenkami. [przypis edytorski]

wodewil — lekki muzyczny utwór sceniczny ze śpiewami i tańcami. [przypis edytorski]

wodewil — lekki sceniczny utwór muzyczny z elementami śpiewu, baletu, tańca i pantomimy. [przypis edytorski]

w odezwie od redakcji pisał — w 12 nr „Życia” z 1899 r., od którego ze względów finansowych zachodzą zasadnicze zmiany: 1) przekształcono je na miesięcznik, 2) nakładcą zostaje Władysław Jaroszewski. Poza tym odchodzi z redakcji Wyspiański, a Stanisław Brzozowski (poeta) zostaje „reprezentantem «Życia» na Lwów”. [przypis edytorski]

wodnik — w wierzeniach słowiańskich demon i władca wód śródlądowych. [przypis edytorski]

wodogrzmot — wodospad. [przypis edytorski]

wodo-kaczka — pompa. [przypis edytorski]

w odwieczu — w dalekiej przyszłości. [przypis edytorski]

wody — dziś popr. forma N.lm: wodami. [przypis edytorski]

wody Gorgony — Gorgopis, jezioro, które miało znajdować się w okolicach Koryntu. [przypis edytorski]

wody letejskie (mit. gr.) — wody rzeki Lete płynącej w Hadesie; wypicie wody letejskiej przynosiło duszom zmarłych zapomnienie o przeszłym życiu. [przypis edytorski]

wody meockie — tu: Morze Azowskie. [przypis edytorski]

wody Syloh a. sadzawka Siloe a. sadzawka Siloam — mykwa znajdująca się niegdyś w Jerozolimie zasilana wodami strumienia Gichon (J 9,7). [przypis edytorski]

wodzą (daw.) — forma B.lp: wodzę; uzdę. [przypis edytorski]

wodza (daw.) — pas rzemienny połączony z wędzidłem. [przypis edytorski]

wodze — cugle a. lejce. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma M.lm: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma M. ln: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma M.lp: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma W. lm.: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — dziś popr. forma: wodzowie. [przypis edytorski]

wodze — lejce. [przypis edytorski]

wodze (…) obala — daw. forma odmiany, dziś: wodzów (tj. przywódców stada). [przypis edytorski]

wodze — tu: uprząż. [przypis edytorski]

wodzianka — wodnista zupa. [przypis edytorski]

wodzić (daw.) — prowadzić. [przypis edytorski]

wodzić się (starop.) — wieść się, powodzić się; fała (…) co się mu ondzie wodziła: chwała, która go tam spotykała. [przypis edytorski]

wodzić się — tu: przemieszczać się. [przypis edytorski]

wodzić się za łby — bić się, szarpać się między sobą. [przypis edytorski]

wodzić — tu w znaczeniu: prowadzać i opiekować się młodymi pisklętami. [przypis edytorski]

Wodzicki, Henryk (1813–1884) — wielokrotny poseł na Sejm Krajowy Galicji oraz do austriackiej Rady Państwa. [przypis edytorski]

wodzili się za łby — bili się. [przypis edytorski]

Wodziński, Antoni (1852–1928) — pisarz pol. i fr. (Les trois romans de Frédéric Chopin), tłumacz m.in. powieści Sienkiewicza. [przypis edytorski]

wodzowie skrzydlatego gmina (starop. forma) — archaniołowie. [przypis edytorski]

wo front (ros.) — na baczność. [przypis edytorski]

Wogezy (fr. Vosges) — tu: masyw górski z najwyższym szczytem Grand Ballon (1424 m. n.p.m.), położony w departamencie o tej samej nazwie, na terenie Lotaryngii (w płn.-wsch. części Francji). [przypis edytorski]

Wogezy — pasmo górskie we wschodniej Francji. [przypis edytorski]

w ogniowym ustalone harcie — wzmocnione przez hartowanie. [przypis edytorski]

w ogrodzie zwanym Akademią — był to gaj poświęcony herosowi ateńskiemu Akademosowi, stąd nazwa. [przypis edytorski]

wogzal (z ros. вокзал) — dworzec. [przypis edytorski]

wo ich stecke (niem.) — gdzie tkwię. [przypis edytorski]

Wo ich stehe, just da ist die Welt (niem.) — gdzie stoję, tam jest świat. [przypis edytorski]

Wo imia Otca i Syna, To nasza mołytwa… — refren wiersza Platona Kosteckiego pt. Nasza mołytwa, wyd. w 1861 w języku ruskim, alfabetem łacińskim. [przypis edytorski]

Wo ist das deutsche Vaterland (niem.) — gdzie jest niemiecka ojczyzna. [przypis edytorski]

Wo ist er? (niem.) — Gdzie on jest? [przypis edytorski]

Wo ist Meir (jid.) — gdzie jest Meir. [przypis edytorski]

Wojaczek, Rafał (1945–1971) — poeta (zaliczany do tzw. poetów wyklętych) oraz prozaik. [przypis edytorski]

wojaków — w wyd. z 1790 r.: obrońców kraju. [przypis edytorski]

wojażer (daw.) — podróżnik. [przypis edytorski]

wojaż (z fr.) — podróż. [przypis edytorski]

Wojciech Brudzewski (1446–1495) — łac. Albertus de Brudzewo, astronom i matematyk polski, czołowy przedstawiciel krakowskiej szkoły matematyczno-astronomicznej, filozof, pedagog, dyplomata; ukończył wydział nauk wyzwolonych Akademii Krakowskiej, na której następnie zaczął wykładać matematykę, astronomię oraz filozofię Arystotelesa (studia teologiczne zakończył bakalaureatem), jego uczniami byli m.in.: Mikołaj Kopernik, Bernard Wapowski, Szymon z Sierpca, Michał z Wrocławia i Konrad Celtis; od 1494 r. przebywał w Wilnie na dworze wielkiego księcia litewskiego Aleksandra, jako jego sekretarz pełniąc misje dyplomatyczne; członek założonego przez humanistę niem. Konrada Celtisa towarzystwa literackiego „Sodalitas Litteraria Vistulana” („Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie”); przygotował grunt do podważenia systemu geocentrycznego w astronomii, wykazywał niezgodność wielu obserwacji z teorią Ptolemeusza, jako pierwszy stwierdził, że Księżyc porusza się po elipsie i że pozostaje zwrócony w stronę Ziemi zawsze tylko jedną stroną. [przypis edytorski]

Wojciech Jastrzębiec (1362–1436) — biskup krakowski (1412–1423) i poznański (1399–1412), kanclerz koronny, przed osiągnięciem godności biskupiej czynny na dworze Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]

Wojciech (łac. Adalbertus, niem. Adalbert; ok. 956–997) — święty chrześcijański; książę z czeskiego rodu Sławnikowiców, przez ojca spokrewniony z spokrewniony z Ottonami saskimi, a przez matkę z Przemyślidami; jako biskup praski stawiał sobie za cel zwalczyć wielożeństwo, promować celibat duchownych i zlikwidować handel niewolnikami, w czym napotkał znaczny opór; przebywał później jako mnich w klasztorze na Monte Cassino i w klasztorze benedyktyńskim świętych Aleksego i Bonifacego w Rzymie; ponownie wrócił na biskupstwo praskie, ale musiał je opuścić, wszedłszy w konflikt z księciem Bolesławem II Pobożnym z Przemyślidów, kiedy wystąpił (bezskutecznie) przeciw ukaraniu śmiercią żony jednego z możnowładców (z rodziny Wrszowców) za cudzołóstwo; w 966 r. wróciwszy do Rzymu zaprzyjaźnił się z Ottonem III, ale też dowiedział się, że większość jego rodziny została wymordowane przez Wrszowców w zemście za klątwę, którą ich obłożył; nie mając możliwości powrotu do Pragi, udał się z misją przez Polskę do Prus, gdzie poniósł śmierć męczeńską 23 kwietnia 997 r. [przypis edytorski]

Wojciechowski, Jakub (1884–1958) — robotnik, pamiętnikarz, literat. [przypis edytorski]

W Ojczyzny imię — w innej wersji tekstu wers ten brzmi: „Na Polski imię, na Jej cześć”. [przypis edytorski]

woje — dziś popr. forma B. lm: wojów, tj. wojowników. [przypis edytorski]

wojenne (daw.) — podatek na wypadek wojny. [przypis edytorski]

wojenny Pegaz — konceptystyczne określenie Pogoni, czyli herbu Litwy. [przypis edytorski]

wojewód — dziś popr. forma D. lm: wojewodów. [przypis edytorski]

województwo bracławskie — województwo należące w XVII w. do Małopolski, jego najważniejszym miastem był Bracław. [przypis edytorski]

wojewoda, kasztelan, podkomorzy — najwyższe rangą urzędy ziemskie daw. Rzeczpospolitej; wojewodowie i kasztelanowie wchodzili w skład Senatu. [przypis edytorski]

wojewoda podolski, mój antenat — Andrzej Maksymilian Fredro (ok. 1620–1679), wojewoda podolski (od 1676), barokowy pisarz polityczny i wojskowy, nazywany polskim Tacytem. [przypis edytorski]

wojewoda — tu: dowódca. [przypis edytorski]

wojewodzina Zylbergowa — popr.: Zybergowa, żona Jana Tadeusza Zyberga, wojewody brzesko-litewskiego. [przypis edytorski]

wojewodzinej — dziś popr. forma D.lp: wojewodziny. [przypis edytorski]

woje — wojownicy. [przypis edytorski]