Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8852 przypisów.
matka pielęgnuje stronę fizyczną dziecka, ale nie jego psyche — Porównaj w Ibsena Peer Gyncie w 2 akcie, rozmowę między ojcem Solwejgi i Aazą (jedną z najlepiej skreślonych „matek” w literaturze pięknej) podczas poszukiwania jej syna: Aaza: „…Znajdziemy go!”; Mężczyzna: „Uratujemy duszę!”; Aaza: „I ciało też!” [przypis autorski]
matka robiła wypisy z jej listów, gromadziła materiały — ogłosiła o Żmichowskiej następujące swoje prace: 1) Stefan (pseudonim), Listy o pismach Gabryelli („Bluszcz” 1871 i „Tygodnik Ilustrowany” 1871), 2) Wspomnienie pośmiertne („Kłosy”, 1877); Żmichowska na wystawie paryskiej („Ateneum” 1895); Pogadanki pedagogiczne N. Żmichowskiej („Bluszcz”, 1902); Ćwierć wieku po zgonie („Bluszcz”, 1902). [przypis redakcyjny]
matka rzeczy — natura. [przypis redakcyjny]
matka — tak nazywano chorągiew pułkową. [przypis redakcyjny]
matka — tu: bogini Cybele. [przypis edytorski]
matka zbuntowanego Graccha — Kornelia, rzymska arystokratka z II w. p.n.e., matka Tyberiusza i Gajusza Grakchów, wzór szlachetności, poświęcenia i przywiązania do dzieci, symbol nieszczęśliwej matki, była znana pod mianem „matki Grakchów”. Jej starszy syn Tyberiusz jako trybun ludowy przeprowadził reformy prawa rolnego na rzecz ubogich obywateli, prześladowany przez przeciwników politycznych, zginał tragicznie podczas zamieszek. W zachowanych dwóch fragmentach jej listów, o niepewnej autentyczności, Kornelia sprzeciwiała się zamiarom Gajusza, który również chciał objąć trybunat, i przestrzegała go przed kontynuowaniem rewolucyjnej polityki jego brata. Gajusz nie posłuchał matki, jako trybun przeprowadził reformy na rzecz ubogiej, plebejskiej ludności, proponował nadanie obywatelstwa sprzymierzeńcom Rzymu, co doprowadziło do zamieszek i jego śmierci. Kornelia, jako jedyna z kobiet w czasach republiki, została pośmiertnie uczczona posągiem w Rzymie. [przypis edytorski]
matkę duchem proroczym natchnęła — Matka św. Dominika, będąc nim brzemienną, miała sen taki: śniło się jej, że porodziła psa białego z łatą czarną i z pochodnią zapaloną w paszczęce. Sen ten był tłumaczony jako przyszły znak odzienia zakonu i ognistej żarliwości jego założyciela. [przypis redakcyjny]
matkę odbieżał (daw.) — odjechał od matki; zostawił matkę. [przypis edytorski]
Matki Boskiej Szkaplerznej — święto w kościele katolickim obchodzone 16 lipca. [przypis edytorski]
matki Ledy — Leda była żoną króla Sparty Tyndareusa, matką Heleny oraz bliźniaków Kastora i Polluksa. [przypis edytorski]
matki posłuszne mistrzyniej (starop.) — szyk przestawny; dziś: posłuszne matce mistrzyni. [przypis edytorski]
matki słowa — tu: słowa Wenery, matki Eneasza. [przypis edytorski]
matki spartańskie (…) — Plutarch, Likurg, 13 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]
matki swojej ptaki — gołębie były ptakami poświęconymi Wenerze, matce Eneasza. [przypis edytorski]
Matko — Hekuba, żona Priama, po upadku Troi i śmierci dzieci zamieniona została w sukę. [przypis redakcyjny]
Matko moja, twe dziecko noszone na ręku… — wiersz ten podaje tylko Juliusz Kleiner, Słowacki, t. II, str. 114–115; nie ma go natomiast w wydaniu dzieł pod redakcją Górskiego ani Kołaczkowskiego. Wobec niemożliwości stwierdzenia, czy Kleiner przytoczył go w całości, czy też w wyjątku, nie umieściłem go między utworami Podróży. [przypis redakcyjny]
Matko naturo — w swej polemice z Łuckim (por. przypis dotyczący Edenu w cz.I dramatu) Niemojewska-Gruszczyńska uważa te słowa za realizację zapowiedzi szatańskiej z Części I — kuszenie Męża obrazem spróchniałego Edenu, czyli natury martwej. „Na pytające jakby spojrzenie Męża, obojętnością odpowiedziała matka Natura. Mąż żegna ją, idzie między ludzi, odtąd będzie szukał natchnień człowieczych, człowieka, nie naturę naśladował będzie. Czemuż ostatnie tchnienie natury współdziałało tak solidarnie z wezwaniem orła? Czemuż Mąż nie odczuwa płynącego z przyrody wzniosłego prądu miłości braterskiej (…) Człowiekowi wodzonemu na pokuszenie szatan nie pozwoli „w pięknym przyrodzeniu czytać”. Pomiędzy nim i naturą stanie wywleczona ze sklepów szatańskich dekoracja Edenu. Odgrodzi go od źródła wyższych natchnień” („Ruch Literacki” 1927, s. 135). [przypis redakcyjny]
Matlakowski, Władysław (1850–1895) — znany chirurg, ordynator w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie, redaktor „Gazety Lekarskiej”, autor ok. 120 prac z zakresu medycyny; jeden z pierwszych badaczy sztuki ludowej Podhala (gromadził tamtejszy folklor muzyczny i słowny, utrwalał i analizował typy zdobnictwa itp.), a także tłumacz z angielskiego (m.in. Hamleta Shakespeare'a; wyd. tłumaczenia 1894); zmarł na gruźlicę w wieku 45 lat. [przypis edytorski]
matlot — żywy taniec marynarski, naśladujący pracę żeglarzy na statku. [przypis edytorski]
matnia — sytuacja bez wyjścia. [przypis edytorski]
matnia — sytuacja bez wyjścia, pułapka. [przypis edytorski]
Ma toute belle (fr.) — moja przepiękna. [przypis edytorski]
matrero (hiszp.) — bandyta. [przypis edytorski]
matriarchat, patriarchat — formy organizacji społeczeństwa oparte na dominującej pozycji, odpowiednio, kobiet albo mężczyzn; w poł. XIX w. wysunięto hipotezę, że w społeczeństwach pierwotnych, prehistorycznych panował matriarchat, ale nie znalazła ona potwierdzenia i obecnie uznaje się, że społeczeństwa matriarchalne nigdy nie istniały. [przypis edytorski]
matriarchat — władza kobiet, zwł. w obrębie rodziny. [przypis edytorski]
matricida (łac.) — matkobójca. [przypis edytorski]
matrimonii (łac. forma D.lp) — małżeństwa. [przypis redakcyjny]
matrimonii (łac.) — obrońców małżeństwa. [przypis redakcyjny]
matrimonium (łac.) — małżeństwo. [przypis edytorski]
Matrix Admirabilis (łac.) — macierz przedziwna. [przypis edytorski]
Matrona efeska — rozwiązła historia o młodej wdowie z Efezu, zawarta w powieści Satyricon Petroniusza (I w. n.e.); także tytuł powstałej na jej podstawie komedii z 1702, napisanej przez poetę i dramaturga Antoine'a Houdar de La Motte, należącego do grona tzw. „nowożytników”, wiodących spór ze zwolennikami form antycznych. [przypis edytorski]
matrona (łac.) — małżonka, gospodyni domu; dziś: starsza, przeważnie zamężna kobieta, ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]
matrona (łac.) — żona, gospodyni domu; dziś: starsza, przeważnie zamężna kobieta, ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]
matrona — powszechnie szanowana starsza kobieta. [przypis edytorski]
matrona — starsza kobieta. [przypis edytorski]
matrona — starsza, przeważnie zamężna kobieta, ciesząca się poważaniem. [przypis edytorski]
matrona stolata (łac.) — dostojna mężatka. [przypis edytorski]
matrona — tu: dostojna, starsza kobieta. [przypis edytorski]
matrona — tu: zamężna i niemłoda kobieta. [przypis edytorski]
Matrony, księża, oszusty — W I wyd. i za nim we wszystkich dotychczasowych wyraz księża zastąpiony kropkami. Autograf jednak wskazuje wyraźnie, że wyraz ten został usunięty nie przez poetę, tylko przez cenzora. Przekreślony bowiem został tym samym atramentem, którym na rogu każdej stronicy cenzor Łubkowski kreślił swój podpis: Łub. Tymże atramentem jest napisany na marginesie obok wyrazu „księża” znak korektowy. Wobec tego zgodnie z intencją poety przywracamy tekst autografu. [przypis redakcyjny]
matros (z ros.) — marynarz. [przypis edytorski]
Mat. R. X w. 17 — Mt 10, 17. [przypis edytorski]
matryca białkowa — w powielaczach białkowych matryca, w postaci pokrytej żelatyną bibułki, na której pisano tekst na maszynie do pisania. [przypis edytorski]
matrykuła (daw.) — legitymacja studencka. [przypis edytorski]
mat — stopień podoficerski we flocie, odpowiadający kapralowi w wojskach lądowych. [przypis edytorski]
Mat' swoju zabyw bat'ko Wernyhora (z ukr.) — Ojciec Wernyhora zabił swoją matkę. [przypis edytorski]
matté (port.) — susz ze zmielonych liści i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego, z którego przyrządza się napar popularny w krajach Ameryki Płd. (Argentynie, Paragwaju, Urugwaju, Brazylii) oraz w niektórych krajach Bliskiego Wschodu (Syria, Liban); inaczej także: yerba mate, herba mate, mate, chimarrão, erva mate, caá mati a. caá mate. [przypis edytorski]
Matterhorny, Miszabele… Finsteraarhorn — wszystkie nazwy własne pojawiające się w tym fragmencie, są nazwami alpejskich szczytów. [przypis edytorski]
matter of fact (ang.) — istota rzeczy. [przypis edytorski]
Mattioli, Ercole Antonio (1640–1694) — włoski polityk, minister księcia Ferdynanda Karola Gonzagi z Mantui; porwany i uwięziony przez króla Francji Ludwika XIV, utożsamiany tajemniczym więźniem zwanym Człowiekiem w Żelaznej Masce. [przypis edytorski]
matto brutto — dziewiczy las. [przypis autorski]
matula (…) chcą (gw.) — forma grzecznościowa, stosująca czasownik w lm w odniesieniu do jednej osoby, podmiotu czynności. [przypis edytorski]
Maturin, Charles Robert (1782–1824) — irlandzki pisarz i dramaturg, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli powieści gotyckiej; jego tragedia Bertram (1816) cieszyła się w wielkim powodzeniem zarówno w Londynie, jak we Francji, gdzie od 1821 wystawiano jej przeróbkę. [przypis edytorski]
matusia… rzemyk za piec wrazili (gw.) — mama wrzuciła rzemyk za piec (użycie czasownika w lm wyraża szacunek do osoby, o której się mówi). [przypis edytorski]
matusia uwarzyli — mama ugotowała (daw. forma grzecznościowa w 3 os. lm). [przypis edytorski]
Matuszewski, Ignacy Erazm Stanisław (1858–1919) — krytyk literacki, autor słynnego studium o modernizmie pt. Słowacki i nowa sztuka, Warszawa 1902, wyd. II z 1904 r. zawiera przychylne fragmenty poświęcone Przybyszewskiemu. [przypis edytorski]
Matuszewski, Ryszard (1914–2010) — krytyk literacki, tłumacz. [przypis edytorski]
matuszka (ros. матушка) — mateczka; często w znaczeniu „ojczyzna”. [przypis edytorski]
Matuzal a. Matuzalem (bibl.) — postać z biblijnej Księgi Rodzaju, dziadek Noego. Wg Biblii żył 969 lat. [przypis edytorski]
Matuzal a. Matuzalem — wyjątkowo długowieczny patriarcha biblijny, syn Henocha. [przypis edytorski]
Matuzalem — patriarcha biblijny, syn Henocha, znany z długowieczności. [przypis edytorski]
Matuzalem — postać biblijna wymieniona w Księdze Rodzaju (Rdz 5, 21–27), syn Henocha, ojciec Lamecha, dziadek Noego; miał żyć 969 lat (licząc wg żyd. kalendarza księżycowego lub 939 wg kalendarza solarnego); długowieczność Matuzalema stała się przysłowiowa. [przypis edytorski]
Matuzal — Matuzalem, postać biblijna opisana w Księdze Rodzaju, dziadek Noego, najdłużej żyjący człowiek, miał przeżyć 969 lat. [przypis edytorski]
matuzalowe a. matuzalemowe lata — legendarnie podeszły wiek; przymiotnik od imienia Matuzalem (także: Metuszelach, hebr. מְתוּשָׁלַח), postaci biblijnej wzmiankowanej w Księdze Rodzaju (Rdz 5: 21–27), był to syn Henocha, ojciec Lamecha i dziadek Noego, najstarszy człowiek wymieniony w Starym Testamencie, miał żyć 969 lat; jego długowieczność stała się przysłowiowa. [przypis edytorski]
matuzalowe lata — określenie nawiązuje do postaci Matuzala (a. Matuzalema), biblijnego patriarchy, dziada Noego, który wg Księgi Rodzaju miał żyć 969 lat. [przypis edytorski]
matuzalowe lata — określenie nawiązuje do postaci Matuzala (a. Matuzalema), biblijnego patriarchy, dziada Noego, który wg Księgi Rodzaju miał żyć 969 lat. [przypis edytorski]
Matuzalowe lata — życie długie jak życie Matuzalema; Matuzalem, postać z Biblii, dziadek Noego, miał żyć prawie 1000 lat. [przypis edytorski]
matuzalowy — od imienia Matuzala (a. Matuzalema), biblijnego patriarchy, dziada Noego; wg Księgi Rodzaju miał żyć 969 lat. [przypis edytorski]
Matuzal — właśc. Matuzalem, postać biblijna sławna z długiego życia. [przypis edytorski]
Matuzel, dziś raczej Matuzalem — postać biblijna wspomniana w Ks. Rodzaju (5, 21–27), dziad Noego, miał żyć ponad 900 lat; tu: przysłowiowy sędziwy starzec. [przypis edytorski]
Matwiej (ros.) — Mateusz. [przypis edytorski]
matyjaśność (gw.) — marudzenie. [przypis edytorski]
matyjasić (gw.) — marudzić, popłakiwać. [przypis edytorski]
Matylda Letycja Bonaparte (1820–1904) — księżniczka francuska, córka byłego króla Westfalii Hieronima, najmłodszego brata Napoleona I, i jego drugiej żony, Katarzyny Wirtemberskiej. [przypis edytorski]
Matylda — Matylda Letycja Bonaparte (1820–1904), córka najmłodszego brata Napoleona, ważna postać kulturalnego życia Francji, prowadziła tzw. salon literacki, czyli miejsce spotkań i wymiany myśli artystów, naukowców, polityków itp. [przypis edytorski]
Matylda — Matylda Natansonowa (przedtem Okrętowa, później Cyprianowa Godebska, żona rzeźbiarza), która często zaopatrywała ją w książki. Sama Żmichowska tak charakteryzuje ją w którymś z listów: „(…) młoda, świetna, żywych ruchów, fajerwerkowych oczu kobieta. Powierzchowność balowa, nie z samego stroju, ma się rozumieć, ale z piękności”. [przypis redakcyjny]
Matylda — tu zapewne: Matylda von Ringelheim (ok. 895–968), żona króla Niemiec Henryka I Ptasznika, matka cesarza Ottona I; święta katolicka. [przypis edytorski]
maty (ukr.) — matko. [przypis edytorski]
mat (z niem.) — zmęczony. [przypis edytorski]
Mauden, a. Maulde, David van (1575–1641) — uczony duchowny z Brukseli, autor m.in. Discursus morales in praecepta Decalogi (1625); imię „Adam” jest błędem. [przypis edytorski]
Maudsley, Henry (1835–1918) — brytyjski lekarz, autor pionierskich badań z zakresu psychiatrii. [przypis edytorski]
Maudsley zajmował się głównie dziedzicznością chorób umysłowych i postarał się ją wyświetlić — zwłaszcza w The Physiology and Pathology of the Mind. Jednym z najbardziej znanych dawniejszych dzieł na ten temat jest Traité philos. et physiol. de l'hérédité naturelle Prospera Lucasa (Paryż, 1850). [przypis autorski]
maukawis — gatunek ptaka. [przypis edytorski]
Mauléon, Alexandre-Jérôme Loiseau de (1728–1771) — sławny prawnik francuski; w 1762 był obrońcą Jeana Calasa, protestanta oskarżonego o zamordowanie syna, który rzekomo chciał przejść na katolicyzm; sprawa stała się głośna dzięki zaangażowaniu Woltera, m.in. opublikowaniu przez niego pierwszej części Traktatu o tolerancji. [przypis edytorski]
Mauli — w oryg.: Mowgli; tu tłumacz podał zapis fonetyczny pierwotnej ang. wersji imienia głównego bohatera jako właściwe imię. [przypis edytorski]
Mauli — w oryg.: Mowgli; tu tłumacz podał zapis fonetyczny pierwotnej, ang. wersji imienia głównego bohatera jako właściwe imię. [przypis edytorski]
Maupas, Émile (1842–1916) — francuski bibliotekarz, zoolog i botanik. [przypis edytorski]
Maupassant de, Guy (1850–1893) — fr. pisarz, autor opowiadań obyczajowych. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy, de (1850–1893) — francuski pisarz, jeden z głównych twórców naturalizmu. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz-naturalista; autor m.in. powieści Bel-Ami (1885) oraz wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz-naturalista; autor wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz-naturalista; autor wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz, przedstawiciel naturalizmu; autor m.in. powieści Bel-Ami (1885) oraz wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz zaliczany do nurtu naturalizmu i dekadentyzmu, znany zwłaszcza ze swoich nowel, w których zawarł doświadczenie wojny francusko-pruskiej. [przypis edytorski]
Maupassant, Guy de (1850–1893) — wybitny fr. pisarz-naturalista; autor wielu znakomitych opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis redakcyjny]
Maupertuis, Pierre Louis Moreau de (1698–1759) — matematyk, fizyk, filozof, geograf, geodeta i astronom fr.; członek Akademii Nauk (od 1723); kierował wyprawą do Laponii (1736–37), której uczestnikiem był również fizyk i astronom szwedzki Anders Celsius, podjętej w celu pomiaru długości południka oraz ustalenia kształtu globu ziemskiego (następnie Maupertuis opublikował pracę na ten temat) przez obliczenie spłaszczenia kuli ziemskiej na biegunach. [przypis edytorski]
Maura, Antonio (1853–1925) — hiszpański polityk, pięciokrotny premier Hiszpanii (1903–1904, 1907-1909, 1918, 1919 i 1921–1922); początkowo w Partii Liberalnej, od 1902 w Partii Konserwatywnej, której przewodził w latach 1903–1912. [przypis edytorski]
Maurel, Victor (1848–1923) — francuski śpiewak operowy, baryton. [przypis edytorski]
mauretański — związany z Maurami; przym. stosowany zwykle w odniesieniu do stylu archit. charakterystycznego dla budowli islamskich w Hiszpanii. [przypis edytorski]
mauretański — związany z Maurami; przym. stosowany zwykle w odniesieniu do stylu mebli i architektury charakterystycznego dla budowli islamskich w Hiszpanii. [przypis edytorski]
