Przypisy

Uajali — fikcyjne imię wymarzonej kochanki; wcielenie greckiej Psyche [Psyche (mit.gr): piękna kobieta ze skrzydłami motyla na ramionach, uosobienie ludzkiej duszy, psychiki; red. WL], „wizji ateńskich rzeźbiarzy”. Imię należy do tworów mowy poufnej (zrozumiałych tylko dla „wtajemniczonych”), powstających z wszelakich asocjacji, przedstawień itp. (por. imiona pieszczotliwe). [przypis redakcyjny]

u Arystofanesa (…) jaszczurka, która przeszkodziła poczciwemu Sokratesowi w jego badaniach astronomicznych — właściwie nie jaszczurka, tylko łasica: Lessing mówi „Wiesel”, a Arystofanes „Askalobotos”; ponieważ jednak tłumacz Chmur (M. Motty), z którego przekład cytuję, użył wyrażenia jaszczurka, przeto zatrzymałem je, nie chcąc potem popaść w sprzeczność, zwłaszcza, że wyraz grecki oznacza rodzaj jaszczurki; por. Aristofanes, Chmury, przekład Marcellego Mottego, Poznań 1866. [przypis redakcyjny]

Ubalda (…) Bonifacego — Ubald della Pila i Bonifacy, arcybiskup z Imoli, oba sławni smakosze i żarłocy. [przypis redakcyjny]

ubera suxit (łac.) — wymię ssało. [przypis redakcyjny]

ubiegać (gwar.) — unikać, omijać. [przypis redakcyjny]

Ubij, bat'ku (ukr.) — zabij, ojcze. [przypis redakcyjny]

Ubij, każe, ne huby, każe, neszczastływoj (ukr.) — zabij, mówi, nie gub, mówi, nieszczęśliwej. [przypis redakcyjny]

Ubi miles (…) noctis (łac.) — Gdy żołnierz, gardząc dostatkami i bogactwy, toczy boje w karności i ubóstwie, znużonemu służy ziemia za łoże, za pokarm używa, co ma, a sen jego trwa krócej niż noc (Curtius: De rebus Alexandri Magni III, 2, 15). [przypis redakcyjny]

Ubi missa, ibi mensa — [tu przen.] Kto Kościołowi służy, z Kościoła żyje. [przypis redakcyjny]

ubi primi esse possent, soli volunt; qui nunquam recte fecerunt, ut facere viderentur, sed quia aliter facere non potuerunt (łac.) — gdzie by pierwszymi być mogli, samymi być chcą; którzy nigdy nic dobrego nie zrobili, ażeby zdawało się przynajmniej, że coś robią, ale ponieważ inaczej robić nie mogli. [przypis redakcyjny]

ubique adulatorum uberrima messis (łac.) — wszędzie obfite żniwo pochlebców. [przypis redakcyjny]

ubi sentire, quam velis, et quae sentios, exprimere licet (łac.) — gdzie wolno czuć, jak chcesz i wypowiadać, co czujesz. [przypis redakcyjny]

ubłagać (daw.) — uspokoić. [przypis redakcyjny]

ubłagać się (daw.) — uspokoić się. [przypis redakcyjny]

ubłagany rycerz (daw.) — rycerz, którego gniew opuścił. [przypis redakcyjny]

ubodzy — biedni. [przypis redakcyjny]

ubogi* (starop.) — nieszczęśliwy. [przypis redakcyjny]

ubratnić (neol.) — czas. utworzony od rzecz. brat, znaczenie: uczynić (kogoś komuś) bratem, słowa bliskoznaczne: zbratać, zbliżyć. [przypis redakcyjny]

ubryżuje (starop.) — pstro, wykwintnie ustroi. [przypis redakcyjny]

ubznąć się (starop.) — ulęknąć się. [przypis redakcyjny]

uchód (daw.) — ucieczka. [przypis redakcyjny]

uchowa… Bóg… — uchowaj Bóg, niech Bóg uchowa. [przypis redakcyjny]

uchybiony — chybiony. [przypis redakcyjny]

uchyl gęby — otwórz usta („gęba” nie ma w języku szesnastowiecznym znaczenia pejoratywnego). [przypis redakcyjny]

uciążać (daw.) — uskarżać się. [przypis redakcyjny]

Uciana — miasteczko na płn. od Wilna. Pasek nie dojechał do samej Uciany, lecz do punktu, gdzie się krzyżują trakty z Wilna i Święcian do Uciany; tam skierował się na Święciany i Oszmianę ku Polesiu, a stamtąd do domu pod Rawę. [przypis redakcyjny]

uciecze (forma starop.) — ucieknie. [przypis redakcyjny]

ucieczka Ludwika Napoleona z więzienia — 25 maja 1846 r. Ludwikowi Napoleonowi udało się uciec z francuskiej twierdzy Ham do Anglii. [przypis redakcyjny]

Ucieka lud z Maury — [w oryg.] „Fugge la gente Maura”, a więc: „Ucieka lud Maurów”; tłumacz uważał Maura za miasto. [przypis redakcyjny]

Uciekam w jego progi, bo tam mi jedyny wyznaczył on przytułek! — Apollo ma władzę oczyszczania od zmazy skalanego krwią zabójcy. [przypis redakcyjny]

uciekł z obleganego Rzymu przez dziurę w murze — Autor nawiązuje do Sacco di Roma, zdobycia i złupienia Rzymu w 1527 r. przez zaciężne wojska hiszpańskie i niemieckie cesarza Karola V pod dowództwem Karola III de Bourbon-Montpensier. [przypis redakcyjny]

ucieszny (daw.) — przynoszący radość. [przypis redakcyjny]

Ucieszony cesarz takowym witaniem, kazał szewcowi dać dziesięć tysięcy we złocie za onego kruka — tę anegdotkę opowiada Potocki nieraz, potrąca o nią i w poemacie. [przypis redakcyjny]

ucieszony* (starop.) — przynoszący radość, przynoszący pociechę, uciechę. [przypis redakcyjny]

ucieszony* (starop.) — przynoszący radość, przynoszący pociechę, uciechę. [przypis redakcyjny]

uczciwe (starop.) — cześć, honor; [bronić się swem uczciwem: bronić się swym honorem; red. WL]. [przypis redakcyjny]

uczciwe (starop.) — cześć, honor. [przypis redakcyjny]

uczciwie wychodzić — uczciwie postępować. [przypis redakcyjny]

Uczeń Terpnusowy — to zn. Neron. Terpnus był słynnym lutnistą i nauczycielem Nerona. [przypis redakcyjny]

uczyciel — rozmyślny rusycyzm zam.: nauczyciel. [przypis redakcyjny]

uczynić przymierze — dać pokój, odrzec się. [przypis redakcyjny]

uczynić (starop.) — zrobić. [przypis redakcyjny]

uczynił ze świętego ideał etyczny — zob. Paulsen, op. cit., s. 62 i n. [przypis redakcyjny]

uczynność — tu: przysługi, podarki. [przypis redakcyjny]

u czystości stoku — żyjące w dziewiczej czystości. [przypis redakcyjny]

udać kogo — fałszywie oskarżyć. [przypis redakcyjny]

udać się (daw.) — popisać się. [przypis redakcyjny]

udać się — spodobać się. [przypis redakcyjny]

udać* — zalecić, przemycić coś, co nie ma prawdziwej wartości; rozumy swoje przedsię udać chcemy: przecież chcemy udawać rozumnych, rozsądnych. [przypis redakcyjny]

udaje (…) niepodobna — zdanie to urywa się; następnie brak w rękopisie 9 kart. Łatwo się domyślić treści zagubionej części pamiętnika. Król, wprowadzony w błąd przez Mazepę, wysyła oddział zbrojnych, którzy dostawiają Paska do Grodna. Tu wygłasza przed senatorami nasz pamiętnikarz swoją obronę, której część końcowa się zachowała. [przypis redakcyjny]

udanie — sposób wykładu. [przypis redakcyjny]

udarien'je (ros.) — akcent; ze względu na swą ruchomość sprawia sporo trudności uczącym się języka rosyjskiego. [przypis redakcyjny]

udawać (daw.) — nicować, wywracać na opak. [przypis redakcyjny]

udawać (starop.) — tłumaczyć, pozorować. [przypis redakcyjny]

udawał szlachcica (…) opowiadającego — te szczegóły biografii autora Marii znaleźć można w artykule: Z życia Antoniego Malczewskiego „Dziennik literacki”, Lwów 1852 (Nr. 3, str. 20). [przypis redakcyjny]

udawić (daw.) — udusić. [przypis redakcyjny]

ud — [dziś r.n.] udo. [przypis redakcyjny]

uderzą w pary — puszczą się parami w taniec. [przypis redakcyjny]

uderz sie — zderz się, stań do walki. [przypis redakcyjny]

Uderzyć (…) o ziemię — porzucić. [przypis redakcyjny]

uderzyło na mnie z szumem i wściekłością pszczół rozdrażnionych — Prawdopodobnie obraz przedstawiający „szum i wściekłość pszczół rozdrażnionych” tak przypadł do artystycznej wyobraźni Słowackiego, iż odtworzył go, zapewne nieświadomie, w Królu Duchu, naturalnie z różnymi zmianami, w rapsodzie o Bolesławie Śmiałym. [przypis redakcyjny]

u did'ka (z ukr.) — u diabła. [przypis redakcyjny]

udniestrzeń — neol. od nazwy rzeki Dniestr. [przypis redakcyjny]

udrzeć łyka — zarobić nieco, skorzystać na czymś. [przypis redakcyjny]

ud — udo. [przypis redakcyjny]

udzielność — zwierzchnictwo bezwzględne, którego istotą jest moc stanowienia prawa bez ograniczeń skądkolwiek. [przypis redakcyjny]

udzielny — samoistny. [przypis redakcyjny]

Ufa — miasto u podnóża Uralu; stolica Autonomicznej Radzieckiej Republiki Baszkirskiej, a nast. stolica Baszkortostanu (Baszkirii), wchodzącego w skład ZSRR, a później Federacji Rosyjskiej. [przypis redakcyjny]

uflagany — zmoczony, zbłocony. [przypis redakcyjny]

uformowanej — [D.lp r.ż.] utworzonej. [przypis redakcyjny]

u Francuza zaś [Chataubruna] przyczyniają się do tego [zwrotu w postępowaniu] piękne oczy — akt II sc. III: „De mes déguisemens que penserait Sophie”, mówi syn Achillesowy. [przypis redakcyjny]

Ugier — król duński, ojciec Dudona. [przypis redakcyjny]

ugonek (starop.) — ubieganie się za czym. [przypis redakcyjny]

Ugon — zmarły brat króla francuskiego Filipa. [przypis redakcyjny]

Uhde, Fritz (1848–1911) — niem. malarz religijny. [przypis redakcyjny]

u Hebreów konieczność ofiary (…) — Wedle III księgi Mojżesza, rozdz. 12 i 27, pozwolono Żydom pewne przepisane ofiary i śluby zastępować innymi. [przypis redakcyjny]

u Hopfera — dzisiejsza kawiarnia „U Hopfera” (ul. Krakowskie Przedmieście 54), której nazwa nawiązuje do tradycji Lalki, mieści się w dawnym lokalu Karola Lesisza. [przypis redakcyjny]

Uhry (z czes.) — Węgry. [przypis redakcyjny]

uiścić (starop.) — [tu:] upewnić. [przypis redakcyjny]

uiścić (starop.) — upewnić. [przypis redakcyjny]

uiścion (starop.) — zaspokojony, zapewniony. [przypis redakcyjny]

ująć (tu forma 3 os. lp r.m.: ujął) — chwycić. [przypis redakcyjny]

ujął chciwości — poskromił chciwość. [przypis redakcyjny]

ujął cię sen twardy, nieprzespany — porównaj Jana Kochanowskiego Treny: «Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany» (Tren VII). [przypis redakcyjny]

ujął — zmniejszył. [przypis redakcyjny]

Ujazdowski plac znajdował się w południowej części miasta, obok Alei Ujazdowskich. Służył za miejsce wielkanocnych zabaw ludowych, wystaw rolniczych. W latach 1893–1896 powstał na jego miejscu Park Ujazdowski. [przypis redakcyjny]

ujęczony — uciśniony. [przypis redakcyjny]

ujemny sąd Schopenhauera o kobietach — Schopenhauer, V, s. 648. [przypis redakcyjny]

ujma — krzywda. [przypis redakcyjny]

ujmować — chwytać. [przypis redakcyjny]

ujmuję się za prawami autorów przeciw redaktorom — zdaje się, że redaktorka „Bluszczu” pozwoliła sobie na samowolne zmiany w artykule. [przypis redakcyjny]

ujrzą tę księgę otwartą — Księga, w której Bóg ich grzechy zapisał. Poeta dalej tę myśl rozwija, że sąd historii powszechnej jest na obraz i podobieństwo Sądu Ostatecznego. [przypis redakcyjny]

ujść w rękojeści — przysłowie: zdradzić, nie dotrzymać umowy, słowa. [przypis redakcyjny]

u Juniusa — [zob.] De Pictura vet., lib. II c. IV § 1. [przypis redakcyjny]

ujźrzała z daleka / Idąc (…) człowieka — [daw. forma imiesłowu] zamiast: idącego. [przypis redakcyjny]

ujźrzę (forma starop.) — ujrzę. [przypis redakcyjny]

Ukalegon Ukalegontom mówił — uczona gra słów, ukalegon bowiem po grecku znaczy: niedbający. [przypis redakcyjny]

«Ukamienować młodzieńca!» wołali — Ukamienowanie św. Szczepana. [przypis redakcyjny]

Ukarana niewdzięczność, Numancja — autorem pierwszej z przytoczonych sztuk jest słynny Lopez de Vega, drugiej sam Cervantes, następnych mniej znani autorzy. [przypis redakcyjny]

ukazały (starop.) — ukazywany, wskazywany; chodziłabyś, palcem ukazała, zamiast: chodziłabyś, ukazywana palcem; rzadkie użycie imiesłowu czynnego w znaczeniu biernym. [przypis redakcyjny]