Przypisy

poligamia — związek małżeński z wieloma osobami, tu: wielożeństwo, małżeństwo mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami. [przypis edytorski]

Polignac, Edmond de (1834–1901) — francuski książę, kompozytor; znajomy Prousta. [przypis edytorski]

Polignot (gr. Polygnotos) z Tazos (V w. p.n.e.) — pierwszy klasyk malarstwa greckiego; wprowadził tetrachromię, tj. technikę czterech barw (czarnej, białej, czerwonej, żółtej); malował wielkie kompozycje o tematyce mitologicznej, niekiedy historycznej; zdobił budynki publiczne w Atenach ok. 470 p.n.e. [przypis edytorski]

polihistor — człowiek wszechstronnie wykształcony. [przypis edytorski]

polihistor — uczony, człowiek posiadający wiedzę z wielu dziedzin. [przypis edytorski]

Polihymnia (mit. gr.) — muza poezji lirycznej i muzyki. [przypis edytorski]

Polihymnia (mit. gr.) — muza poezji lirycznej i muzyki. [przypis edytorski]

Polikarp ze Smyrny (69–155) – biskup, męczennik i święty. [przypis edytorski]

polikier (daw., gw. środ.) — policjant. [przypis edytorski]

Poliklet (V w. p.n.e.) — rzeźbiarz grecki okresu klasycznego, twórca kanonu proporcji ciała ludzkiego. [przypis edytorski]

Poliklet z Argos, gr. Polyklejtos (V w. p.n.e.) — rzeźbiarz grecki okresu klasycznego, twórca kanonu proporcji ciała ludzkiego. [przypis edytorski]

Polikrates — tyran Samos od 537 do 522 p.n.e. [przypis edytorski]

Polikrates — tyran wyspy Samos w latach 537–522 p.n.e., bohater ballady F. Schillera Pierścień Polikratesa. Uważany za uosobienie przekonań o przewrotności fortuny, przez kilka lat był niezwykle szczęśliwym władcą, wygrywał wojny i zawierał korzystne sojusze, a w końcu został podstępnie i hańbiąco zamordowany przez namiestnika perskiego. Według legendy próbował przekupić los, wrzucając w morze ulubiony, kosztowny pierścień, ale bogowie zwrócili mu jego ofiarę: pierścień odnalazł się w brzuchu ryby. [przypis edytorski]

Polikrates (VI w. p.n.e.) — tyran wyspy Samos w latach 537–522 p.n.e; uosobienie przekonań o zmienności losu: zbudował potężną flotę, jego pomyślne dla rozwoju wyspy panowanie było pełne sukcesów; mimo utraty dominacji na morzu przetrzymał oblężenie przez wspierające opozycję wojska Sparty i Koryntu; w końcu, skuszony przez namiestnika perskiego wielkimi pieniędzmi za współpracę wojskową, popłynął do niego na spotkanie i został zamordowany (Herodot, Dzieje III 39–60, 120–126). [przypis edytorski]

POL. — I'll speak to him again. What do you read, my lord… HAM. — Words, words, words! (ang.) — POLONIUSZ: Pomówię z nim znowu. Co czytasz, mój panie? HAMLET: Słowa, słowa, słowa. [przypis edytorski]

polimeryzacja (chem.) – reakcja, w wyniku której wiele małych cząsteczek tego samego związku, zwanych monomerami, łączy się w dużą cząsteczkę, polimer. [przypis edytorski]

Polinezyjczycy — rdzenni mieszkańcy Polinezji, wsch. części Oceanii, czyli wysp na Pacyfiku położonych na wsch. i płn. wsch. od Australii. [przypis edytorski]

Polinik (mit. gr.) — syn Edypa i Jokasty, brat Ismeny, Antygony i Eteoklesa; z gr. (Пολυνείκης: Polyneíkēs) jego imię znaczy: „wielce kłótliwy”, po odejściu ojca, Edypa, na wygnanie umówił się z bratem, Eteoklesem, że na zmianę rok po roku będą rządzić Tebami, kiedy Eteokles nie dotrzymał umowy i wygnał go z miasta, udał się na dwór króla Argos, ożenił jego córką Argeją i zorganizował wyprawę siedmiu przeciw Tebom, aby zdobyć Teby i odzyskać prawa do tronu; zginął w pojedynku z bratem Eteoklesem pod murami miasta; jako zdrajcy odmówiono mu pochówku. Zgodnego z nakazami obyczaju i religii pogrzebu brata dokonała jego siostra, Antygona wbrew zakazowi Kreona. [przypis edytorski]

Polinko! — w oryg.: Алина!, tj. Alino! [przypis edytorski]

Poliocertes a. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. [przypis edytorski]

Poliocertes właśc. Poliorketes (z gr.) — ten, który oblega miasta, zwycięzca oblężeń. [przypis edytorski]

polip (biol.) — osiadła forma życiowa parzydełkowców, morskich jamochłonów; przytwierdzone do jednego miejsca polipy bezustannie poruszają długimi parzydełkami i chwytają nimi drobne żyjątka, które pochłaniają. [przypis edytorski]

Polipojt — wojownik, Lapita z Tesalii. [przypis edytorski]

polipowy — tu: przypominający potworną, chorobliwą narośl. [przypis edytorski]

polip — w oryginale ἀνόστεος, dosł.: bezkostny; trudno powiedzieć, o jakie stworzenie chodzi Hezjodowi. [przypis edytorski]

polipy — osiadła forma życiowa parzydełkowców. Morskie, skałotwórcze polipy koralowe żyją zwykle kolonijnie, na niewielkich głębokościach, przytwierdzone do dna; wiele gatunków wytwarza wapienne szkieleciki, z których powstają rafy i wyspy koralowe. [przypis edytorski]

Polissena [Sforza], Ginewra d'Este — dwie pierwsze żony Sigismonda. [przypis edytorski]

polis — staroż. gr. miasto-państwo o charakterystycznej kulturze politycznej, niekiedy, jak w przypadku Aten, rządzone demokratycznie. [przypis edytorski]

polista sukienka — z obszernymi połami. [przypis edytorski]

Poliszynel — jedna z charakterystycznych postaci włoskiej komedii dell'arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]

poliszynel — postać z commedia dell'arte, złośliwy gbur, prześmiewca. [przypis edytorski]

Poliszynel — postać z fr. teatru lalkowego, zdradzająca sekrety, zwł. te od dawna znane. [przypis edytorski]

poliszynel — postać z komedii dell’arte. W wielkiej tajemnicy opowiada publiczności sekrety pozostałych postaci, nieświadomy tego, że widzowie i tak zdążyli się już o nich dowiedzieć. Stąd powiedzenie „tajemnica poliszynela”. [przypis edytorski]

poliszynel — postać z włoskiej commedia dell'arte, złośliwy gbur, prześmiewca, zwykle przedstawiany jako garbus z kogucim piórem na kapeluszu. [przypis edytorski]

poliszynel — tu: błazen, komik; pierwotnie: jedna z najbardziej charakterystycznych postaci z commedia dell'arte: gbur, prześmiewca, często przedstawiany jako garbus w stroju z kogucimi elementami (piórami, grzebieniem na czapce). [przypis edytorski]

poliszynel — tu: błazen, komik; pierwotnie: jedna z najbardziej charakterystycznych postaci z commedia dell'arte: gbur, prześmiewca, często przedstawiany jako garbus w stroju z kogucimi elementami (piórami, grzebieniem na czapce); jego rolą było podsumowanie poszczególnych części przedstawienia: w wielkiej tajemnicy opowiadał publiczności sekrety pozostałych postaci, nieświadomy tego, że widzowie i tak zdążyli się już o nich dowiedzieć, stąd powiedzenie „tajemnica poliszynela”. [przypis edytorski]

Poliszynel — (wł. Pulcinella, czyli kogucik), postać z komedii dell'arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]

poliszynel (z wł. pulcinella: kogucik) — tu: pajac; pierwotnie: jedna z charakterystycznych postaci włoskiej komedii dell'arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]

Politeama Nazionale — sławny, historyczny teatr w Pizie. [przypis edytorski]

Poli, Théodore (1799–1831) — jeden z najsłynniejszych bandytów korsykańskich XIX w.; zastrzelił ponad trzydziestu żandarmów, utworzył niewielką społeczność bandytów, którymi rządził; został zabity w wyniku zdrady. [przypis edytorski]

Politische und Weltanschauung Schulung (niem.) — szkolenie polityczne i światopoglądowe. [przypis edytorski]

politowania pełen — pełen współczucia. [przypis edytorski]

politurowany — pokryty politurą, rodzajem lakieru w postaci roztworu żywicy w alkoholu etylowym. [przypis edytorski]

politurowany — powlekana politurą powierzchnia drewna w celu nadania jej połysku. [przypis edytorski]

Politycy dzisiejszy — zwolennicy rozdziału państwa i kościoła. [przypis edytorski]

politycznie (daw.) — grzecznościowo, uprzejmie. [przypis edytorski]

politycznie (z łac.) — uprzejmie, w sposób cywilizowany; tu: z zachowaniem pozorów. [przypis edytorski]

polityczny (daw.) — grzeczny, dworny, umiejący się znaleźć w danej sytuacji. [przypis edytorski]

polityczny (daw.) — umiejący się zachować odpowiednio, szanujący względy wszystkich. [przypis edytorski]

polityczny (z łac. politicus) — tu: cywilizowany, przestrzegający prawa. [przypis edytorski]

polityczny (z łac. politicus) — uprzejmy, obyczajny. [przypis edytorski]

polityczny (z łac.) — uprzejmy, grzeczny, obyczajny. [przypis edytorski]

polityczny (z łac.) — uprzejmy, grzeczny. [przypis edytorski]

polityka (daw., z łac.) — uprzejmość, dobre obyczaje. [przypis edytorski]

Polityka — komedia Włodzimierza Perzyńskiego. [przypis edytorski]

polityka (z łac.) — tu: grzeczność. [przypis edytorski]

polityka (z łac.) — tu: grzeczność, uprzejmość, dobre obyczaje. [przypis edytorski]

polityka (z łac.) — tu: uprzejmość, dobre obyczaje. [przypis edytorski]

polityka (z łac.) — uprzejmość, dobre obyczaje. [przypis edytorski]

polityki restauracyjnej — tj. polityki restauracji, przywracania dawnych dynastii, ustrojów i porządków w Europie, obalonych przez podboje Napoleona. [przypis edytorski]

polityk, pożeracz depesz — pan Adam nie był zapewne politykiem z zawodu, tylko miał zamiłowanie do czytania doniesień prasowych i śledzenia sytuacji politycznej na świecie. [przypis edytorski]

poliwka a. polewka (gw.) — zupa. [przypis edytorski]

Polizei dein Freund und Helfer (niem.) — policja twoim przyjacielem i pomocnikiem. [przypis edytorski]

Polizei (niem.) — policja. [przypis edytorski]

Polizist, Polizist, komm hier, aber schnell! Nimm der Dreck weg und schmeiss an die Seite (niem.) — Policjant, policjant, chodź tu, tylko szybko! Weź stąd to łajno i wyrzuć na bok. [przypis edytorski]

Pollak, Roman (1886–1972) — historyk literatury, nauczyciel gimnazjalny i wykładowca Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu; zapalony piłkarz. [przypis edytorski]

Pollak, Seweryn (1907–1987) — poeta, eseista i tłumacz poezji rosyjskiej, walczył w powstaniu warszawskim. [przypis edytorski]

Polluks (mit. rzym.; gr. Polydeukes) — jeden z dwóch bliźniaczych braci Dioskurów: Kastor i Polluks byli patronami rzym. jazdy. [przypis edytorski]

polmi (starop. forma) — dziś N.lm: pólmi; polami. [przypis edytorski]

polmi (starop. forma) — dziś popr. N.lm: polami. [przypis edytorski]

polną myszką przeleciał — przebiegł pod postacią polnej myszki. [przypis edytorski]

polne koniki — w oryginale: cykady, owady, których samce wydają głośne, przerywane dźwięki. [przypis edytorski]

Polnische Bruderschaft (niem.) — polskie braterstwo; nawiązanie do powiedzenia polnische Wirtschaft, określającego pogardliwie polską gospodarkę, polski porządek. [przypis edytorski]

polnische Frau (niem.) — polska kobieta. [przypis edytorski]

polnische Misch-Masch (niem.) — dziś: polnische Mischmasch: polska mieszanina. [przypis edytorski]

Polnische Perversität (niem.) — Polska przewrotność. [przypis edytorski]

polnisches Vieh (niem.) — polskie bydlę. [przypis edytorski]

polnische Wirtschaft (niem.) — polska gospodarka, wyrażenie pogardliwe. [przypis edytorski]

polnische Wirtschaft (niem.) — polskie gospodarstwo; polska gospodarka. [przypis edytorski]

polny — hetman polny. [przypis edytorski]

Pologne (fr.) — Polska. [przypis edytorski]

Pologne, littérature polonaise, auteurs polonais (fr.) — Polska, literatura polska, autorzy polscy. [przypis edytorski]

Polo, Marco (1254–1324) — wenecki podróżnik i kupiec; podróżując Jedwabnym Szlakiem, przemierzył całą Środkową Azję i dotarł do Chin, po powrocie podyktował swoje spostrzeżenia w formie pamiętników; uważany za najwybitniejszego podróżnika europejskiego w średniowieczu. [przypis edytorski]

Polonais, point des rêveries (fr.) — Polacy, żadnych marzeń. [przypis edytorski]

polonez — polski taniec narodowy oraz forma muzyczna oparta na tym tańcu. W XVIII w. stał się znany w innych krajach europejskich, zaś w XIX w. do najsłynniejszych należały polonezy komponowane przez Fryderyka Chopina. [przypis edytorski]

„Polonia” Grottgera — cykl dziewięciu czarno-białych rysunków autorstwa polskiego malarza i ilustratora okresu romantyzmu, Artura Grottgera (1837–1867), przedstawiających sceny z powstania styczniowego w Królestwie Polskim z 1863 r. (drugą część cyklu stanowi Lithuania, zbiór prac powstałych w l. 1864–1866, poświęconych powstaniu na Litwie). Cykl Polonia składa się z dziewięciu prac: Obraz symboliczny Polski, Branka, Kucie kos, Bitwa, Schronisko, Obrona dworu, Po odejściu wroga, Żałobne wieści, Na pobojowisku. Wzmianka o postaci kobiecej z Polonii Grottgera może odnosić się do typu kobiecego występującego w kilku pracach cyklu (postać blada, w żałobnej czerni, z załamanymi rękoma) lub do otwierającego cykl rysunku z karty tytułowej, przedstawiający alegorię zniewolonej Polski. Jest to siedząca wśród ruin żałobna postać kobieca spowita w ciemną, zakrywającą ją całkowicie, wraz z twarzą szatę z kapturem; za jej plecami na murze wypisane jest ręcznie słowo „Polonia”, najwymowniejszą teść niesie ze sobą widok jej skręconych dramatycznie dłoni tkwiących w dybach (przy tym Polonii towarzyszą trzej nadzy młodzieńcy: jeden w czapce frygijskiej, stanowiącej symbol wolności i rewolucji, oswobadzający ją właśnie z kajdan oraz dwaj siedzący u jej stóp i spoglądający w dal, w przyszłość). [przypis edytorski]

Polonia non parit monstra (łac.) — Polska nie rodzi potworów. [przypis edytorski]

Polonia Restituta — Order Odrodzenia Polski a. Polonia Restituta; drugie po Orderze Orła Białego pod względem starszeństwa polskie państwowe odznaczenie cywilne nadawane od 1921 r. za wybitne osiągnięcia m.in. na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej. [przypis edytorski]

Polonia Restituta — polskie państwowe odznaczenie cywilne, nadawane za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami, ustanowione przez Sejm Rzeczypospolitej ustawą z dnia 4 lutego 1921 jako najwyższe odznaczenie państwowe po Orderze Orła Białego. [przypis edytorski]

Poloniusz — drugoplanowa postać w tragedii Shakespeare'a Hamlet, ojciec Ofelii i Laertesa; wcielenie dworaka. [przypis edytorski]

Poloniusz — drugoplanowa postać w tragedii Szekspira Hamlet, ojciec Ofelii i Laertesa, wcielenie dworaka. Hamlet zabił go w komnacie swej matki, ukrytego za zasłoną, biorąc za swego znienawidzonego wuja, po czym wywlókł jego ciało i ukrył. [przypis edytorski]

Poloniusz — postać wyrachowanego polityka z Hamleta Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

Polonus Polono lupus (łac.) — Polak Polakowi wilkiem. [przypis edytorski]

Polonus scripsi Polona lingua et ad Polonum (łac.) — Jako Polak pisałem w polskim języku i dla Polaka. [przypis edytorski]

Polonus sum, Poloni nihil a me alienum puto (łac.) — Polakiem jestem i nic, co polskie, nie jest mi obce. Parafraza sentencji Terencjusza: Homo sum: humanum nihil a me alienum puto, tj. człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce. [przypis edytorski]

polor — daw.: połysk; wyrafinowanie; kultura towarzyska. [przypis edytorski]

polor — daw.: połysk; wyrafinowanie; kultura towarzyska. [przypis edytorski]

polor (daw.) — wyrafinowanie, dobre maniery, kultura towarzyska. [przypis edytorski]

polor — dobre maniery, ogłada towarzyska. [przypis edytorski]

polor — grzeczność, dobre maniery. [przypis edytorski]