Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | chemiczny | dawne | ekonomiczny | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | pospolity | potocznie | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | rosyjski | rzadki | środowiskowy | staropolskie | techniczny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 6556 przypisów.
Tyrteusz a. Tyrtajos — żyjący w VII w. p.n.e. poeta grecki (pochodzący ze Sparty, Miletu a. Aten), jego poezje zagrzewały Spartan do walki; wg legendy został przysłany przez Ateny jako jedyne wsparcie dla Sparty w wojnie z Meseńczykami; od jego imienia wywodzi się nazwa poezji tyrtejskiej, czyli poezji patriotycznej wzywającej do walki, oraz określenie: postawa tyrtejska, oznaczające gotowość oddania życia za ojczyznę. [przypis edytorski]
Tyrteusz — grecki poeta z VII wieku p.n.e. Swoimi utworami pobudzał męstwo Spartan w czasie wojny, którą prowadzili z Meseńczykami. [przypis edytorski]
Tyrteusz — grecki poeta z VII wieku p.n.e. Swoimi utworami pobudził męstwo Spartan w czasie wojny, którą prowadzili z Meseńczykami. Przytoczone przez Leona słowa Tyrteusza są urywkiem poematu Tyrteusz (1861) Władysława Ludwika Anczyca (1821–1913). Prus cytuje widocznie z pamięci, gdyż z odstępstwami od tekstu oryginalnego (np. u Anczyca: „O, Sparto, ruń! Zanim ślad twej wielkości…”). [przypis redakcyjny]
Tyrteusz — liryczny poeta grecki; zasłynął pieśniami bojowymi, dzięki którym wojska lacedemońskie (Sparty) wygrały wojnę meseńską. [przypis redakcyjny]
Tyrteusz (VII w. p.n.e.) — grecki poeta, śpiewak, od jego imienia wywodzi się nazwa poezji patriotycznej wzywającej do walki, określanej jako poezja tyrtejska. [przypis edytorski]
Tyrteusz (z łac.), dziś częściej: Tyrtajos (VII w. p.n.e.) — poeta grecki, pełniący rolę spartańskiego „poety państwowego”, nawołujący Spartan do wierności państwu i jego instytucjom oraz walki o ojczyznę na śmierć i życie; wg staroż. legendy niezbyt inteligentny, a przy tym kulawy nauczyciel Tyrtajos został przysłany przez Ateny jako jedyne wsparcie dla Sparty w wojnie z Meseńczykami; jego elegie wojenne zagrzewały Spartan do boju, dzięki czemu odnieśli zwycięstwo (zob. np. Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie IV 15.6). [przypis edytorski]
Ty ruskij? (…) Zwitki? (mieszanka ros. i ukr.: звідки, zwidki) — Jesteś Rosjaninem? Skąd? [przypis edytorski]
Tyr — wielkie miasto kupieckie w Fenicji (dziś: Sur w Libanie). [przypis autorski]
Tyrydates — Τιριδάτης (N), Τηριδάτης (D). [przypis tłumacza]
tyryjczycy i sydończycy — mieszkańcy Tyru i Sydonu, najważniejszych miast-państw staroż. Fenicjan, położonych na wybrzeżu Morza Śródziemnego, w ob. Libanie. [przypis edytorski]
tyryjski — fenicki a. punicki; od gł. miasta fenickiego, Tyru. [przypis edytorski]
tyryjski — pochodzący z miasta Tyr; fenicki. [przypis edytorski]
tyryncki — od miasta argiwskiego Tyryns, gdzie miał się wychowywać Herkules. przez bożka (…) tyrynckiego (…) uwiedziona: tj. przez Herkulesa. [przypis edytorski]
Tyś był wojownikiem szkoły Katona — tzn. na wzór Katona Starszego (234–149 p.n.e.), znanego z surowości obyczajów rzymskiego męża stanu, mówcy i zdolnego wodza, który przeprowadził m.in. bezwzględną kampanię wojenną w Hiszpanii. Życiorys Katona, podobnie jak życiorys Koriolana, znajduje się w Żywotach sławnych mężów Plutarcha, jednak Szekspir, który czerpał z tego dzieła, zapomniał, że Katon żył prawie trzysta lat później niż Koriolan. [przypis edytorski]
tyś — dziś: ty jesteś. [przypis edytorski]
Tyś jej nie widział, odkąd w cenie tak strasznie spadła. — w późn. wyd. popr. tłumaczenie na: „Tyś jej nie widział, odkąd się tak strasznie zmieniła”. [przypis edytorski]
tyś jej stróż — Sceledrusowi polecił żołnierz pilnowanie dziewczyny, jego też przede wszystkim do odpowiedzialności by pociągnął. [przypis tłumacza]
Tyś jest przymierza łukiem po potopach — wg Księgi Rodzaju (Rdz 9) po potopie Bóg zawarł z Noem, jego potomkami i wszystkimi żywymi stworzeniami przymierze, obiecując, że nie ześle już więcej potopu. Na znak przymierza Bóg rozciągnął między obłokami łuk, czyli tęczę. [przypis edytorski]
Tyśmienica — dopływ Wieprza. [przypis edytorski]
Tyś młodsze nogi wyprzedził u grobu — Wedle Ewangelii św. Jana, rozdz. 20, w. 3. [przypis redakcyjny]
Tyś mnie oszukał, Łuczniku! Ze wszystkich bogów najgorszy!… — Iliada XXII 15–20, Achilles do Apolla, który przybrał postać Agenora, jednego z dowódców trojańskich, żeby uciekając, odciągnąć go od Trojan, którzy umykali za mury miejskie. [przypis edytorski]
Tyś mnie wywiodła na wolność z niewoli — To jest: z niewoli grzechu, z którego wyzwolona dusza czuje i ocenia rzeczywistą wolność duchową. [przypis redakcyjny]
Tyś niezwyciężonego plastr miodu Samsona — fragment z modlitwy maryjnej, odwołujący się do tekstu biblijnego: „Lecz przypadł Duch Pański na Samsona i rozdarł lwa jakoby koźlę na sztuki roztargając, nie mając zgoła nic w ręku; a tego ojcu i matce nie chciał oznajmić. I szedł, i mówił z niewiastą, która się była podobała oczom jego. A po kilku dni wracając się, aby ją pojął, zstąpił, aby oglądał ścierw lwi, a oto rój pszczół był w paszczece lwiej i plastr miodu. Który wziąwszy w ręce, jadł na drodze i przyszedszy do ojca swego i matki, dał im część, którzy też sami jedli, a przecię im nie chciał powiedzieć, że był miód z ścierwu lwiego wybrał” (Biblia Jakuba Wujka, Sdz 14, 6-9). [przypis edytorski]
Ty śpisz Eneaszu — Eneasz, książę trojański, który [wg rzymskiego eposu, Eneidy] po upadku Troi, po wielu przygodach i długiej tułaczce udał się do Italii. Eneaszem nazywa Słowacki ironicznie swego przyjaciela Brzozowskiego, dla podkreślenia ich doznanych przygód podróżnych. [przypis redakcyjny]
tyś pobiegł naprzód… — Messenio sądzi, że Menechmus, któremu się potem żal zrobiło, iż niewolnika swego wyzwolił, pobiegł naprzód, by go wyprzedzić i spotkawszy w mieście, wyprzeć się wszystkiego. [przypis tłumacza]
tyś — skrót od: ty jesteś. [przypis edytorski]
Tyś wtedy dowodził podkopywaczom, szedłeś do krainy romantyczności naszej (…) — mowa tu o spotkaniu Gaszyńskiego z Danielewiczem w czasie kampanii 1831 r. Gaszyński z korpusem Gełguda szedł na Litwę, Danielewicz ranny był w bitwie pod Ostrołęką. [przypis redakcyjny]
Tysbe i Piram — Piram i Tysbe to historia o nieszczęśliwej miłości, znana z Metamorfoz Owidiusza. Kochankowie pochodzili z dwóch rywalizujących ze sobą rodów, a rozmawiali ze sobą poprzez szparę w murze. W drodze na umówione spotkanie wskutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności oboje zaczęli myśleć, że drugie zostało zabite przez lwa. Każde z rozpaczy popełniło samobójstwo. [przypis edytorski]
Tysbe (mit. gr.) — bohaterka jednej z opowieści poematu Przemiany Owidiusza: ukochana Pyrama. Kochankowie należeli do zwaśnionych rodzin, porozumiewali się potajemnie przez szparę w murze. Tysbe, która przyszła pierwsza na umówione spotkanie, zobaczyła lwa i uciekła, gubiąc przy tym okrycie. Pyram, widząc poszarpaną szatę i sądząc, że Tysbe zginęła, popełnił samobójstwo. Gdy Tysbe odkryła jego ciało, również odebrała sobie życie. Romantyczna opowieść o Pyramie i Tysbe, bardzo popularna w średniowieczu i renesansie, znalazła odbicie w dramacie Szekspira Romeo i Julia (1597). [przypis edytorski]
Ty sępie! — te słowa zwrócone są do Kleopatry. [przypis tłumacza]
tysiącami mordować będziemy synalków białogwardzistów — Mielgunow, op. cit., s. 30–31. [przypis autorski]
Tysiącami różnych dróg i ścieżek podążają ludzie współcześni do zrozumienia swego najgłębszego i najistotniejszego prawa (…) samemu sobie tylko można zdobyć własną indywidualność — S. Brzozowski, Co to jest modernizm?, s. 44. [przypis autorski]
tysiąca osób — wraz z arbitrami, tj. publicznością; posłów zebrało się tylko 111, brakowało też wielu senatorów. [przypis redakcyjny]
tysiąc dwieście — χιλίων διακοσίων (N), τριάκοντα καί διακοσίων (D), stąd u tłumaczów 230 stajań. [przypis tłumacza]
Tysiące ludzi obciążyło swe głowy fałszywymi wyznaniami: między którymi pomieszczę Filotasa (…) — Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, VI, 7. [przypis tłumacza]
tysiąc funtów — około 500 kilogramów. [przypis edytorski]
tysiącgłowny — dziś popr.: tysiącgłowy. [przypis edytorski]
tysiąc i dwadzieścia dwie — Cyfra podana przez Ptolemeusza [przypis tłumacza]
Tysiąc i jeden dni — fr. Les mille et un jours, zbiór opowiadań wzorowanych na modelu baśni Tysiąca i jednej nocy, opublikowany w 5 tomach w l. 1710–1712 przez francuskiego orientalistę François Pétis de la Croix jako tłumaczenie z perskiego. Jedno z nich opowiada o księżniczce Turandot, która swoim zalotnikom zadawała zagadki, a kiedy nie potrafili ich rozwiązać, kazała ścinać im głowy, aż wreszcie książę Kalaf podał poprawne odpowiedzi. Na podstawie tego opowiadania włoski dramaturg Carlo Gozzi napisał sztukę La Turandotte (1762), z której powstały liczne tłumaczenia i przeróbki sceniczne oraz operowe. [przypis edytorski]
Tysiąc i jedna noc a. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór baśni, podań, legend, anegdot i opowieści, spisanych w języku średnioarabskim, pochodzących z IX–X wieku. [przypis edytorski]
Tysiąc i jedna noc, własc. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór około 300 baśni i anegdot zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która co noc opowiadała małżonkowi jakąś historię, aby uniknąć niezasłużonej kary śmierci. Baśnie pochodzą z IX–X w. i są osnute na dawnych podaniach arabskich, legendach staroindyjskich, epopejach perskich i przypowieściach babilońsko-asyryjskich. [przypis edytorski]
tysiąc milionami — Rewolucję poprzedziły niepokonane trudności finansowe, wywołane marnotrawstwem dworu; gdy wszystkie pożyczki zawodziły, postanowione zostało zwołanie Stanów (Etats Géneraux) w celu obmyślenia źródeł dochodu, co stało się powodem przewrotu: Stany, przekształciwszy się w Zgromadzenie Narodowe, uznały, że muszą ująć ster państwa w swoje ręce. [przypis redakcyjny]
Tysiąc nocy — częściej: Baśnie z tysiąca i jednej nocy, zbiór około 300 baśni i opowieści wschodnich, głównie arabskich i perskich, zamkniętych w kompozycyjną ramę legendy o sułtanie Szachrijarze i jego żonie Szeherezadzie, która co noc opowiadała małżonkowi jakąś historię, aby uniknąć niezasłużonej kary śmierci. [przypis edytorski]
tysiąców (daw. forma) — dziś D.lm: tysięcy. [przypis edytorski]
tysiąców (daw. forma) — dziś: tysięcy. [przypis edytorski]
tysiąców — dziś popr. forma D. lm: tysięcy. [przypis edytorski]
tysiąców — dziś popr.: tysięcy. [przypis edytorski]
tysiąców — dziś: tysięcy. [przypis edytorski]
tysiąc ocząt figlarnych aniołków poczęły się uśmiechać — dziś popr.: tysiąc ocząt (…) poczęło (…). [przypis edytorski]
tysiącoleciach — dziś popr.: tysiącleciach. [przypis edytorski]
tysiącoleci — dziś popr.: tysiącleci. [przypis edytorski]
tysiącolecie — dziś popr.: tysiąclecie. [przypis edytorski]
tysiącooczy (mit. gr. i rz.) — Argus był olbrzymem o tysiącu oczu. [przypis redakcyjny]
tysiąc pięćset dzbanów wina — „dzban” (keramion) może oznaczać zarówno gliniane naczynie, jak i jednostkę objętości płynów. [przypis edytorski]
tysiąc razy lepsza śmierć niż pochlebianie Filipowi i wydanie mu na łup którego z waszych obrońców — Z wielu ustępów w mowach politycznych Demostenesa przegląda troska o bezpieczeństwo osobiste. W starożytności morderstwa polityczne były rzadsze, za to przewroty połączone z masowym traceniem członków stronnictwa przeciwnego zapełniają niechlubnie karty historii miast greckich. [przypis tłumacza]
tysiąc sześćset talentów — około 10 milionów franków. [przypis autorski]
Tysiąc tysięcy królów — rewolucyjne przekleństwo, w którym w miejsce „diabłów” występują „królowie”. [przypis redakcyjny]
tysiączną sanią — tysiącami sań. [przypis edytorski]
tysiącznej — dziś raczej: tysięcznej. [przypis edytorski]
Tysiączników —- Millenaires. [przypis tłumacza]
tysiączny (daw.) — tu: bardzo liczny; liczony w tysiącach. [przypis edytorski]
tysięców — dziś popr.: tysięcy. [przypis edytorski]
ty się nie honoruj (gw.) — tu: nie unoś się honorem. [przypis edytorski]
ty (starop.) — daw. forma M.lm zaimka, dziś: te. [przypis edytorski]
ty (starop.) — [forma B.lm] tych. [przypis redakcyjny]
ty (starop. forma) — daw. forma lm zaimka; dziś: te (koła). [przypis edytorski]
ty (starop. forma) — daw. forma zaimka lm; dziś: te. [przypis edytorski]
ty (starop. forma) — te; ty posiekę: tych posiekam. [przypis edytorski]
Ty stworzyłeś zarówno cadyków, jak i grzeszników. Kto nie pozwala Ci czynić tego, czego pragniesz? — zachowanie się człowieka wypływa z woli Boga, dlatego nie powinien ponosić za to kary. [przypis tłumacza]
Ty, syn wina, jesteś teraz octem — Zszedłeś ze słusznej drogi swego sprawiedliwego ojca. [przypis tłumacza]
Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649) — magnat, polityk, wojewoda kijowski. [przypis redakcyjny]
Tyszkiewicz Łohojski, Janusz herbu Leliwa (1590–1649) — wojewoda kijowski, magnat, wojskowy i polityk. [przypis edytorski]
Tyszkowicz Jan a. Iwan (zm. 1611) — także: Tyszkowic, Tyszkiewicz, Tyskiewicz; arianin, za odmowę złożenia przysięgi na Trójcę Świętą (arianie nie uznawali dogmatu o trzech osobach boskich) oskarżony o bluźnierstwo i herezję, torturowany (ucięto mu język, dłoń i nogę), skazany na karę śmierci i stracony; do odrzucenia apelacji powołującej się na tolerancję religijną zagwarantowaną przez konfederację warszawską z 1573 r. i wykonania wyroku przyczyniła się żona Zygmunta III Wazy, królowa Konstancja. [przypis edytorski]
Tytan — bóg słońca, syn Tytana Hiperiona. [przypis edytorski]
Tytan — Helios, bóg słońca i światła dziennego, przemierzający sklepienie niebieskie na rydwanie zaprzężonym w ogniste rumaki. [przypis redakcyjny]
Tytania, kłapouchy — w komedii Szekspira Sen nocy letniej tkaczowi Denko chochlik Puk zamienił głowę na głowę osła. Denko, oczekując powrotu wystraszonych towarzyszy, zaczął śpiewać, co zbudziło królową elfów Tytanię, która natychmiast się w nim zakochała. [przypis edytorski]
Tytania, królowa wróżek — Tytanię i Hippolitę często grała ta sama osoba. [przypis edytorski]
Tytania, Oberon, Puk — postaci ze Snu nocy letniej Szekspira; Ariel — postać z Burzy Szekspira. [przypis edytorski]
Tytania zakochana w oślej głowie — w komedii Szekspira Sen nocy letniej tkaczowi Denko chochlik Puk zamienił głowę na głowę osła. Denko, oczekując powrotu wystraszonych towarzyszy, zaczął śpiewać, co zbudziło królową elfów Tytanię, która natychmiast się w nim zakochała. [przypis edytorski]
tytaniczny — olbrzymi, ogromny; przym. od Tytanów — olbrzymów z mitologii greckiej. [przypis edytorski]
tytaniczny — olbrzymi, potężny, nadludzki; przym. od Tytanów, pierwszego pokolenia bogów, starszych od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]
tytaniczny — tu: olbrzymi, potężny, nadludzki; od nazwy tytanów i tytanid (mit. gr.), dzieci Gai i Uranosa (tj. Ziemi i Nieba), będących pierwszym pokoleniem bogów; chcieli oni zdobyć niebo, więc Uranos walczył z nimi; ocalały jeden z tytanów Kronos, który odciął jądra Uranosowi i przejął władzę, był następnie ojcem Zeusa, najwyższego z bogów olimpijskich. [przypis edytorski]
tytani (mit. gr.) — bogowie z pokolenia olbrzymów poprzedzającego bogów olimpijskich; pokonani przez Zeusa i bogów olimpijskich w walce o panowanie nad światem. [przypis edytorski]
tytani (mit. gr.) — bogowie z pokolenia olbrzymów poprzedzającego bogów olimpijskich. [przypis edytorski]
tytani (mit. gr.) — dzieci Gai i Uranosa. Pierwsze pokolenie bogów, starsze od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]
tytani (mit. gr.) — dzieci Uranosa i Gai, bogowie z pokolenia poprzedzającego bogów olimpijskich; pokonani przez Zeusa i bogów olimpijskich w walce o panowanie nad światem. [przypis edytorski]
Tytani (mit. gr.) — w mitologii synowie Nieba i Ziemi [Uranosa i Gai], którzy chcieli zdobyć niebiosa, lecz zostali przez Jowisza [właśc. Zeusa] porażeni piorunami; [nie wiadomo, o którego z Tytanów tu chodzi: może o Astrajosa, boga światła gwiazd i ojca bogów wiatru, lub o jednego z tytanów uosabiających ciała niebieskie: np. Saturna czy Heliosa; red. WL]. [przypis redakcyjny]
Tytanów, Uranosa płód i matki-Ziemi — Tytani byli synami Uranosa i Gai, tj. Ziemi. [przypis edytorski]
tytanobogi — tytani, bogowie greccy z pokolenia olbrzymów, poprzedzającego bogów olimpijskich; pokonani przez Zeusa i bogów olimpijskich w walce o panowanie nad światem. [przypis edytorski]
Tytanowe koło — słoneczne, bóg słońca nosił też nazwę Tytana. [przypis redakcyjny]
Tytan — powieść Jean Paul Richtera (1800). [przypis redakcyjny]
Tytan — słońce. [przypis edytorski]
Tytan — słońce. [przypis redakcyjny]
Tytan — słońce, wstępujące po Raku w znak Lwa. [przypis redakcyjny]
Tytan — tu: Helios, bóg słońca i światła dziennego, przemierzający sklepienie niebieskie na rydwanie zaprzężonym w ogniste rumaki; należał do grona tytanów, pierwszego pokolenia bogów, starszych od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]
tytar (ukr.) — tu: starosta cerkiewny, odpowiedzialny za gospodarczy aspekt funkcjonowania parafialnej cerkwi. [przypis edytorski]
ty — te (daw. forma B.lm zaimka r.ż.). [przypis edytorski]
Tytios (mit. gr.) — jeden z gigantów, syn Zeusa i Gai lub Elary; został strącony do Tartaru za próbę gwałtu na Leto, matce Apollina i Artemidy; w ramach kary sępy wydziobują mu wciąż odrastającą wątrobę. [przypis edytorski]
Tytios, Tantal, Iksjon — za swoje czyny cierpieli w świecie zmarłych wyrafinowane męki. [przypis edytorski]
tytle (z łac.) — litery. [przypis redakcyjny]
