Przypisy

z pozoru (starop.) — z wyglądu. [przypis redakcyjny]

z pracą — z trudem, mozołem. [przypis redakcyjny]

z praktyk (starop.) — z czarów. [przypis redakcyjny]

z praw człowieka — bo równowaga, która jest zamiarem Stwórcy, byłaby naruszona przez uznanie nierówności prawnej i ujęcia jednym możliwości posiadania, gdy przyznaje się ją innym. [przypis redakcyjny]

z prawej wiary (starop.) — z prawdziwego przekonania. [przypis redakcyjny]

z przejźrzenia (starop.) — z postanowienia, z przeznaczenia. [przypis redakcyjny]

Z przydatkiem pożyczane oddadzą pod Warną — pomszczą klęskę z r. 1444. [przypis redakcyjny]

z przyłaja — z boku (por.: na przełaj). [przypis redakcyjny]

z przypadku (starop.) — łagodnie, zręcznie, w porę. [przypis redakcyjny]

z. [przypis redakcyjny]

z przyrodzenia — z natury. [przypis redakcyjny]

z ptakiem, co ma łeb dwojaki — z orłem dwugłowym. [przypis redakcyjny]

z ptaszki (daw. forma N. lm) — z ptaszkami. [przypis redakcyjny]

zrąb (daw.) — parkan. [przypis redakcyjny]

z racji impotencji — z powodu niezdolności płciowej. [przypis redakcyjny]

Zrażą Turkom przed skokiem nienadane hupy — przysłowie, dziś znane w brzmieniu: nie mów hop, dopóki nie przeskoczysz. [przypis redakcyjny]

zraża sumnienie — sumienie go odstręcza. [przypis redakcyjny]

zrazy nelsońskie — duszone mięso z kartoflami i grzybami. [przypis redakcyjny]

zręby — szańce. [przypis redakcyjny]

zręczyć (daw.) — złączyć. [przypis redakcyjny]

zręczyć się (daw.) — zetknąć się. [przypis redakcyjny]

Z rękami już czystymi do ciebie przychodzę — Orestes przychodzi z niezmazanymi krwią rękami, więc nie przynosi bogini zmazy. Grecy sądzili, że zmaza udziela się, i unikali skalanego zbrodnią. Widok jego był przykry i dla bogów: skalany nie ma prawa brać udziału w obrzędach i musi trzymać się z dala od świątyń. [przypis redakcyjny]

zrękowiny — zaręczyny. [przypis redakcyjny]

zrealizować weksel — zamienić weksel (dokument kredytowy) na gotówkę. [przypis redakcyjny]

z regestru — z nut. [przypis redakcyjny]

z rejestru poenalium — z wykazu grzywien. [przypis redakcyjny]

z rejestru — według ścisłych reguł zachowania się. [przypis redakcyjny]

zrekrutować się — dopełnić liczby wojska. [przypis redakcyjny]

zrekuzować — odrzucić oświadczyny, odmówić ręki. [przypis redakcyjny]

Zresztą nie w drodze ustaw przeciw zbytkowi udaje się go wykorzenić — por. w Projekcie konstytucji dla Korsyki: „Zamiast powstrzymywać zbytek w drodze praw, lepiej mu zapobiegać przez administrację, która by go uczyniła niemożliwym”. Mably natomiast gorąco zaleca wprowadzenie zbawiennych praw przeciw zbytkowi i twierdzi, że bez nich daremne byłoby starać się o ustalenie silnej wolności. [przypis redakcyjny]

zresztą — wreszcie. [przypis redakcyjny]

zrezygnować się na coś (prow.) — pozostawić bez kary, potraktować pobłażliwie. [przypis redakcyjny]

zrównać — dorównać. [przypis redakcyjny]

Z równości i wolności człowieka wypada, aby sędziego obierali tylko ci sami obywatele, których on sądzić będzie. — to samo u Rousseau w Umowie Społecznej. [przypis redakcyjny]

zrobiono go kardynałem, legatem bolońskim — Bolonią, należącą w latach 1506–1797 do Państwa Kościelnego, rządził wyznaczony przez papieża kardynał-legat. [przypis redakcyjny]

zroczyć się (daw.) — zmówić. [przypis redakcyjny]

Z rodzynkami przyrządzano zarówno sałatę z młodych pędów chmielu, jak i polewkę piwną, podawaną często na śniadanie. [przypis redakcyjny]

zrostą — dziś: zrosną. [przypis redakcyjny]

zrozumiejcie — tu: porozumiejcie. [przypis redakcyjny]

Zruć go z pychy do końca z Nabuchodozorem — i dalej: Nabuchodonozor trawę żarł jak wół, por. 1, 21: kara za bluźnierstwo, wedle Daniela rozdz. 7. [przypis redakcyjny]

zrucano — wyd. lwow. ma: zrzucano. [przypis redakcyjny]

zruta (daw.) — ruina. [przypis redakcyjny]

z rytmu — ze zdolności poetyckich. [przypis redakcyjny]

Zrywam się, biegną, składam na pamięć wyrazy… — niezupełnie dokładny cytat z sonetu Mickiewicza Mówię z sobą… (1826): „Zrywam się, biegę, składam na pamięć wyrazy.” [przypis redakcyjny]

zrzęda — tu: upór. [przypis redakcyjny]

zrzeńca (daw. forma) — źrenica. [przypis redakcyjny]

zrzeńca — źrenica. [przypis redakcyjny]

zrzuta (daw.) — ruina. [przypis redakcyjny]

zrzuta (daw.) — ruina, upadek. [przypis redakcyjny]

z świętym Mateuszem — apostoł Mateusz był z zawodu celnikiem (poborcą ceł). [przypis redakcyjny]

Z samą do Jarosławia żydzi głową jadą… — tak odpowiedział Żyd Potockiemu na zapytanie, z czym na jarmark do Jarosławia jedzie; tak samo jedzie szlachta na sejmiki. [przypis redakcyjny]

z siebie nic nie waży — sam nie stanowi żadnej wartości. [przypis redakcyjny]

z siebie sprawnej — użyźnionej przez siebie. [przypis redakcyjny]

zsieść — dziś popr.: zsiąść. [przypis redakcyjny]

z Signy i Agugliony — Okolice Florencji. [przypis redakcyjny]

Z Soczewki żadnych (…) wiadomości po tej najsmutniejszej — mowa o śmierci Seweryna Markiewicza. [przypis redakcyjny]

Zstąpiłem do ziemskich ślubów — najważniejsze znaczenie dla Męża miały „śluby duchowe” — niebiańskie. Śluby ziemskie zatem były pewnego rodzaju „zniżeniem”, zstąpieniem z wyżyn niebiańskich do ziemskiej rzeczywistości. [przypis redakcyjny]

Zstąpił Eneasz w państwo nieśmiertelne (…) — Od w. 1 do 43. Tu Dante, z czym się często spotykamy w jego Boskiej Komedii, chcąc uzmysłowić i silniej wrazić w duszę czytelnika swoje wysokie idee, bierze porównania i obrazy, jak mu na myśl przychodzą, zarazem z mitów starożytności pogańskiej i z Pisma Świętego. Tak Eneasz zstąpił w świat podziemny, ażeby tam zasięgnąć wieści przepowiedni o założeniu Rzymu a z nim rzymskiego państwa, stolicy namiestników Chrystusowych; św. Paweł porwany był duchem do nieba, ażeby tym, co tam widział, rozszerzył liczbę wierzących i umocnił ich w wierze. Eneasz i św. Paweł za życia jeszcze obaj wprowadzeni byli do królestwa leżącego poza granicą żywota ziemskiego i jego błędów; ponieważ Opatrzność wybrała ich obu do objawienia i spełnienia swoich wysokich celów. Ale poeta, uznając w sobie krewkość i ułomność ludzką, powątpiewa o swej godności wewnętrznej i o skutku usiłowań, jakie w nim z namowy rozumu powstały, i poczyna chwiać się w powziętym zamiarze. [przypis redakcyjny]

zstaje — wystarcza. [przypis redakcyjny]

z stanem miejskim — pierwsze wyraźne wystąpienie wspólne w w. XIII zakończone przyznaniem osobnego przedstawicielstwa miastom w r. 1265 (Izba oddzielna); przejście ostateczne przedstawicieli szlachty ziemskiej do wspólnej z przedstawicielami miejskimi Izby Gmin w r. 1332. [przypis redakcyjny]

zstawa (starop.) — starcza. [przypis redakcyjny]

zstawa (strop.) — nie brak. [przypis redakcyjny]

Z stołowej izby balki wyrzuciwszy stare — w większych domach szlacheckich ozdabiano pułap belkami, wypełniając barwnymi ornamentami kwadraty powstałe przy skrzyżowaniu. Nowa moda wprowadza sufit gładki, ozdobiony malowidłami często o tematyce mitologicznej. [przypis redakcyjny]

z stolca — [tu:] z wysokości, z krzesła, które zasiada. [przypis redakcyjny]

z stopniów ostatnich — z najwyższych stopni, wiodących do siedziby mądrości. [przypis redakcyjny]

z swojem (Izabelli) małżonkiem — z Franciszkiem Gonzagą, księciem mantuańskim. [przypis redakcyjny]

z tą gwiazdą (…) która (…) cudzym światłem się zakrywa — Mała planeta Merkury jako najbliższa słońca objawia się mieszkańcom Ziemi tylko o wieczornym zmroku i to w jak najsłabszym blasku, ponieważ silne światło słoneczne jego blask przygasza. [przypis redakcyjny]

z tą koroną — chodzi tu o wieniec ślubny panny młodej: „jakby jakaś mitra wysoka, upleciona z trzęsideł złocistych i z błyskotek, z kolorowych paciorków i wstążek” (z listu L. Rydla do Vondračka). [przypis redakcyjny]

Z tajoną wspaniałością porozsiewasz chatki — Dla ozdoby ogrodów stawić się w nich zwykły tu i owdzie, „rozsiewać” chatki, zewnątrz prostej budowy, a we środku najkosztowniej przybrane, „z tajoną wspaniałością”. (Ob. Powązki Trembeckiego kart. 38, w. 24.) Chatek takowych, lubo przez poetę tu wspomnianych, w ogrodzie Zofijówka zgoła „nie masz”. [przypis redakcyjny]

Z takim łoskotem ze stromej skał ściany — Strumień z łoskotem spadający i krwawy w kręgu, gdzie są gwałtownicy, ma tu swoje głębokie znaczenie. [przypis redakcyjny]

z tak niewczesnego chyżu — z tak niewygodnego domu. [przypis redakcyjny]

z Tapanowiczem — „Tapanowicz” oznacza Paskiewicza (?). [przypis redakcyjny]

z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. [przypis redakcyjny]

Z tego trudno sie zdzierać — od tego trudno się uchylić, wymówić. [przypis redakcyjny]

Z tego wynika, że przeniesienie religii z jednego kraju do drugiego mieści w sobie często wiele trudności — Nie mówi się tu o religii chrześcijańskiej, ponieważ, jak to powiedziano w ks. XXIV pod koniec rozdz. 1, religia chrześcijańska jest najwyższym dobrem. [przypis redakcyjny]

z tej samej góry patrzyłem z… — z Henryką Willan. Tak tajemniczo będzie ją Krasiński oznaczał także w dalszych listach, zwykle literą H. [przypis redakcyjny]

z tejże miary — takimi samymi (czyli również nieszczęśliwymi). [przypis redakcyjny]

z to (daw.) — na to, tyle. [przypis redakcyjny]

z tombaku — ze stopu miedzi z cynkiem. [przypis redakcyjny]

z to śmiałości (daw.) — dość śmiałości; tyle śmiałości, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to śmiałości (daw.) — śmiałości tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to śmiałości i z to siły (daw.) — dość śmiałości i dość siły; tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to serca (daw.) — serca wystarczająco, tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to serca, (…) z to śmiałości (daw.) — wystarczająco serca, wystarczająco śmiałości; tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to siły (daw.) — tyle, ile trzeba siły; dość siły. [przypis redakcyjny]

z to — tyle, ile trzeba (z 4 przypadkiem [B.]) [przypis redakcyjny]

z trefunku (starop.) — przypadkiem. [przypis redakcyjny]

Z trzeciego piętra — Żmichowska mieszkała na trzecim piętrze domu Grabowskich przy ulicy Miodowej, gdzie mieszkała również Wanda z ojcem i siostrami. Duży ten dom tworzył prawdziwą kolonię krewnych i przyjaciół; mieszkali tam i Edwardowie Grabowscy, i Edwardowie Kaplińscy, Markiewiczowie, Ignacy Baranowski i Julia Bykowska (później doktorowa Ignacowa Baranowska), której pensjonat mieścił się w tym domu. Żmichowska zajmowała tam na trzecim piętrze dwa skromne pokoiki, które stały się w pewnej epoce, można rzec, sercem Warszawy i które popularnie zwano Miodogórzem. [przypis redakcyjny]

z tych głów pizańskich… że na ciał chyżość nie wpływa ich waga — Galileusz był w latach 1589–1591 profesorem matematyki w Pizie, gdzie odkrył prawo swobodnego spadku ciał. Ustalił, że przy braku oporów ruchu wszystkie ciała spadają z jednakowym przyspieszeniem. Potwierdził to badając teoretycznie i eksperymentalnie ruch ciał po równi pochyłej. Inni uczeni uważali, za autorytetem Arystotelesa, że spadek swobodny odbywa się ze stałą prędkością, zależną od ciężaru obiektu. [przypis redakcyjny]

Z tych jeden, Gwidobalda syn zacny dobrego — w oryg. „De l'un di questi il figlio Guidobaldo”, a więc „syn Gwidobald”, tj. Gwidobald II, książę Urbinu, syn Franciszka Marii della Rovere, książęcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

z tych pisarzów — autorzy pism polemicznych, często oszczerczych, których podczas Sejmu Czteroletniego ukazywało się bardzo wiele, i które miały na celu podniecenie opinii przeciwko przywódcom politycznym. [przypis redakcyjny]

Z tym sonetem dopiero rozpoczyna się cykl właściwych Sonetów krymskich. Wyróżnić możemy wśród nich kilka grup, — nie na podstawie czasu i kolei powstawania, bo te nie dadzą się oznaczyć ani w przybliżeniu, nie na podstawie też rzeczywistej ruty turystycznej, bo tej się poeta bynajmniej nie trzymał, układając w Sonetach wrażenia tak, »jak się one ostatecznie w jego głowie ułożyły, a nie tak, jak ich sam podczas podróży krymskiej doświadczał (Windakiewicz, str. 623). Za jedynie pewną podstawę podziału można przyjąć ich treść i pokrewieństwo obrazów. Grupa więc pierwsza, obejmująca sonet II, III i IV, opiewa różne stany morza i odpowiednio do nich różne nastroje psychiczne poety, różne stany jego serca; jest to także pierwszy etap jego podróży, zbliżającej go dopiero do »ponurego, nieużytego i chropawego świata«. — Ogólny jego widok i pierwsze wywołane nim wrażenie odtwarza sonet V, po czym cztery następne (VI–IX) błądzą po stolicy chanów, Bakczysaraju, snując melancholijne refleksje nad znikomością potęgi i szczęścia ludzkiego. Z sonetem X rozpoczyna się dalsza grupa; poeta, jakby pragnął otrząsnąć z siebie brzemię smutnych myśli i przygnębiających wrażeń, wyrywa się na szeroki świat, »w lasy, doliny«, by »odurzyć się, upić tym wirem obrazów«. I oto od sonetu X do XIV przesuwają się przed oczyma naszymi, jakby w czarodziejskim kalejdoskopie, widoki krainy podgórskiej Krymu, by następnie od sonetu XV do XVIII »wdzierać się na groźne szczyty górskie, przebywać trudne przejścia, wzrok zapuszczać w bezdenne przepaści, deptać chmury« (Komarnicki, str. 217). [przypis redakcyjny]

zub (daw., reg.) — ząb. [przypis redakcyjny]

zu Befehl, Herr Graf (niem.) — rozkaz, panie hrabio. [przypis redakcyjny]

zubożała — tu imiesłów, nie zaś czas przeszły: tzn. uboższa. [przypis redakcyjny]

zubr — żubr. [przypis redakcyjny]

zuciekać (daw.) — pouciekać. [przypis redakcyjny]

zuciekać — pouciekać. [przypis redakcyjny]

zuciekać (starop.) — tu: umknąć, uciec; ziemia zuciekała: ziemia znikła z oczu. [przypis redakcyjny]

zuciekać — uciekać, znikać. [przypis redakcyjny]