Przypisy

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki pochodzący z żydowskiej rodziny z Portugalii, zaliczany do największych myślicieli europejskich, przedstawiciel racjonalizmu; twórca systemu filozoficznego mającego u podstaw jedną, wieczną i wszechogarniającą substancję, nazwaną naturą lub Bogiem. W wyniku sporu z teologami żydowskimi został oskarżony o herezję i w 1656 wykluczony z gminy żydowskiej; przybrał wówczas łacińskie imię Benedictus, jednak nie przyjął chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki pochodzący z żydowskiej rodziny z Portugalii, zaliczany do największych myślicieli europejskich, przedstawiciel racjonalizmu; twórca systemu filozoficznego mającego u podstaw jedną, wieczną i wszechogarniającą substancję, nazwaną naturą lub Bogiem. W wyniku sporu z teologami żydowskimi został oskarżony o herezję i w 1656 wykluczony z gminy żydowskiej; przybrał wówczas łacińskie imię Benedictus, jednak nie przyjął chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki pochodzący z żydowskiej rodziny z Portugalii, zaliczany do największych myślicieli europejskich, przedstawiciel racjonalizmu; twórca systemu filozoficznego mającego u podstaw jedną, wieczną i wszechogarniającą substancję, nazwaną naturą lub Bogiem. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki, przedstawiciel racjonalizmu, twórca systemu filozoficznego mającego u podstaw jedną, wieczną i wszechogarniającą substancję, nazwaną naturą lub Bogiem. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki. W swoich przemyśleniach próbował pogodzić mistycyzm z racjonalizmem i naturalizmem. Jego główne dzieło to Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, która zawiera twierdzenia zapisane na sposób dowodów matematycznych, ułożone od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych — formie zapożyczonej od Euklidesa. Uważał, że cały świat wywodzi się z jednej substancji, która jest nieskończona i nie mogła być stworzona, zatem musi być Bogiem. Dlatego wszystko, co się z niego wyłoniło, również jest częścią Boga i jest przez niego determinowane, zatem przypadek nie istnieje, a wolność to zrozumienie sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek. Wolna wola to jedynie złudzenie, wynikające z tego, że duch i materia to zasadniczo ta sama substancja, choć postrzegana na dwa różne sposoby. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki. W swoich przemyśleniach próbował pogodzić mistycyzm z racjonalizmem i naturalizmem. Jego główne dzieło, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, zawiera twierdzenia zapisane na sposób dowodów matematycznych, ułożone od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych, tj. w formie zapożyczonej od Euklidesa. Spinoza uważał, że cały świat wywodzi się z jednej substancji, która jest nieskończona i nie mogła być stworzona, zatem musi być Bogiem. Dlatego wszystko, co się z niego wyłoniło, również jest częścią Boga i jest przez niego determinowane, zatem przypadek nie istnieje, a wolność to zrozumienie sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek. Wolna wola to jedynie złudzenie, wynikające z tego, że duch i materia to zasadniczo ta sama substancja, choć postrzegana na dwa różne sposoby. [De Spinozie poświęcony jest, podobnie jak Locke'owi, osobny rozdział w Streszczeniu systematów de la Mettriego; przypis tłumacza]. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki. W swoich przemyśleniach próbował pogodzić mistycyzm z racjonalizmem i naturalizmem. Jego główne dzieło, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, zawiera twierdzenia zapisane na sposób dowodów matematycznych, ułożone od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych, tj. w formie zapożyczonej od Euklidesa. Spinoza uważał, że cały świat wywodzi się z jednej substancji, która jest nieskończona i nie mogła być stworzona, zatem musi być Bogiem. Dlatego wszystko, co się z niego wyłoniło, również jest częścią Boga i jest przez niego determinowane, zatem przypadek nie istnieje, a wolność to zrozumienie sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek. Wolna wola to jedynie złudzenie, wynikające z tego, że duch i materia to zasadniczo ta sama substancja, choć postrzegana na dwa różne sposoby. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki; w swoich przemyśleniach próbował pogodzić mistycyzm z racjonalizmem i naturalizmem. Jego główne dzieło, Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, zawiera twierdzenia zapisane na sposób dowodów matematycznych, ułożone od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych, tj. w formie zapożyczonej od Euklidesa. Spinoza uważał, że cały świat wywodzi się z jednej substancji, która jest nieskończona i nie mogła być stworzona, zatem musi być Bogiem. Dlatego wszystko, co się z niego wyłoniło, również jest częścią Boga i jest przez niego determinowane, zatem przypadek nie istnieje, a wolność to zrozumienie sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek. Wolna wola to jedynie złudzenie, wynikające z tego, że duch i materia to zasadniczo ta sama substancja, choć postrzegana na dwa różne sposoby. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki. W swoich przemyśleniach próbował pogodzić mistycyzm z racjonalizmem i naturalizmem. Jego główne dzieło to Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, która zawiera twierdzenia zapisane na sposób dowodów matematycznych, ułożone od najbardziej ogólnych do najbardziej szczegółowych — formie zapożyczonej od Euklidesa. Uważał, że cały świat wywodzi się z jednej substancji, która jest nieskończona i nie mogła być stworzona, zatem musi być Bogiem. Dlatego wszystko, co się z niego wyłoniło, również jest częścią Boga i jest przez niego determinowane, zatem przypadek nie istnieje, a wolność to zrozumienie sytuacji, w jakiej znajduje się człowiek. Wolna wola to jedynie złudzenie, wynikające z tego, że duch i materia to zasadniczo ta sama substancja, choć postrzegana na dwa różne sposoby. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki; zaliczany do największych myślicieli żydowskich, przedstawiciel racjonalizmu. W głównym dziele pt. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona stwierdzał m.in. że istnieje jedna, wieczna i wszechogarniająca substancja, nazywana naturą lub Bogiem, oraz rozwinął racjonalistyczną doktrynę moralności, zauważając, że dobro i zło są względne, nie mają znaczenia absolutnego, lecz są ocenami konkretnych sytuacji z punktu widzenia poszczególnych osób. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki, z zawodu rzemieślnik optyczny. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — holenderski filozof pochodzący z żydowskiej rodziny z Portugalii. Przedstawiciel racjonalizmu, twórca systemu filozoficznego mającego u podstaw jedną, wieczną i wszechogarniającą substancję, nazwaną naturą lub Bogiem. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch (1632–1677) — holenderski filozof zaliczany do największych myślicieli żydowskich, przedstawiciel racjonalizmu. W głównym dziele pt. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona stwierdzał m.in. że istnieje jedna, wieczna i wszechogarniająca substancja, nazywana naturą lub Bogiem, oraz rozwinął racjonalistyczną doktrynę moralności, zauważając, że dobro i zło są względne, nie mają znaczenia absolutnego, lecz są ocenami konkretnych sytuacji z punktu widzenia poszczególnych osób. [przypis edytorski]

Spinoza, Baruch a. Benedykt (1532–1677) — filozof holenderski, jeden z głównych przedstawicieli racjonalizmu w filozofii nowożytnej; głosił, że istnieje tylko jedna substancja, jeden jedyny rzeczywisty byt, mianowicie natura, tożsama z Bogiem, zaś wszystkie poszczególne rzeczy są modyfikacjami tej substancji. [przypis edytorski]

Spinoza — przezwisko będące aluzją do Barucha Spinozy (1632–1677), filozofa holenderskiego. [przypis edytorski]

spinozysta — zwolennik filozofii Barucha Spinozy (1632–1677), przyjmującej, że wszystko, co istnieje, jest emanacją jedynej nie stworzonej substancji, czyli Boga a. natury. Spinoza głosił, że światem kieruje determinizm, negował istnienie przypadku i wolnej woli, a wolność jednostki widział w możliwości dążenia do prawdy. [przypis edytorski]

spinozyzm — koncepcja Barucha Spinozy, wg której istnieje tylko jedna substancja, zwana naturą lub Bogiem, zaś są poszczególne rzeczy są jej modyfikacjami. [przypis edytorski]

spion (gw.) — spiął (tu: ściągnął wodze uprzęży konnej, ew. spiął strzemionami ponaglając do biegu). [przypis edytorski]

spiralnymi skręty — dziś popr. N.lm: spiralnymi skrętami. [przypis edytorski]

Spira (niem. Speyer) — miasto w Niemczech, położone nad Renem, obecnie w kraju związkowym Nadrenia-Palatynat. [przypis edytorski]

Spira (niem. Speyer) — miasto w Niemczech, położone nad Renem, obecnie w kraju związkowym Nadrenia-Palatynat. [przypis edytorski]

spirea — inaczej: tawuła; krzew ozdobny, należący do rodziny różowatych; drobne kwiaty kształtują duże grona; spirea może kwitnąć na czerwono, różowo, żółto i biało. [przypis edytorski]

spirea — inaczej: tawuła; krzew ozdobny, należący do rodziny różowatych; drobne kwiaty kształtują duże grona; spirea może kwitnąć na czerwono, różowo, żółto i biało. [przypis edytorski]

spirea — inaczej: tawuła; krzew ozdobny z rodziny różowatych, o drobnych kwiatach ułożonych w duże grona. [przypis edytorski]

spirea palustris (łac.) — rodzaj krzewu z rodziny róż. [przypis edytorski]

spiritus familiaris (łac.) — duch służebny; występująca w rozmaitych wierzeniach istota sprowadzona poprzez działanie magiczne i służąca swemu panu (pani) do uzyskania konkretnych nadnaturalnych umiejętności. [przypis edytorski]

spiritus flat ubi reporter vult (z łac.; żart.) — duch tam wieje (tchnie, wionie), gdzie reporter chce. [przypis edytorski]

spiritus flat ubi vult — duch leci, gdzie chce. [przypis edytorski]

spiritus (łac.) — dusza, duch; tu: gra językowa wykorzystująca podwójne znaczenie słowa: zarówno duch, jak i alkohol, który tego ducha „ożywia”. [przypis edytorski]

spiritus (łac.) — dusza, duch; tu: gra językowa wykorzystująca podwójne znaczenie słowa: zarówno duch, jak i alkohol. [przypis edytorski]

spiritus lenis (łac.) — znak diakrytyczny w alfabecie greckim oznaczający brak głoski. [przypis edytorski]

spiritus movens (łac. dosł.: duch poruszający) — siła sprawcza, główna przyczyna działania. [przypis edytorski]

spiritus movens (łac.) — siła sprawcza, główna przyczyna działania, motor; dosł. duch poruszający. [przypis edytorski]

Spiritus Sanctus (łac.) — Duch święty. [przypis edytorski]

spiritus vini rectificativus cum (łac.) — spirytus winny rektyfikowany w (kropelkach). [przypis edytorski]

spirochety (z gr.) — krętki, typ długich i cienkich bakterii, przypominających korkociągi. [przypis edytorski]

Spirydion z Trimithonu (ok. 270–348) — biskup Trimithonu na Cyprze, święty chrześcijański; pracował jako pasterz. [przypis edytorski]

spirytualia — napoje alkoholowe. [przypis edytorski]

spirytualizm (filoz.) — stanowisko głoszące, że realnie istnieją wyłącznie byty duchowe (dusze). [przypis edytorski]

spirytualizm (filoz., z łac.) — stanowisko głoszące, że realnie istnieją wyłącznie byty duchowe (dusze). [przypis edytorski]

spirytysta (z łac. spiritus: duch) — wyznawca spirytyzmu, wiary w możliwość kontaktowania się z duchami zmarłych za pośrednictwem osób mających do tego specjalne predyspozycje (tzw. mediów). [przypis edytorski]

spirytysta — zwolennik spirytyzmu, wiary w istnienie duchów i możliwość kontaktu z nimi za pośrednictwem wybranych osób, tzw. mediów, podczas specjalnych seansów. [przypis edytorski]

spirytyzm, mediumizm, hipnotyzm — popularne od poł. XIX w. do poł. XX w. poglądy i praktyki dotyczące wykorzystywania niezwykłych cech i zdolności ludzkich; spirytyzm: wiara w istnienie w każdym człowieku „czynnika myślącego”, który po śmierci odłącza się od ciała fizycznego i wciela przez reinkarnację w kolejne istoty, dzięki czemu możliwe jest kontaktowanie się z duchami osób zmarłych, które jeszcze nie przeszły reinkarnacji; mediumizm: wiara w wywoływanie zjawisk paranormalnych za pośrednictwem tzw. mediów, osób podatnych na sugestię i hipnozę, zdolnych do odczuwania zjawisk telepatycznych, wywoływania duchów itp.; hipnotyzm: wiedza o hipnozie i jej praktycznym wykorzystaniu. [przypis edytorski]

spisa — broń drzewcowa kawalerii; włócznia. [przypis edytorski]

spisa — długa broń drzewcowa o małym grocie, używana przez Kozaków od XVI do XIX w. [przypis edytorski]

spisa — długa broń drzewcowa, pika. [przypis edytorski]

spisa (niem. Spiess) — broń piechoty niemieckiej w XV i XVI w.; metalowy grot osadzony na długim drzewcu i wzmocniony metalowymi okuciami w kształcie sterczących ku bokom wąsów; pika. [przypis edytorski]

spisa — pika, lanca, dzida. [przypis edytorski]

spisa — rodzaj broni kozackiej, pika. [przypis edytorski]

spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis edytorski]

spisa — rodzaj włóczni. [przypis edytorski]

spisa — tu: długa broń drzewcowa. [przypis edytorski]

spisa — włócznia. [przypis edytorski]

spisek knuje — doniesienie do tzw. rzezi niewiniątek. [przypis edytorski]

Spis ludności w Betlejem — obraz Pietera Bruegla Starszego z 1566, przedstawiający wydarzenie z Ewangelii wg świętego Łukasza w zimowej scenerii niderlandzkiego miasteczka. [przypis edytorski]

spi, spiemy, spią — dziś popr.: śpi, śpimy, śpią; formy charakterystyczne dla Słowackiego. [przypis edytorski]

spissitudo illi supra humani corporis habitum erat, longitudo vero tanta (łac.) — wielkość jego była ponad rozmiar ludzkiego ciała, długość zaś taka właśnie. [przypis edytorski]

spisywać się — korespondować; tu: spiskować. [przypis edytorski]

Spisz — region historyczny w Karpatach Zachodnich, na północnym zachodzie sąsiadujący z Podhalem; od 2. poł. XVIII w. należący do Austrii, zamieszkiwany przez ludność słowacką, polską, niemiecką i węgierską; obecnie niemal cały Spisz należy do Słowacji, płn-zach. skrawek do Polski. [przypis edytorski]

Spisz — region historyczny w Karpatach Zachodnich, w dorzeczu Popradu i Dunajca. [przypis edytorski]

spisz (starop. forma) — śpisz. [przypis edytorski]

spitras — neprimatantis. [przypis edytorski]

Spitridates — perski dowódca, służył pod rozkazami Farnabazosa przeciwko Dziesięciu Tysiącom greckich najemników podczas ich powrotu (por. Anabaza VI 5). [przypis edytorski]

Spitzbube (niem.) — szelma, hultaj, łotr. [przypis edytorski]

Spitznagel, Ludwik (1807–1827) — polski poeta epoki romantyzmu, orientalista, tłumacz; przyjaciel Juliusza Słowackiego, pierwowzór starszego z chłopców w poemacie Godzina myśli. [przypis edytorski]

spiża — dziś popr. spiż (D. lp.: spiżu), rodzaj brązu, stop o dużej trwałości. [przypis edytorski]

spiża — dziś: spiż. [przypis edytorski]

spiżarnia — pomieszczenie w domu służące do przechowywania zapasów żywności. [przypis edytorski]

spiżarnia — pomieszczenie, w którym przechowuje się żywność. [przypis edytorski]

spiżarnie (starop. forma D., lp, r.ż.) — dziś popr.: spiżarni. [przypis edytorski]

spiża (starop. forma) — dziś r.m.: spiż. [przypis edytorski]

spiża (starop. forma) — dziś r.m.: spiż; z twardej spiże: z twardego spiżu. [przypis edytorski]

spiża — właśc. spiż, tj. stop miedzi, cyny i cynku. [przypis edytorski]

spiż — brąz odlewniczy; stop miedzi z cynkiem, cyną i ołowiem. [przypis edytorski]

spiże — tu: dzwony. [przypis edytorski]

spiż koryncki, dziś najczęściej: brąz koryncki — wysoko ceniony w starożytności stop metali, prawdopodobnie miedzi ze złotem i srebrem lub z oboma. [przypis edytorski]

spiżownik — rzemieślnik odlewający przedmioty ze spiżu. [przypis edytorski]

spiżowy — wykonany ze spiżu, stopu miedzi, cyny i cynku; w czasach opisywanych w poemacie raczej nie korzystano z broni żelaznej. [przypis edytorski]

spiżowy — wykonany ze spiżu, tj. ze stopu miedzi, cynku i cyny. [przypis edytorski]

spiżowy — wykonany ze spiżu, tj. ze stopu miedzi, cynku i cyny, używanego często do odlewania dzwonów; przen. o głosie a. dźwięku: silny, głęboki. [przypis edytorski]

spiż — stop miedzi, cynku i cyny. [przypis edytorski]

spiż — stop miedzi, cyny, cynku i ołowiu, służący jako materiał do budowy pomników, broni lub dzwonów. Symbol trwałości. [przypis edytorski]

spiż — stop miedzi i cynku z dodatkiem cyny i ołowiu, odporny na korozję, przysłowiowo trwały materiał, twardszy od żelaza; w starożytności stosowany do wyrobu broni, w średniowieczu przede wszystkim dzwonów, a następnie armat. [przypis edytorski]

spiż — stop miedzi z cyną, cynkiem i ołowiem; twardy i odporny na korozję, w starożytności używany do wyrobu broni. [przypis edytorski]

spiż — stop miedzi z cyną, cynkiem i ołowiem; używany często do odlewania dzwonów. [przypis edytorski]

spiż — twardy stop miedzi, cynku, cyny i ołowiu. [przypis edytorski]

spłacheć — kawałek. [przypis edytorski]

spław (daw.) — zbieg rzek, spływ. [przypis edytorski]

spławić do Gdańska — dawna forma transportu towarów, tzw. flis; towary, głównie zboże (na specjalnie do tego przystosowanych statkach rzecznych, komięgach) lub drewno (przeważnie uformowane w tratwy) były spławiane rzekami do Gdańska i dalej drogą morską sprzedawane za granicę. [przypis edytorski]

spławić — przemieścić coś drogą wodną. [przypis edytorski]

spławić — tu: wrzucić do wody. [przypis edytorski]

spłókać — dziś popr. pisownia: spłukać. [przypis edytorski]

spłonąć (daw.) — zaczerwienić się. [przypis edytorski]

spłonić się (daw.) — zaczerwienić się, oblać się rumieńcem. [przypis edytorski]

spłonić się — oblać się rumieńcem. [przypis edytorski]

spłoniony — zarumieniony, oblany rumieńcem. [przypis edytorski]

spłynął — dziś popr.: upłynął. [przypis edytorski]

spląta — dziś popr. forma: splącze. [przypis edytorski]

splątanymi głosy (daw.) — dziś: splątanymi głosami. [przypis edytorski]