Przypisy

Roma, quanta fuit, ipsa ruina docet (łac.) — O wielkości Rzymu świadczą jego ruiny. [przypis edytorski]

Roma — Rzym. [przypis edytorski]

romboid — daw.: równoległobok, którego boki przyległe nie są sobie równe, a kąty nie są proste; dziś: deltoid, czworokąt mający dwie pary boków sąsiednich równych. [przypis edytorski]

romboid — deltoid, czworokąt przypominający kształtem latawiec: jego przekątne są do siebie prostopadłe, a jedna z nich stanowi jego oś symetrii. [przypis edytorski]

romčiai — rėmai. [przypis edytorski]

Romek, właśc. Abraham Leibowicz (1917–1943) — pseud. Laban, inna wersja pisowni nazwiska a. Lejbowicz; członek żydowskiego ruchu oporu, działacz organizacji socjalistyczno-syjonistycznej „Dror-Frajhajt”; zginął prawdopodobnie 20 kwietnia 1943 r. [przypis edytorski]

Romeo — bohater dramatu Szekspira Romeo i Julia, opowiadającego o nieszczęśliwych losach kochanków ze zwaśnionych rodów. [przypis edytorski]

Romer-Ochenkowska, Helena (1875–1947) — polska pisarka, działaczka społeczna i oświatowa. [przypis edytorski]

Romero, Silvio (1841–1914) — brazylijski polityk, dziennikarz, publicysta oraz poeta. [przypis edytorski]

romiai — ramiai, tyliai. [przypis edytorski]

Romnowe, częściej Romowe, litew. Romovė — miejsce kultu pogańskich Bałtów, gdzie pośrodku stał wielki dąb z wyobrażeniami trzech najważniejszych bogów; siedziba Krewe. Takich miejsc było na terenie Prus i Litwy kilka. [przypis edytorski]

Romnowe — lokalizacja świętego gaju. [przypis edytorski]

Romny — miasto na Ukrainie, nad Sułą. [przypis edytorski]

Romowe — miejsce święte, centrum kultu w religii Bałtów. [przypis edytorski]

Romowe — w religii lit. (Bałtów) centrum kultu zorganizowanego wokół świętego dębu, z podobiznami bóstw, siedziba kapłana zw. Krewe. [przypis edytorski]

rom — rum. [przypis edytorski]

Romski, Juliusz właśc. Garbowski, Tadeusz (1869–1940) — zoolog, a także pisarz, poeta i filozof; uzyskał tytuł doktorski w zakresie nauk przyrodniczych (1893) na podstawie pracy o faunie motyli w Galicji oraz habilitację (1897) na podstawie rozprawy o skorupiakach obunogich Amphipoda, był asystentem prof. zoologii na Uniwersytecie Wiedeńskim, Bertholda Hatschka (1854–1941), następnie przeniósł się na krakowski Uniwersytet Jagielloński (1898), gdzie w 1903 r. został profesorem nadzwyczajnym zoologii, w 1911 r. objął Katedrę Filozofii Przyrody, a w 1922 r. założył Zakład Psychogenetyczny; pod pseud. Leon Płoszowski publikował wiersze w stylu neoromantycznym, a pod pseud. Juliusz Romski był współautorem (z Elizą Orzeszkową) powieści epistolarnej Ad astra (1904; w pracy nad utworem brał udział w l. 1899–1903, całość dokończyła Orzeszkowa); prof. Garbowski (już wówczas emerytowany) został aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau i zginął w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen wraz z innymi uczonymi UJ; jego poglądy filozoficzne stanowią podwaliny pol. filozofii świeckiej. [przypis edytorski]

Romuald (ok. 951–1027) — Romuald z Camaldoli, święty kościoła katolickiego, włoski mnich, założyciel zakonu kamedułów; w 972 r. wstąpił do benedyktyńskiego klasztoru św. Apolinarego, w 975 r. podjął życie eremity, do r. 978 kształcił się w Saint-Michel de Cuxa u opata Geryna, kształtując własną regułę; przydane mu miano Romuald Kassyneński pochodzi od nazwy Monte Cassino, gdzie przez jakiś czas przebywał wraz z dwoma innymi pustelnikami, Marynem i Janem Morosini; na prośbę cesarza Ottona III Romuald przeniósł się do Rawenny, gdzie został opatem, ponieważ jednak mnisi z klasztoru św. Apolinarego nie chcieli dostosować się do surowych reguł Romualda, opuścił klasztor w 999 i powrócił na Monte Cassino; przez jakiś czas potem wędrował, by ostatecznie osiąść w Camadloli; w 1027 przeniósł się w celu oddania się kontemplacji do Val di Castro, gdzie zmarł 19 czerwca. [przypis edytorski]

Romuald z Camaldoli (ok. 950–1027) — włoski mnich, założyciel zakonu kamedułów, opat, święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Romul, dziś Romulus — legendarny założyciel Rzymu, wykarmiony przez wilczycę. [przypis edytorski]

Romulus i Remus (mit. rzym.) — bracia bliźniacy, legendarni założyciele miasta Rzym, synowie boga Marsa i westalki z królewskiego rodu; zaraz po narodzinach skazani złego władcę na śmierć, zostali umieszczeni w koszyku, który popłynął z nurtem rzeki; według podań braci znalazła i karmiła swoim mlekiem wilczyca. [przypis edytorski]

Romulus (mit. rzym.) — legendarny założyciel i pierwszy władca Rzymu; wnuk króla miasta Alba Longa, pozbawionego władzy przez Amuliusza; Romulus razem z bratem bliźniakiem Remusem po urodzeniu został wrzucony w koszyku do Tybru; braci wykarmiła wilczyca, następnie wychował pasterz; dorósłszy, bracia przywrócili tron Numitorowi, po czym opuścili miasto i założyli Rzym. [przypis edytorski]

Romulus (mit. rzym.) — legendarny założyciel Rzymu. [przypis edytorski]

Romulus (mit. rzym.) — założyciel Rzymu, zabójca brata-bliźniaka Remusa. [przypis edytorski]

Romulus nie miałby (…) kłopotu z Sabinkami — wg rzymskiej legendy w nowo założonej przez Romulusa i jego towarzyszy osadzie Rzym brakowało kobiet. Szukając żon, Rzymianie zwrócili się z prośbą do sąsiedniego plemienia Sabinów, jednak spotkali się z odmową. Zorganizowali więc święto ku czci Neptuna, na które zaproszono mieszkańców okolic. Podczas święta na umówiony sygnał porwano panny sabińskie, które wkrótce wydano za mąż za Rzymian. Stało się to przyczyną wojny, przerwanej na prośbę porwanych kobiet. [przypis edytorski]

romus — dabar: ramus, tylus. [przypis edytorski]

romus — ramus. [przypis edytorski]

Ronacher — wiedeński teatr, na przełomie XIX i XX w. funkcjonujący jako teatr rozmaitości połączony z restauracją, prezentujący siedzącej przy stolikach publiczności rewie, operetki, tańce, piosenki. [przypis edytorski]

roncewalska (…) przegrana — rozsławiona przez średniowieczną epikę rycerską (m.in. Pieśń o Rolandzie) bitwa w wąwozie Roncevaux (także: Roncevalles, Ronsewal) stoczona 15 sierpnia 778 przez tylną straż osłaniającą odwrót z Hiszpanii wojsk frankijskich pod wodzą Karola Wielkiego; w legendzie przeciwnikami Franków byli Saracenowie (tj. Arabowie, „niewierni”), w istocie był to odwet górali baskijskich za zburzenie ich stolicy Pampeluny. [przypis edytorski]

rondeau — rondo; forma w muzyce (również w poezji i tańcu), której konstrukcja opiera się na wielokrotnych powtórzeniach tematu. [przypis edytorski]

Rondel — Barbakan. [przypis edytorski]

Rondel (daw., pot.) — barbakan krakowski, okrągła gotycka budowla obronna z XV w.; część dawnych fortyfikacji miejskich. [przypis edytorski]

Rondel (daw., pot.) — barbakan krakowski. [przypis edytorski]

rond (fr.) — kółko. [przypis edytorski]

rondo a. rondeau (fr.) — forma w muzyce (również w poezji i tańcu), której konstrukcja opiera się na wielokrotnych powtórzeniach tematu. [przypis edytorski]

Rondo — miasto w Andaluzji, w Hiszpanii. [przypis edytorski]

rondo — rodzaj strofy powtarzającej określone wersy. [przypis edytorski]

Rond-Point de Champs-Elysées — duże rondo na paryskiej alei Champs-Elysées (Pól Elizejskich). [przypis edytorski]

rond-point (fr.) — rondo a. półkole; tu: okrągłość. [przypis edytorski]

Ronge, Maximilian (1874–1953) — pułkownik armii austro-węgierskiej i ostatni szef biura ewidencyjnego. [przypis edytorski]

Roniąc na wierzby łezki trzy — tj. na zielone gałązki używane w świąteczną niedzielę Trójcy (49 dzień po Wielkanocy). [przypis edytorski]

ronić (daw.) — strącać. [przypis edytorski]

ronić — tu: tracić, gubić. [przypis edytorski]

Ronsard, Pierre de (1524–1585) — sławny poeta francuskiego renesansu, główny autor należący do grupy zwanej Plejadą. [przypis edytorski]

Rontaler, Edward Aleksander (1846–1917) — właściciel i dyrektor nowoczesnej szkoły ogólnokształcąco-handlowej powstałej w 1896 r. w Warszawie, wśród jej pedagogów było wielu wybitnych uczonych. [przypis edytorski]

ront (daw.) — obchód terenu. [przypis edytorski]

ront (daw.) — patrol. [przypis edytorski]

ront (daw.) — patrol straży (tu: miejskiej). [przypis edytorski]

ront (daw.) — patrol wojskowy, kontrolujący warty oraz porządek i bezpieczeństwo na danym terenie. [przypis edytorski]

ront — obchód terenu przez straże, w celu sprawdzenia porządku i bezpieczeństwa. [przypis edytorski]

ront (z niem.) — patrol wojskowy. [przypis edytorski]

ronytas (lenk.) — sužeistas. [przypis edytorski]

Roosbecke — im Nov. 1382 siegt der Herzog von Burgund Philippe le Hardi bei Rosebecque über die Flamen. [przypis edytorski]

ropiącą — dziś popr.: ropiejącą; w oryg. niem. jauchige, od jauche: gnojówka. [przypis edytorski]

ropiący — dziś popr.: ropiejący; tu: forma krótsza przymiotnika użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

ropiący się — dziś: ropiejący. [przypis edytorski]

Ropp, Grzegorz — sztabskapitan artylerii, uczestnik wojny polsko-rosyjskiej odznaczony orderem Virtuti Militari; jeden z organizatorów insurekcji warszawskiej. [przypis edytorski]

Rops, Félicien (1833–1898) — belgijski grafik, przedstawiciel symbolizmu, często tworzący prace o tematyce erotycznej. [przypis edytorski]

Rops, Félicien (1833–1898) — belgijski grafik, znany gł. ze swoich litografii i akwafort o tematyce erotycznej i satanistycznej. [przypis edytorski]

Rops, Félicien (1833–1898) — belgijski malarz i grafik, znany z ukazywania brzydoty i potworności życia; jego prace łączą elementy naturalizmu i symbolizmu. [przypis edytorski]

Rops, Felicien (1833–1898) — belgijski malarz, grafik, karykaturzysta, współpracował z magazynem „Uylenspigel”; wiele jego rysunków miało charakter erotyczny. [przypis edytorski]

Rorate coeli a. Rorate caeli (łac.) — dosłownie „rosa nieba”, wstęp do mszy czwartej niedzieli Adwentu. [przypis edytorski]

Rorate Coeli (łac.) — pierwszy wers śpiewu na wejście rozpoczynającego mszę roratnią: Rorate coeli desuper, tj. Spuśćcie rosę, niebiosa. [przypis edytorski]

rorate coeli, właśc. rorate cæli desuper (łac.) — spuście rosę niebiosa (fragm. Księgi Izajasza 45:8). [przypis edytorski]

roraty — pierwsza msza o wschodzie słońca w okresie adwentu, tj. okresu poprzedzającego Święta Bożego Narodzenia w kościele katolickim. [przypis edytorski]

roraty — pierwsza msza poranna w kościele katolickim, odprawiana o wschodzie słońca; nazwa utworzona od pierwszych słów łac. modlitwy rorate caeli desuper: rosę niebiosa ześlijcie. [przypis edytorski]

roraty — wczesna poranna msza odprawiana w okresie Adwentu. [przypis edytorski]

rość (daw.) — rosnąć. [przypis edytorski]

rość — dziś: rosnąć. [przypis edytorski]

rościągnionem (starop. forma) — rozciągniętym. [przypis edytorski]

rościągniony (starop. forma) — dziś popr.: rozciągnięty. [przypis edytorski]

rościągniony (starop. forma) — rozciągnięty. [przypis edytorski]

rościęła (starop. forma ort.) — dziś popr.: rozcięła. [przypis edytorski]

rościęty (starop. forma) — rozcięty. [przypis edytorski]

roście (daw.) — rośnie. [przypis edytorski]

roście — dziś popr. forma 3.os.lp: rośnie. [przypis edytorski]

roście — dziś popr.: rośnie. [przypis edytorski]

roście (starop. forma) — 3.os.lp cz. teraźn.; dziś popr.: rośnie. [przypis edytorski]

roście (starop. forma 3 os. lp) — rośnie. [przypis edytorski]

roście (starop. forma) — dziś popr. 3. os. lp: rośnie. [przypis edytorski]

roślejszy — wyższy, większy; stopień wyższy przymiotnika od: rosły (wysoki, postawny). [przypis edytorski]

rośnienie — dziś: rośnięcie; wzrost. [przypis edytorski]

rośny (daw.) — pokryty rosą. [przypis edytorski]

rośny — rosisty, wilgotny od rosy. [przypis edytorski]

rośny — zwilżony rosą. [przypis edytorski]

Roś — rzeka w środkowej części Ukrainy, prawy dopływ Diepru. [przypis edytorski]

Roś — rzeka w środkowej części Ukrainy, prawy dopływ Dniepru. [przypis edytorski]

Roś — tu: rzeka w środkowej części Ukrainy, prawy dopływ Dniepru, przepływa przez Białą Cerkiew i Korsuń. [przypis edytorski]

Rosa Bailly (1890–1976) — fr. poetka, propagująca kulturę polską we Francji. [przypis edytorski]

Rosa (biol.) — róża, rodzaj krzewów należących do rodziny różowatych, obejmujący ok. 200 gatunków. [przypis edytorski]

Rosa Bonheur, właśc. Marie-Rosalie Bonheu (1822–1899) — fr. malarka i rzeźbiarka, przedstawicielka naturalizmu, zyskała sławę głównie dzięki obrazom ze zwierzętami (Orka w Nivernais, Koński jarmark); najsławniejsza malarka XIX w. [przypis edytorski]

Rosae crucis frater (łac.) — brat różokrzyżowiec; jednocześnie początek tytułu dzieła z 1619: Rosae Crucis Frater Thrasonico-Mendax, das ist: Verlogner Rhumbsichtiger Rosencreutzbrüd, którego autor ukrywał się pod pseudonimem „S. Mundus Christophorus”. [przypis edytorski]

rosajszywe — rektor jesziwy. [przypis edytorski]

rosarium (łac.) — ogród różany. [przypis edytorski]

Rosa, Salvator (1615–1673) — malarz włoski, autor scen rodzajowych z pustelnikami i włóczęgami na tle dzikich, romantycznych krajobrazów; uważany za prekursora romantyzmu. [przypis edytorski]

Rosas, Juan Manuel de (1793–1877) — argentyński generał i polityk, gubernator prowincji Buenos Aires, dyktator; korzystając z wojny domowej w Urugwaju usiłował zagarnąć tereny tego państwa; w 1852 obalony przez swojego generała, zbiegł do Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

rosa (z port. roça) — obszar po spalonym lesie, przygotowany pod zasiew (za: Słownik portugalsko-polski kolonisty polskiego w Brazylii, Kurtyba 1925). [przypis edytorski]

Roscjusz, właśc. Quintus Roscius (ok. 125–62 p.n.e.) — jeden z najwybitniejszych aktorów w starożytnym Rzymie. [przypis edytorski]

Rosellini, Ippolito (1800–1843) — włoski orientalista, przyjaciel i uczeń Jeana François Champolliona, twórca włoskiej egiptologii. [przypis edytorski]

Rosenbaum — przywrócono oryginalną pisownię; w wydaniu źródłowym niekonsekwentnie, w tym rozdziale: Rosenblum i Rozenblum, w ostatnim: Rosenbaum. [przypis edytorski]