Przypisy

Potentaten — Machthabern. [przypis edytorski]

potentat (z łac.) — człowiek potężny i wpływowy; daw.: możny pan. [przypis edytorski]

poteriauti — kalbėti poterius, melstis. [przypis edytorski]

Potidaja — staroż. miasto greckie, założone jako kolonia Koryntu na wybrzeżu Płw. Chalkidyckiego; Potidaja należała do ateńskiego Związku Morskiego, jednak wskutek postawionego jej przez Ateny ultimatum zbuntowała się, co stało się przyczyną zbrojnej interwencji. Wojska ateńskie pokonały w bitwie połączone siły Koryntu i Potidai, po czym rozpoczęły oblężenie miasta. Oblężenie, w trakcie którego doszło do wypowiedzenia wojny Atenom przez Spartę, trwało dwa lata (432–430/429). [przypis edytorski]

Potidea — starożytne miasto w północnej Grecji; kolonia założona przez Koryntian ok. 600 r. p.n.e. [przypis edytorski]

Potierał za cholewu (z ros.) — zgubiłem za cholewą. [przypis edytorski]

Potier, Charles (1775–1838) — francuski aktor komiczny. [przypis edytorski]

Potiomkin, Grigorij Aleksandrowicz, właśc. Григо́рий Алекса́ндрович Потёмкин (1739–1791) — jeden z faworytów carycy Katarzyny Wielkiej, ros. feldmarszałek, prezydent Kolegium Wojskowego, głównodowodzący w wojnie Rosji z Turcją (1787–1792), książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego od 1776, książę taurydzki od 1783. [przypis edytorski]

Potiomkin pani de Staël — aluzja do relacji łączącej Beniamina Constanta z panią de Staël: Grigorij Potiomkin był faworytem carycy Katarzyny II. [przypis edytorski]

Potiorek, Oskar (1853–1933) — austriacki generał. [przypis edytorski]

potkać się (daw.) — spotkać się. [przypis edytorski]

potkać się — spotkać się a. potykać się, walczyć. [przypis edytorski]

potkać się (starop.) — spotkać się; pojedynkować się. [przypis edytorski]

potkać się (starop.) — spotkać się. [przypis edytorski]

potkać się (starop.) — spotkać się; tu: pojedynkować się, potykać się. [przypis edytorski]

potkać się (starop.) — spotkać się; tu: zewrzeć się w pojedynku, por. dzisiejsze: potykać się z kimś. [przypis edytorski]

potkać się (starop.) — tu: potykać się; pojedynkować się; walczyć. [przypis edytorski]

potkać (starop.) — potykać, walczyć. [przypis edytorski]

potkać (starop.) — spotkać. [przypis edytorski]

potka — dziś: spotka. [przypis edytorski]

potkanie (starop.) — walka; potykanie się. [przypis edytorski]

potknąć się — tu: potykać się; walczyć. [przypis edytorski]

Potknąć się w zasadniczym zagadnieniu mężczyzny i kobiety… — Nietzsche, Poza dobrem i złem 237. [przypis edytorski]

potłumić — dziś raczej: stłumić. [przypis edytorski]

potlacz — ceremonia znana plemionom Indian zamieszkującym płn-zach. wybrzeża Ameryki Północnej, podczas której uroczystej uczcie (w jęz. plemienia Chinook potlacz znaczy: karmić, spożywać) towarzyszyło składanie przez gospodarza darów lub niszczenie należących do niego dóbr materialnych w celu zamanifestowania lub podniesienia swojego statusu społecznego; obdarowanych obowiązywało zrewanżowanie się tym samym lub uznanie swojej niższości. Spiralę wymiany ograniczała zasada zachowania dobrobytu wioski; pot. marnotrawstwo, uprawianie rozrzutności. [przypis edytorski]

potnica — tu: kąpiel parowa (uznawana za metodę leczenia syfilisu). [przypis edytorski]

potnieć — dziś: pocić się. [przypis edytorski]

potnie — dziś popr.: potnieje; pokrywa się potem. [przypis edytorski]

potnie — tu: potnieje; poci się; oblewa się potem. [przypis edytorski]

Potocka, Delfina (1807–1877) — dama słynna z urody, zdolności umysłowych i artystycznych; ukochana, przyjaciółka i powierniczka Krasińskiego, uczennica i przyjaciółka Chopina. [przypis edytorski]

Potocki, Antoni (1867–1939) — krytyk literacki i historyk literatury. [przypis edytorski]

Potocki, Antoni (1867–1939) — pseud. Jerzy Grot, A.P. Ordyński; pisarz i krytyk literacki; przed I wojną światową związany z Ligą Narodową, następnie z ruchem Narodowej Demokracji, działacz organizacji polonijnych, propagator kultury polskiej we Francji; autor m.in. zbioru nowel Martosia i my (1899), studiów literackich o Stanisławie Wyspiańskim (1902) i Marii Konopnickiej (1902), Szkiców i wrażeń literackich (1903), Polskiej literatury współczesnej 1860-1910 (1911-1912, 2 tomy), obok książki Wilhelma Feldmana, najlepszego [potrzebny przypis] zarysu historycznego tego okresu literatury polskiej; z dziedziny historii sztuki: Portret i krajobraz angielski (1907), Grottger (1907, monografia); po francusku: Mickiewicz (1929); licznych studiów i artykułów w czasopismach polskich i francuskich. Od 1900 r. mieszkał w Paryżu. [przypis edytorski]

Potocki, Artur Stanisław (1787–1832) — oficer napoleoński, adiutant księcia Józefa Poniatowskiego, a później cara Aleksandra I. [przypis edytorski]

Potocki, Ignacy (1750–1809) — działacz polityczny, członek Komisji Edukacji Narodowej, współtwórca reform Sejmu Czteroletniego, Konstytucji 3 maja; w czasie insurekcji kościuszkowskiej był przewodniczącym Wydziału Interesów Zagranicznych w Radzie Najwyższej Narodowej. [przypis edytorski]

Potocki, Ignacy (1750–1809) — działacz polityczny, członek Komisji Edukacji Narodowej, współtwórca reform Sejmu Czteroletniego, Konstytucji 3 maja. [przypis edytorski]

Potocki, Joachim herbu Pilawa (1700–1764) — magnat, starosta lwowski, poseł, generał-lejtnant wojsk koronnych, jeden z przywódców konfederacji barskiej. [przypis edytorski]

Potocki, Mikołaj (ok. 1593–1651) — hetman wielki koronny (od 1646), kasztelan krakowski; mimo zakazu króla Władysława IV Wazy w 1648 wyruszył na Ukrainę przeciw wojskom zgromadzonym przez Chmielnickiego, poniósł klęskę nad Żółtymi Wodami (29 kwietnia–16 maja 1648), następnie został pobity pod Korsuniem (26 maja 1648) i znalazł się na dwa lata w niewoli tatarskiej; brał udział w zwycięskiej dla strony polskiej bitwie z siłami tatarsko-kozackimi pod Beresteczkiem (28 czerwca–10 lipca 1651) oraz w zakończonej bez rozstrzygnięcia bitwie pod Białą Cerkwią (23 września 1651). [przypis edytorski]

Potocki of Montalck, Geoffrey Wladislas Vaile, hrabia, znany też jako Geoffrey Wladislas Vaile Potocki de Montalk (1903–1997) — poeta, tłumacz, prawnuk powstańca listopadowego, samozwańczy król Polski jako Władysław V; po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej własnymi środkami zaczął wydawać antykomunistyczne, antyżydowskie, antydemokratyczne i rojalistyczne pismo „Right Review”, w którym w 1940 zamieścił swoją „mowę tronową”. [przypis edytorski]

Potocki, Stanisław (1776–1830) — uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, w momencie wybuchu Powstania Listopadowego pozostał wierny władzom rosyjskim. [przypis edytorski]

Potocki, Stanisława (1782–1831) — hrabia, siódme dziecko, a drugi syn Szczęsnego Potockiego i Józefiny Amalii Mniszech; w 1793 r. oddany na służbę do armii rosyjskiej; w 1805 r. w bitwie pod Austerlitz był adiutantem carewicza Konstantego; w czasie kampanii antynapoleońskiej w 1814 r. u boku cara Aleksandra I brał udział bitwach pod Brienne-le-Château i pod Arcis-sur-Aube oraz w zdobyciu Paryża; w 1817 r. został generałem-adiutantem Aleksandra I, w 1822 r. odszedł ze służby z prawem noszenia munduru, w 1828 r. został tajnym radcą i mistrzem ceremonii na dworze Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]

Potocki, Stanisław Florian (1776–1830) – polski wojskowy, uczestnik powstania kościuszkowskiego i wojen napoleońskich; zmarł w wyniku postrzału, kiedy próbował powstrzymać wybuch powstania listopadowego; nazywany Stasiem z powodu niewysokiego wzrostu. [przypis edytorski]

Potocki, Stanisław herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667) — hetman wielki koronny, wojewoda krakowski, kijowski, podolski i bracławski, uczestnik wielu wojen, uratował króla Jana II Kazimierza pod Zbarażem; przydomek Rewera pochodzi od jego ulubionego powiedzonka re vera (łac.: w rzeczy samej, zaprawdę). [przypis edytorski]

Potocki, Stanisław Szczęsny (1751–1805) — polski polityk o orientacji prorosyjskiej, targowiczanin, syn wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego, pana na Tulczynie, i Anny Elżbiety Potockiej. Pierwszą, potajemnie poślubioną w obrządku greckokatolickim (w 1770 r.) jego małżonkę, Gertrudę Komorowską, najprawdopodobniej porwali i zabili podkomendni ojca Szczęsnego, ciało zatapiając w stawie (historia ta stanowi osnowę powieści poetyckiej Antoniego Malczewskiego Maria). W spisek na życie Gertrudy mogła być zamieszana matka drugiej żony młodego magnata, Józefiny Amalii Mniszchówny, którą Szczęsny poślubił w 1774 r. i która urodziła mu jedenaścioro dzieci; małżeństwo zakończyło się rozwodem kościelnym w 1798 r., a po kilku miesiącach Józefina Amalia, od dawna stale mieszkająca w Petersburgu, zmarła. Pozwoliło to Szczęsnemu na upragnione od paru lat sfinalizowanie trzeciego związku: z Zofią, primo voto Wittową, w 1795 dzięki staraniom kochanka-magnata rozwiedzioną z Józefem Wittem, komendantem twierdzy w Kamieńcu Podolskim (Zofia pochodziła ze Stambułu, nosiła nazwisko swej ciotki: Glavani, została przez nią sprzedana Karolowi Boscampowi-Lasopolskiemu, posłowi nadzwyczajnemu Rzeczypospolitej przy Porcie Osmańskiej i jako jego metresa przybyła do Polski). Szczęsny Potocki zawarł ślub z Zofią 17 kwietnia 1798 r. w obrządku katolickim oraz prawosławnym (co stanowiło polityczny ukłon wobec carycy Katarzyny), mieli razem ośmioro dzieci, w tym troje przed ślubem, zmarłych w dzieciństwie i pięcioro urodzonych w formalnym związku, najbardziej znany był Mieczysław, z powodu awanturniczego usposobienia, konfliktu z matką oraz jako mąż Delfiny z Komarów Potockiej, muzy romantyków polskich. [przypis edytorski]

Potocki, Wacław (1622–1696) — poeta, epik, satyryk i moralista, jeden z głównych polskich autorów epoki baroku. [przypis edytorski]

potoczysty — płynny, barwny, łatwy w odbiorze. [przypis edytorski]

potoka — dziś popr.: potoku. [przypis edytorski]

potok Besor — potok biblijny (1Sm 30:9n) w pobliżu miasta Gaza w płd. Izraelu. [przypis edytorski]

Potok Moreński — rzeka Gwadalkiwir spływająca z gór Sierra Morena w Andaluzji; spadek ku dolinie jest wyjątkowo urwisty, dziś wykorzystywany do pozyskiwania energii elektrycznej. [przypis edytorski]

potok tejże co i wieś nazwy — chodzi o potok o nazwie Łopuszanka. [przypis edytorski]

potok Wołoszyn — właściwa nazwa to Potok Waksmundzki. [przypis edytorski]

Po tom ci wyprawił — dziś raczej: po to ci wyprawiłem. [przypis edytorski]

potomek Deukaliona — człowiek. [przypis edytorski]

potomki — dziś popr. forma N. lm: potomkami. [przypis edytorski]

potomki — dziś: potomkowie. [przypis edytorski]

potomkowie Deukaliona — ludzie; Deukalion (mit. gr.): syn Prometeusza, król Tesalii, wraz z żoną Pyrrą zostali jako jedyni sprawiedliwi ocaleni w czasie potopu zesłanego przez Zeusa, aby wytępić plemię ludzkie stworzone przez Prometeusza z ziemi; po potopie Deukalion i Pyrra, niby zasiewając pole, rzucali za siebie kamienie, z których powstało nowe plemię ludzi. [przypis edytorski]

potomstwo jego jest Legion — wyrażenie pochodzące od biblijnego wspólnego imienia grupy demonów, które opętały jednego człowieka (Mk 5,9; Łk 8,30); znaczenie: jego potomstwo jest bardzo liczne. [przypis edytorski]

po tom szedł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: po to szedłem. [przypis edytorski]

potomu (ros.) — dlatego. [przypis edytorski]

Potop — powieść Henryka Sienkiewicza; tytuł odnosi się do potopu szwedzkiego, tj. najazdu wojsk szwedzkich na Polskę w XVII w. [przypis edytorski]

potpan (z ang. potcompanion) — kuchcik. [przypis edytorski]

potpourri (fr.) — dosł. bigos; całość złożona z różnorodnych elementów (np. wiązanka utworów muzycznych). [przypis edytorski]

potpourri (fr.) — tu: zgrabna kompilacja fragmentów muzycznych. [przypis edytorski]

pot-pourri (fr., z hiszp. olla potrida: potrawa składająca się z różnych gatunków mięs i warzyw) — utwór muzyczny złożony z fragmentów znanych melodii, najczęściej arii operowych. [przypis edytorski]

potrącać się (daw.) — zawadzać o coś. [przypis edytorski]

potrącić o jakiś przedmiot — dziś popr.: potrącić jakiś przedmiot. [przypis edytorski]

potrącić —tu: poruszyć. [przypis edytorski]

potrącił — w oryg. niem. stieß (…) weg: odepchnął, popchnął. [przypis edytorski]

potrachtuj (białorus.) — poczęstuj. [przypis edytorski]

potrafić — utrafić, celnie trafić, wcelować. [przypis edytorski]

potrafię być dyskretnym — dziś: potrafię być dyskretny. [przypis edytorski]

potrafiż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy potrafi. [przypis edytorski]

potrafiż — potrafi–że; czy potrafi. [przypis edytorski]

potraktować (tu daw.) — poczęstować. [przypis edytorski]

potraw (daw.) — trawa, odrastająca po skoszeniu. [przypis edytorski]

potraw — siano z drugich sianokosów. [przypis edytorski]

potraw — trawa wyrastająca powtórnie po skoszeniu. [przypis edytorski]

potraw — trawa wyrosła na łące już po sianokosach a. ostatni, jesienny pokos siana. [przypis edytorski]

potraw — trawa wyrosła na łące już po sianokosach a. ostatni, jesienny pokos siana; również: otawa. [przypis edytorski]

potrętwiały (starop. forma) — odrętwiały, zdrętwiały. [przypis edytorski]

potrójna Hekate (mit. gr.) — Hekate, bogini magii i ciemności, rozstajnych dróg, pokuty i zemsty; (mit. rzym.) Hekate Trivia: Diana, Lucina (boginią narodzin) i Luna (bogini Księżyca). [przypis edytorski]

potrójny (…) Mitro — w mit. indyjskiej Mitra, Waruna i Arjaman stanowili trójcę bóstw nieba; w tej trójcy Arjaman odpowiada za narodziny (wschód) słońca (Arjaman to wedyjski bóg wschodzącego słońca; zastąpiony potem przez Ahura Mazdę), Waruna za wędrówkę słońca po niebie, rozdzielność dnia i nocy oraz zsyłanie deszczu (Waruna jest hinduistycznym bogiem nieba i wód, a także bóstwem czuwającym nad przestrzeganiem umów, nad niewzruszonością zasad rządzących wszechświatem), zaś Mitra jest bogiem odrodzenia (składał Słońcu ofiarę odkupieńczą ofiarę z byka i umierał w jaskini, aby znów się odrodzić). [przypis edytorski]

po trocha — dziś popr.: po trosze, stopniowo. [przypis edytorski]

potroisty — potrójny. [przypis edytorski]

potroszcze (starop.) — po trosze; po troszeczku. [przypis edytorski]

potrosze (starop. forma ort.) — dziś: po trochu. [przypis edytorski]

Potrymbos — litewski bóg pierwszych potrzeb. [przypis edytorski]

po tryumfach teorii [Einsteina], nagrodach Nobla — Albert Einstein był nominowany do Nagrody Nobla 11 razy, prawie corocznie w latach 1910–1922, przy czym w większości uzasadnieniem było sformułowanie przez niego teorii względności (w 1905); nagrodę Nobla otrzymał tylko raz, w 1922, ale ponieważ jego teorię komitet noblowski uznał za niewystarczająco potwierdzoną doświadczalnie, Einstein uzyskał ją „za zasługi dla fizyki teoretycznej, szczególnie za odkrycie praw rządzących efektem fotoelektrycznym”, czyli za inne swoje odkrycie. [przypis edytorski]

potrząść — dziś popr.: potrząsnąć. [przypis edytorski]

potrząśnienie — dziś popr.: potrząśnięcie. [przypis edytorski]

potrząśnienie — dziś popr. z inną końcówką: potrząśnięcie. [przypis edytorski]

potrząsła — dziś popr. potrząsnęła a. potrzęsła. [przypis edytorski]

potrząsła — dziś: potrząsnęła a. potrzęsła. [przypis edytorski]

potrząsł — dziś popr. forma: potrząsnął. [przypis edytorski]

potrząsł — dziś popr. forma: potrząsnął; tu forma skrócona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

potrząsło — dziś: potrząsnęło. [przypis edytorski]

potrza a. trza (daw. a. gw.) — potrzeba, trzeba. [przypis edytorski]

potrza — dziś popr.: potrzeba. [przypis edytorski]

potrza (gw.) — potrzeba. [przypis edytorski]

potrza (gw.) — potrzeba, trzeba. [przypis edytorski]

potrza — potrzeba. [przypis edytorski]