Przypisy

pince-nez (z fr.) — rodzaj okularów bez uchwytów, utrzymujących się na nosie dzięki sprężynującemu elementowi. [przypis edytorski]

pince-nez (z fr.; wym.: pęsne) — binokle; okulary, które utrzymują się na nosie za pomocą elementu sprężynującego lub przytrzymywane ręką za pionowy uchwyt. [przypis edytorski]

pince sans rire (fr.) — szyderczy; ścichapęk. [przypis edytorski]

pinceta a. pęseta — szczypce służące do chwytania drobnych przedmiotów. [przypis edytorski]

pincetem — dziś popr. r.m.: pincetą. [przypis edytorski]

Pinchas — arcykapłan, prorok, syn Eleazara, wnuk Aarona. Midrasz odwołuje się do Pinchasa znanego kulturze żydowskiej z przysłowia: „Postępować jak Zimri, a prosić o nagrody, jak Pinchas” (Lb 25,7-14). [przypis edytorski]

Pinchas — arcykapłan, prorok, syn Eleazara, wnuk Aarona. [przypis edytorski]

Pinchas — syn Helego, brat Chofniego; podczas składania ofiar Jahwe bracia zawłaszczali sobie mięso, cudzołożyli również z kobietami służącymi przy Namiocie Spotkania. Za karę bracia mieli umrzeć tego samego dnia. Chofni i Pinchas zabrali Arkę Przymierza na bitwę z Filistynami. Bitwa zakończyła się dotkliwą klęską Izraelitów. Arka została przechwycona, a obaj bracia zginęli. [przypis edytorski]

Pinchin Lane — fikcyjna ulica w Londynie; kiedy w 1889 na Pinchin Street znaleziono okaleczone zwłoki kobiety, zbrodnię tę przypisywano seryjnemu mordercy Kubie Rozpruwaczowi, który grasował rok wcześniej. [przypis edytorski]

Pincio — historyczne wzgórze rzymskie. [przypis edytorski]

Pincio — wzgórze w Rzymie, nienależące do siedmiu głównych wzgórz, położone na północ od Kwirynału. [przypis edytorski]

pinczer — rasa małego psa. [przypis edytorski]

Pindara (ok. 520–ok. 438 p.n.e.) — wybitny poeta grecki, twórca liryki chóralnej, znany gł. z utworów na cześć zwycięzców igrzysk. [przypis edytorski]

Pindar (ok. 520–ok. 438 p.n.e.) — wybitny poeta grecki, twórca liryki chóralnej, znany gł. z utworów na cześć zwycięzców igrzysk greckich. [przypis edytorski]

Pindar (ok. 520–ok. 438 p.n.e.) — wybitny poeta grecki, twórca liryki chóralnej, znany gł. z utworów na cześć zwycięzców igrzysk greckich. [przypis edytorski]

Pindar (ok. 520–ok. 438 p.n.e.) — wybitny poeta grecki, twórca liryki chóralnej, znany gł. z utworów na cześć zwycięzców igrzysk. [przypis edytorski]

Pindar (ok. 520–ok. 438 p.n.e.) — wybitny poeta grecki, twórca liryki chóralnej, znany gł. z utworów na cześć zwycięzców igrzysk w Olimpii. [przypis edytorski]

Pindar (ok.522/518–443/438 p.n.e.) — grecki poeta, twórca liryki chóralnej. [przypis edytorski]

Pindar — ur. między 522 a 518 p.n.e., zm. między 443 a 438, poeta grecki, napisał wiele pieśni na cześć zwycięzców Olimpiad. [przypis edytorski]

pinia — drzewo iglaste rosnące w krajach śródziemnomorskich. [przypis edytorski]

pinia — drzewo iglaste z gęstą, szeroką koroną, rosnące w krajach śródziemnomorskich, mające duże, jadalne nasiona (orzeszki piniowe). [przypis edytorski]

pinia — drzewo iglaste z rejonu śródziemnomorskiego. [przypis edytorski]

pinia — gatunek sosny. [przypis edytorski]

pinia — odmiana sosny występująca na północnym wybrzeżu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

pinij — dziś popr.: pinii; pinia to rodzaj sosny, występującej w krajach basenu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

pinikas — pintinė, krepšys. [przypis edytorski]

piniolle — piniole; zamorskie wina. [przypis edytorski]

pinior — gatunek drzewa iglastego występującego w Brazylii, Argentynie i Paragwaju. [przypis edytorski]

Pini, Tadeusz (1872–1937) — badacz literatury romantyzmu, redaktor „Pamiętnika Literackiego”, wydawca. [przypis edytorski]

Pinkert — nazwisko rodziny prowadzącej żydowskie przedsiębiorstwo pogrzebowe, funkcjonujące również w getcie warszawskim. [przypis edytorski]

Pinkerton, Allan (1819–1884) — słynny amerykański detektyw i szpieg, założyciel agencji ochroniarsko-detektywistycznej, działającej nadal w XXI w. w USA. [przypis edytorski]

Pinkerton, Allan (1819–1884) — słynny amerykański detektyw i wywiadowca, założyciel pierwszej na świecie agencji ochroniarsko-detektywistycznej, działającej od 1850 w USA. [przypis edytorski]

Pinthereau, François (1603–1664) — francuski jezuita, polemizował z Arnauldem pod pseudonimem o. de Boisic. [przypis edytorski]

Pinthus, Kurt (1886–1975) — pisarz niemiecki, zakazany w III Rzeszy. [przypis edytorski]

Pinto, Isaac de (1717–1787) — holenderski Żyd pochodzenia portugalskiego, kupiec i bankier, jeden z głównych inwestorów w Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, uczony i filozof; w polemice przeciw Wolterowi bronił Żydów przed zarzutami chciwości, ciemnoty i barbarzyństwa. [przypis edytorski]

Pinto — komedia autorstwa L. N. Lemerciera. [przypis edytorski]

pinxit (łac.) — malował. [przypis edytorski]

pinxit (łac.) — namalował; formuła używana przy podpisywaniu obrazów; Rafael Santi (1483–1520) — wybitny włoski malarz i architekt renesansowy. [przypis edytorski]

piórek (daw.) — dziś: piórko. [przypis edytorski]

piórem — tu: strzałą (od piór stosowanych jako lotki). [przypis edytorski]

piórmi (starop. forma) — dziś N.lm: piórami. [przypis edytorski]

pióro umoczył w herbacie — w czasach, w których powstała ta książka, pisano piórem, przy czym tzw. wieczne pióra były drogie, a częściej używano pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. Długopis został wynaleziony w 1938 r., a do powszechnego użytku wszedł znacznie później. [przypis edytorski]

pióry — dziś: piórami. [przypis edytorski]

pióry — dziś popr. forma M.lm.: piórami. [przypis edytorski]

pióry — dziś popr. forma N. lm: piórami. [przypis edytorski]

pióry — dziś popr. forma N.lm: piórami. [przypis edytorski]

pióry — dziś popr. forma N.lm.: piórami (zniekształcone dla rymu). [przypis edytorski]

pióry (starop. forma) — dziś N.lm: piórami. [przypis edytorski]

pióry (starop. forma) — dziś N.lm: piórami; szedł po powietrzu pióry: płynął w powietrzu na skrzydłach. [przypis edytorski]

pióry (starop. forma) — dziś N.lm: piórami; tu: strzałami. [przypis edytorski]

pióry (starop. forma) — piórami. [przypis edytorski]

pióry złotemi (daw.) — dziś popr.: piórami złotymi. [przypis edytorski]

piodermia — choroba skóry, objawiająca się wrzodami. [przypis edytorski]

piołun — gorzka roślina używana w ziołolecznictwie; tu przen.: zniewaga. [przypis edytorski]

piołun — roślina o właściwościach leczniczych, stosowana również do wyrobu alkoholi oraz jako przyprawa; charakteryzuje ją przysłowiowo gorzki smak (por. gorzki jak piołun) i silny zapach; zażywana w postaci wywaru lub palona wykazuje lekkie działanie psychodeliczne. [przypis edytorski]

piołun — roślina zielna o gorzkim zapachu i smaku, używana do aromatyzowania likierów i wódek (np. wermutu i absuntu) oraz jako lek na żołądek. [przypis edytorski]

piołun — własc. bylica piołun, roślina zielna z rodziny astrowatych, o ostrej woni i gorzkim smaku, używana jako lek na żołądek oraz do aromatyzowania wódek; w poezji symbol goryczy i smutku. [przypis edytorski]

piołun — wywar z rośliny o silnej, ostrej woni, używanej m.in. do wyrobu likierów i wódek, mający bardzo gorzki smak i właściwości lecznicze. [przypis edytorski]

piołun — zioło o wyjątkowo silnie gorzkim smaku. [przypis edytorski]

Piombi (wł.: Ołowie) — dawne więzienie w pałacu Dożów w Wenecji, położone bezpośrednio pod dachem budynku, pokrytym ołowianymi płytami. [przypis edytorski]

piona (pot.) — piątka, stopień bardzo dobry. [przypis edytorski]

pion — ciężarek zawieszony na sznurku, służący do wyznaczania kierunku pionowego. [przypis edytorski]

pionier — szeregowiec saperskich wojsk inżynieryjnych w armii rosyjskiej w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]

Pioniusz ze Smyrny (zm. 250) — męczennik i święty chrześcijański. [przypis edytorski]

piorunian rtęci (chem.) — sól kwasu piorunowego i rtęci, Hg(CNO)₂, najwcześniej poznany inicjujący materiał wybuchowy, stosowany od lat 20. XIX w. w detonatorach i spłonkach różnego rodzaju amunicji pistoletowej i karabinowej. [przypis edytorski]

„Piorun” — „La Foudre”, ultrarojalistyczna gazeta paryska, wydawana w l. 1821–1823. [przypis edytorski]

piorun (mit. gr.) — Zeus, jako najwyższy z bogów, władał piorunami. [przypis edytorski]

piorun niedaleko — tj. zbliża się kara (boża). [przypis edytorski]

piorunowa chmura (ang. blue-piled thunderloft) — zwrotu tego użył szkocki poeta, Thomas Aird (1802–1876), w utworze The Demoniac. [przypis edytorski]

piorun święty ujarzmił — mowa o elektryczności. [przypis edytorski]

Piosenka — napisany w getcie warszawskim wiersz zyskał dużą popularność, dodano do niego melodię i tak powstała piosenka śpiewana była w teatrach i kawiarniach m.in. przez Dianę Blumenfeld. [przypis edytorski]

Piosenka sentymentalna, której jednak nie trzeba brać zanadto serio — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Piosenka — utwór ten, znany też jako Pałacyk Michla, prezentujemy w serwisie Wolne Lektury w dwóch wersjach. Ich porównanie uświadamia, że piosenka mogła być śpiewana w wielu wariantach, zależnie od momentu, sytuacji i śpiewającej grupy. [przypis edytorski]

Piosenka w stylu klasycznym — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Piosenka wzruszająca — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Piosenka Żydów o getcie — autorka prawdopodobnie opisuje getto warszawskie, ale ze względu na brak informacji o jej losach, nie jest to pewne. W teczce z wierszem Ireny Goldblum w archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego znajduje się jedynie adnotacja: „25 lat, Warszawa”. [przypis edytorski]

Piosenka Żydów o getcie — tytuł nadany przez redaktorkę wydania źródłowego. [przypis edytorski]

pioski (gw.) — piaski. [przypis edytorski]

piosnka syrenia — piosenka zwodnicza, sprowadzająca na manowce, kierująca ku zgubie. [przypis edytorski]

Piosnka wujaszka — jedna z popularnych w 2 poł. XIX w. komedii autorstwa Jana Aleksandra Fredry (1829–1891). [przypis edytorski]

Piotra, co kopy pali — aluzja do święta obchodzonego 1 sierpnia (w porze roku, kiedy zdarzały się często gwałtowne burze), ku czci św. Piotra w okopach (tzw. Piotra Palikopa), patrona chroniącego od piorunów. [przypis edytorski]

Piotra gmach — tu: rzymskokatolicka bazylika na Wzgórzu Watykańskim w Rzymie, zbudowana w latach 1506–1626. [przypis edytorski]

Piotr apostoł nakazuje żonie ulegać mężowi — 1 P 3, 1. [przypis edytorski]

Piotr Aragoński (1239 a. 1240 – 1285) — Piotr III Wielki, król Aragonii, Walencji (jako Piotr I), hrabia Barcelony (jako Piotr II) od 1276 r. oraz król Sycylii (jako Piotr I) w latach 1282–1285; w 1262 r. poślubił Konstancję, córkę i dziedziczkę króla Sycylii Manfreda, ostatnią z rodu Hohenstaufów; poparł zbrojnie powstanie na Sycylii, której ludność zbuntowała się przeciw rządom Karola Andegaweńskiego (w czasie tzw. „nieszporów sycylijskich”, 30 marca 1282 r. mieszkańcy Palermo dokonali masakry Francuzów), został entuzjastycznie powitany przez Sycylijczyków i we wrześniu 1282 r. przyjął koronę sycylijską; jednocześnie wszedł w spór z papiestwem, ponieważ południowe Włochy i Sycylia od czasów normańskich (XI w.) były lennem papieskim, papież Marcin IV obłożył Piotra Aragońskiego klątwą, pozbawił jego następców tytułu do obu koron, a jako wykonawcę swojej woli wysłał bratanka obalonego Karola Andegaweńskiego, króla Francji Filipa III Śmiałego; jednak dwukrotne zwycięstwo floty Piotra III zakończyły klęską tę interwencję. [przypis edytorski]

Piotr Aragoński — znany również jako Piotr III Wielki, król Sycylii w latach 1282–1285, władzę zdobył w wyniku powszechnego powstania ludności przeciwko Andegawenom, znanemu jako nieszpory sycylijskie. [przypis edytorski]

Piotr Baryka (I poł. XVII w.) — polski żołnierz, dworzanin, autor komedii Z chłopa król, wydanej w 1637 roku, łączącej w sobie cechy teatru dworskiego i utworu sowizdrzalskiego. [przypis edytorski]

Piotr Curie zmarł 1906 roku, najechany (…) przez ciężarowy samochód — był to konny wóz ciężarowy. [przypis edytorski]

Piotrem Ruyzem — [przypis edytorski]

Piotr I Cypryjski a. Pierre I de Lusignan (1328–1369) — król Cypru i tytularny król Jerozolimy. [przypis edytorski]

Piotr II Karadziordziewić (1923–1970) — ostatni król Jugosławii. Objął władzę po zamachu stanu w 1941 r. [przypis edytorski]

Piotr Iljicz Czajkowski (1840–1893) — kompozytor rosyjski. [przypis edytorski]

Piotr I Wielki (1672–1725) — car Rosji. [przypis edytorski]

Piotr I Wielki (1672–1725) — car rosyjski (od 1682) z dynastii Romanowów, cesarz (imperator) Rosji (od 1721); zintensyfikował kontakty z Zachodem; wzmacniał absolutyzm i centralizację państwa, wprowadził reformy, zastępując tradycyjne systemy społeczne i polityczne systemami wzorowanymi na państwach zachodnich; opracował doktrynę wojenną opartą na koncepcji armii ofensywnej; prowadził politykę wielkomocarstwową, dzięki podbojom poszerzył państwo, które stało się jedną z potęg europejskich; założył nową stolicę, Sankt Petersburg. [przypis edytorski]

Piotr I Wielki (1672–1725) — car rosyjski (od 1682) z dynastii Romanowów, cesarz (imperator) Rosji (od 1721); zintensyfikował kontakty z Zachodem; wzmacniał absolutyzm i centralizację państwa, wprowadził reformy, zastępujące tradycyjne systemy społeczne i polityczne systemami wzorowanymi na państwach zachodnich; opracował doktrynę wojenną opartą na koncepcji armii ofensywnej; prowadził politykę wielkomocarstwową, dzięki podbojom poszerzył państwo, które stało się jedną z potęg europejskich; założył nową stolicę, Sankt Petersburg. [przypis edytorski]

Piotrowa stolica — Rzym a. Watykan jako stolica papiestwa. [przypis edytorski]

Piotrowin — według legendy rycerz wskrzeszony przez św. Stanisława, by świadczyć w sądzie przed królem Bolesławem Śmiałym. [przypis edytorski]

Piotrowin — wg legendy z XI w. wskrzeszony z grobu po trzech latach od śmierci Piotr Strzemieńczyk z Janiszewa zw. Piotrowinem przez biskupa Stanisława Szczepanowskiego (od 1254 r. świętego kościoła katolickiego) w celu zaświadczenia, że jego dobra dostały się w posiadanie kościoła w drodze legalnej sprzedaży, co sądownie usiłowała podważyć rodzina zmarłego. [przypis edytorski]

Piotrowy namiestnik — papież; tradycyjne, metaforyczne określenie głowy kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Piotrowy zamek — pałac zbudowany za panowania Katarzyny II przy ulicy Twerskiej, na przedłużeniu traktu do Petersburga; w 1812 zatrzymał się w nim Napoleon. [przypis edytorski]

Piotr Skarga (1536–1612) — jezuita, stał na czele pol. kontrreformacji, uzdolniony literacko krasomówca, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor kolegium jezuickiego w Wilnie i pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego; autor Kazań sejmowych, najprawdopodobniej nigdy niewygłoszonych publicznie na sejmie; pochodził ze szlachty zagrodowej a. zamożnego chłopstwa z wsi Powązki pod Mszczonowem, został przez króla, swego protektora, obdarzony herbem Pawęża. [przypis edytorski]