Przypisy

korzeń mandragory — śródziemnomorska roślina, której korzeń przypomina kształtem człowieka. Z tego względu uważano ją za bardzo potężny środek magiczny, atrybut bóstw podziemnych. Wierzono, że wyrwana z ziemi wydaje z siebie zabójczy krzyk. [przypis edytorski]

korzenionóżki (biol.) — typ pierwotniaków wyróżniany w dawnych systematykach, obejmujący różne gatunki ameb (pełzaków), tj. jednokomórkowych organizmów o zmiennym kształcie ciała, poruszających się ruchem pełzakowatym przy pomocy nibynóżek. [przypis edytorski]

Korzon, Tadeusz (1839–1918) — polski historyk, czołowy przedstawiciel warszawskiej szkoły historycznej. [przypis edytorski]

korzyć się — okazywać uległość i pokorę. [przypis edytorski]

korzysta (…) ażeby (…) odtworzył — dziś: korzysta, ażeby odtworzyć. [przypis edytorski]

korzystaj z obecnej doby — w oryginale jest to słynne carpe diem, dosł. „chwytaj dzień [dzisiejszy]”. [przypis edytorski]

korzyszczęć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć; forma 1 os.lp, dziś: korzystam. [przypis edytorski]

korzyszczę (starop. forma) — forma 1 os.lp; dziś: korzystam; nie korzystać w czym: nie czerpać z czego korzyści.. [przypis edytorski]

kośba — czynność koszenia. [przypis edytorski]

kośba (daw.) — koszenie. [przypis edytorski]

kośba (daw.) — żniwa. [przypis edytorski]

kośba (daw.) — żniwo, tu przenośnie: wojna, walka. [przypis edytorski]

kośba — koszenie. [przypis edytorski]

kośba — koszenie trawy lub zboża. [przypis edytorski]

kośba — koszenie trawy lub zboża; tu przenośnie: mord. [przypis edytorski]

kośba — koszenie trawy lub zboża; tu: rzeź. [przypis edytorski]

kośba — koszenie; żniwa. [przypis edytorski]

kość bragmatycznej — z fr. os bregmatique; kość ciemieniowa. [przypis edytorski]

kość pacierzowa (daw.) — kręgosłup. [przypis edytorski]

kość pacierzowa — kręgosłup. [przypis edytorski]

kościany — zrobiony ze zwierzęcej kości. [przypis edytorski]

kościarz (daw.) — człowiek zbierający kości, handlujący kośćmi. [przypis edytorski]

kościarz — krypta grobowa. [przypis edytorski]

koście (daw. forma) — dziś M.lm: kości. [przypis edytorski]

koście (daw., gw.) — kości (M. i B. lm). [przypis edytorski]

koście — dziś popr. forma B. lm: kości. [przypis edytorski]

koście — dziś popr. forma M. lm: kości. [przypis edytorski]

koście — dziś popr. M.lm: kości. [przypis edytorski]

Kościej a. Kościej Nieśmiertelny (ros. Кощей Бессмертный) — postać ze wschodniosłowiańskich baśni i podań ludowych; czarny charakter, czarodziej mieszkający w zamku w górach, posiadacz ogromnych skarbów oraz magicznych mocy i substancji, m.in. żywej i martwej wody (pierwsza przywracała do życia umarłych lub bliskich śmierci, druga leczyła rany i pijącym ją zapewniała długowieczność); Kościej był nieśmiertelny, ponieważ miał ukryte poza swym ciałem serce, a dopiero zniszczywszy je można było zabić i samego czarodzieja; poza folklorem postać występuje w literaturze pięknej, w tym m.in. w powieści fantastycznej Poniedziałek zaczyna się w sobotę braci Strugackich. [przypis edytorski]

kościej (daw.) — szkielet. [przypis edytorski]

Kościej — szkielet, personifikacja śmierci. [przypis edytorski]

kościej (z ros.) — czarownik z folkloru ros., tu: kościotrup. [przypis edytorski]

Kościeliska a. Dolina Kościeliska — dolina sięgająca od podnóża Tatr do ich głównej grani. [przypis edytorski]

Kościelisko — wieś podhalańska w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim. [przypis edytorski]

Kościelski, Józef Teodor (1845–1911) — pochodzący z rodziny ziemiańskiej konserwatywny działacz polityczny zw. z Wielkopolską i Poznaniem; poeta i dramaturg. [przypis edytorski]

Kościelski, Józef Teodor Stanisław (1845–1911) — poeta, dramaturg (autor m.in. Sonetów nadgoplańskich 1868 i dramatu Władysław Biały 1874 oraz zbioru reportaży Szkice egipskie. Wrażenia z podróży. wyd. 2007); pochodził z magnackiej rodziny wielkopolskiej z okolic Inowrocławia, w młodości przyjaźnił się z pruskim następcą tronu, późniejszym cesarzem Wilhelmem II; zasiadał w Izbie Panów Sejmu pruskiego (od 1881), był posłem na Sejm Rzeszy (od 1884); jako działacz polityczny dość długo zwolennik polityki ugodowej wobec władz pruskich; mecenas sztuki i filantrop. [przypis edytorski]

kości jemu na szczęście padną — chodzi o grę w kości. [przypis edytorski]

kościół Chrystusów — daw. forma D.; dziś: kościół Chrystusowy. [przypis edytorski]

kościół Dominikanów a. Św. Maria Rotunda — rzymskokatolicki kościół parafialny w centrum Wiednia, zlokalizowany przy Postgasse 4a. [przypis edytorski]

kościół Dominikanów — tu: należący do zakonu dominikanów gotycki kościół św. Mikołaja w Gdańsku, jeden z najstarszych w mieście. [przypis edytorski]

kościółek — tu daw.: niewielka świątynia, niekoniecznie chrześcijańska. [przypis edytorski]

kościół farny — miejski kościół parafialny. [przypis edytorski]

kościół farny — w średniowieczu kościół parafialny. [przypis edytorski]

kościół Minerwy — gotycki kościół Santa Maria sopra Minerva w Rzymie, zbudowany w średniowieczu na miejscu rzymskiej świątyni Minerwy. W XV w. utworzono przy nim bractwo Annunziata, które wspierało biedne dziewczęta, zbierając dla nich środki, by mogły znaleźć męża, a nie skończyć jako prostytutki. Corocznie w tym kościele w dniu święta Zwiastowania (25 marca) uroczyście wręczano wybranym dziewczętom sakiewki z posagami. [przypis edytorski]

Kościół pod wezwaniem świętego Klemensa — kościół anglikański, usytuowany w pobliżu Pałacu Sprawiedliwości w Westminsterze. [przypis edytorski]

kościół Świętego Pawła — właśc. katedra Świętego Pawła. Jeden z najbardziej znanych kościołów anglikańskich; znajduje się w centrum Londynu. [przypis edytorski]

kościół Świętego Wawrzyńca za Murami — bazylika mniejsza i kościół parafialny w Rzymie. [przypis edytorski]

kościół św. Katarzyny w Gdańsku — najstarszy kościół parafialny na Starym Mieście w Gdańsku, zbudowany w XIII w., w 1555 przejęty przez protestantów, po II wojnie światowej przekazany zakonowi karmelitów. [przypis edytorski]

kościół św. Marcina a. St Martin-in-the-Fields — anglikański kościół parafialny w Westminsterze. [przypis edytorski]

kościół św. Marka — bazylika św. Marka, najważniejszy kościół wenecki, cenny zabytek archit. włosko-bizantyjskiej; zbudowany po wsch. stronie Placu św. Marka dla przechowania relikwii świętego, obwołanego patronem miasta; bogato zdobiony, zawierający liczne dzieła sztuki. [przypis edytorski]

kościół Św. Trójcy — dawny kościół warszawski przy klasztorze brygidek, położony przy u zbiegu ulic Długiej i Nalewek, w pobliżu arsenału; rozebrany w 1892. [przypis edytorski]

kościół Saint-Sulpice (św. Sulpicjusza) — wielki klasycystyczny kościół z XVII-XVIII w., drugi co do wielkości w Paryżu (po katedrze Notre Dame). [przypis edytorski]

kościół — tu ogólnie: świątynia. [przypis edytorski]

Kościół — tu: Państwo Kościelne, istniejące na terenie środkowych Włoch w okresie od ok. 755 do 1870 roku, rządzone przez papieży jako świeckich monarchów. [przypis edytorski]

kościoła starego, który jest nazwany królestwem kapłańskim — Wj 19, 6. [przypis edytorski]

kościoł — dziś popr. pisownia: kościół. [przypis edytorski]

kościołek — dziś popr. pisownia: kościółek. [przypis edytorski]

kościołek (…) Marii na Piaskach — kościół O.O. Franciszkanów NP Marii „na Piaskach”, jedna z najstarszych świątyń Wilna. [przypis edytorski]

Kościoły azyjskie pozdrawiają was — 1 Kor 16, 19; azyjski (daw.): azjatycki, tu: znajdujący się w Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

kości są rzucone, łac. Alea iacta est — słowa Juliusza Cezara wypowiedziane 49 p.n.e. podczas przekraczania na czele swojej armii granicznej rzeki Rubikon, oddzielającej Galię Przedalpejską od Italii, co było jednoznaczne ze sprzeciwieniem się rozkazom senatu i rozpoczęciem wojny domowej w republice rzymskiej przeciwko Pompejuszowi i optymatom; zwrot oznaczający obecnie podjęcie ryzykownej i nieodwołalnej decyzji. [przypis edytorski]

Kościuszko pod Racławicami — dramat Władysława Ludwika Anczyca z 1881 r. [przypis edytorski]

Kościuszko pod Racławicami — dramat Władysława Ludwika Anczyca z 1881 r., sfilmowany w 1913 r. [przypis edytorski]

Kościuszko pod Racławicami — popularny dramat patriotyczny Władysława Ludwika Anczyca z 1880, przez wiele lat grany na scenach teatralnych Krakowa. [przypis edytorski]

Kościuszko przeczuł was, krzycząc: skończona — po przegranej pod Maciejowicami (1794) Tadeusz Kościuszko (1746–1817) krzyknął podobno finis Poloniae tj. koniec Polski. [przypis edytorski]

Kościuszko, Puławski i La Fayette — obcokrajowcy walczący w amerykańskiej wojnie o niepodległość. [przypis edytorski]

Kościuszko, Tadeusz (1746–1817) — generał wojsk pol. i amer.; absolwent Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej (1766; uzyskał stopień kapitana i kwalifikacje inżyniera fortyfikatora), uczestnik wojny o niepodległość USA (od 1776 r.; zaprojektował m.in. fort West Point), Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej podczas antyrosyjskiej insurekcji 1794 r., zw. kościuszkowską; ranny w bitwie pod Maciejowicami dostał się do niewoli; w 1796 r. opuściwszy więzienie w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu, na krótko udał się do Ameryki. Kiedy tworzono Legiony Polskie we Włoszech, Kościuszko był z powrotem w Europie; Wybicki korespondował z nim i mógł liczyć na wsparcie dla legionów ze strony owianego legendą wodza. [przypis edytorski]

Kościuszko, Tadeusz (1746–1817) — generał wojsk pol. i amer., Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej podczas insurekcji 1794 r.; obejmując dowództwo, 24 marca 1794 r. na rynku w Krakowie złożył niezwykle postępową jak na owe czasy przysięgę: „Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samodzielności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna Męka Syna Twego”. [przypis edytorski]

Kościuszko, Tadeusz (1746–1817) — generał wojsk pol. i amer., Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej podczas insurekcji 1794 r. [przypis edytorski]

Kościuszko, Tadeusz (1746–1817) — Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej podczas insurekcji 1794 roku, zwanej kościuszkowską, wszczętej przeciw Rosji i Prusom. [przypis edytorski]

Kościuszko, Tadeusz (1746–1817) — polski inżynier wojskowy, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. [przypis edytorski]

Kościuszko, Tadeusz (17496–1817) — generał polski i amerykański, przywódca powstania z 1794, brał także udział w walce o wolność Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Kośmiński, Paweł (1860–1896) — komediopisarz, poeta, aktor. Sekretarz redakcji „Kolców”. [przypis edytorski]

kosaciec (bot.) — inaczej Irys. [przypis edytorski]

kosaciec — irys. [przypis edytorski]

kosa (daw.) — długie, splecione włosy; warkocz. [przypis edytorski]

kosa (daw., gw.) — warkocz. [przypis edytorski]

kosa (daw.; tu forma D. lm: kós) — warkocz. [przypis edytorski]

kosa (daw.) — warkocz. [przypis edytorski]

kosa (poet.) — warkocz. [przypis edytorski]

kosarz — drapieżny pająk o długich odnóżach. [przypis edytorski]

kosarz (starop.) — kosiarz; człowiek zatrudniony przy koszeniu. [przypis edytorski]

kosa (starop.) — warkocz. [przypis edytorski]

kosa (tu daw.) — warkocz. [przypis edytorski]

kosa (tu daw.) — warkocz; włosy kobiety. [przypis edytorski]

kosa — tu: warkocz. [przypis edytorski]

Koseir — gr. Leukos Limen, dziś Al-Kusajr, miasto portowe nad Morzem Czerwonym, 160 km na wschód od Kina (powieściowe Kaneh). W czasach hellenistyczno-rzymskich ważny punkt morskiej trasy handlowej do Indii. 50 km dalej znajdował się port Sauu (dziś Mersa Gawasis), skąd w czasach Średniego i Nowego Państwa wyprawiano się do kraju Punt. [przypis edytorski]

Kosem — Per-Sopdu, (dziś: Saft al-Henna), miasto we wschodniej części Delty, ok. 105 km na wschód od dzisiejszego Az-Zakazik, stolica 20. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Kosirze, czes. Košíře — miejscowość przyłączona do Pragi w 1922 r., dziś dzielnica Pragi. [przypis edytorski]

kosisko — drewniany trzonek kosy. [przypis edytorski]

kosisty (daw.) — uzbrojony w kosę. [przypis edytorski]

Koskowski, Bolesław (1870–1938) — ekonomista, dziennikarz, publicysta „Gazety Lubelskiej”, „Głosu” (artykuły społeczno-ekonomiczne; do 1899, kiedy gazeta przyjęła orientację socjaldemokratyczną), „Przeglądu Tygodniowego” (1892–1895 artykuły krajoznawcze i etnograficzne), „Gazety Polskiej” (od 1898, od 1906 redaktor naczelny); od 1905 w „Kurierze Warszawskim” był m.in. korespondentem w Berlinie i Petersburgu; członek Ligi Narodowej (1898), związany początkowo z Narodową Demokracją, w l. 1922–1927 senator z listy Związku Ludowo-Narodowego, wykładowca Szkoły Nauk Politycznych w Warszawie, prezesem Związku Dziennikarzy RP. [przypis edytorski]

Kosmas Indicopleustes (VI w.) — dosł. Kosmas, który odbył podróż do Indii, znany także jako Kosmas Mnich: wczesnośredniowieczny kupiec grecki i podróżnik, a następnie pustelnik w egipskiej Aleksandrii, chrześcijanin obrządku wschodniego (kościół syryjski); żył za panowania cesarza Justyniana, kilkakrotnie odwiedził Indie, był autorem dzieła Christianike Topographia („Topografia chrześcijańska”, ok. 550 r.), zawierającego szereg map świata, należących do najstarszych i najsławniejszych historycznych odwzorowań graficznych wzajemnego ułożenia lądów i mórz. [przypis edytorski]

kosm — dziś raczej: kosmyk; strzępek, strzęp. [przypis edytorski]

kosmogonia — ogół wyobrażeń o pochodzeniu świata w danej religii lub systemie filozoficznym. [przypis edytorski]

kosmogonia — przedfilozoficzne próby wytłumaczenia zagadnień świata i rzeczywistości dotyczące: koncepcji prarzeczywistości i powstania świata. [przypis edytorski]

kosmogonia — właściwe danym wierzeniom lub poglądom filozoficznym wyobrażenie o pochodzeniu wszechświata i jego początkach; także: dział astronomii zajmujący się pochodzeniem i ewolucją ciał niebieskich. [przypis edytorski]

kosmogonia — zespół wyobrażeń o powstaniu kosmosu. [przypis edytorski]

kosmograficzny — związany z kosmografią, daw. nauką opisującą wszechświat i jego funkcjonowanie. [przypis edytorski]

kosmologia — nauka zajmująca się budową kosmosu, wszechświata. [przypis edytorski]

kosmopolita — człowiek nieodczuwający związku ze swoim krajem, traktujący cały świat jako swoją ojczyznę. [przypis edytorski]