Przypisy

Zgorzelski, Czesław (1908–1996) — filolog, wydawca dzieł Mickiewicza. [przypis edytorski]

z gością (starop.) — dziś popr. forma N.lp: z gościem. [przypis edytorski]

zgotować — przygotować. [przypis edytorski]

zgotowić (daw.) — przygotować. [przypis edytorski]

zgotowione (gw.) — przygotowane. [przypis edytorski]

zgotowiony — przygotowany. [przypis edytorski]

Zgrałeś się przy zielonym stoliku — tj. w karty lub w ruletkę. [przypis edytorski]

zgręz a. zgręza — fus, męt; resztka. [przypis edytorski]

zgromadzać — dziś raczej: gromadzić. [przypis edytorski]

Zgromadzenie Konstytucyjne — właśc. Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne, nazwa przyjęta przez Stany Generalne we Francji w 1789 w związku z podjęciem prac ustawodawczych nad ustrojem państwa. [przypis edytorski]

Zgromadzenie Ludowe — gr. ekklesia, zgromadzenie obejmujące wszystkich obywateli miasta-państwa ateńskiego, najważniejsza instytucja demokratyczna w Atenach w V i IV wieku p.n.e., będąca najwyższą władzą w państwie, decydującą o polityce zagranicznej, sprawach wojskowych i niektórych sądowych. [przypis edytorski]

Zgromadzenie Narodowe — (fr. Assemblée nationale) powstało w 1789 ze Stanów Generalnych, następnie przekształciło się w Konstytuantę, której zadaniem było opracowanie nowej konstytucji ustrojowej. Obecnie stanowi izbę niższą Parlamentu Francji. [przypis edytorski]

Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne — nazwa przyjęta przez Stany Generalne we Francji w 1789 w związku z podjęciem prac ustawodawczych nad ustrojem państwa; także: Konstytuanta. [przypis edytorski]

Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych — jeden z głównych organów decyzyjnych Organizacji Narodów Zjednoczonych składający się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. [przypis edytorski]

Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych — jeden z głównych organów decyzyjnych Organizacji Narodów Zjednoczonych, składający się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. [przypis edytorski]

Zgromadzenie prawodawcze — tu: Zgromadzenie Narodowe działające podczas rewolucji francuskiej (Konstytuanta). [przypis edytorski]

Zgromadzenie w Bordeaux — Zgromadzenie Narodowe, obradujące w Bordeaux w 1871 r., na którym doszło do zmiany rządu i ratyfikacji pokoju z Prusami, kończącego wojnę francusko-pruską. W Zgromadzeniu dominowali zwolennicy monarchii. [przypis edytorski]

zgroźny (neol.) — wywołujący zgrozę. [przypis edytorski]

zgroza zabiła jej mowę — zgroza odjęła jej mowę. [przypis edytorski]

zgruchnąć się (gw.) — zbiec się, nagle się zgromadzić. [przypis edytorski]

zgruntować — dokładnie coś zbadać. [przypis edytorski]

Zgrupowanie „Krybar” — zgrupowanie AK walczące w powstaniu od 5 sierpnia na Powiślu i w Śródmieściu. Dowódcą był kpt. Cyprian Odorkiewicz ps. „Krybar” — pseudonim pochodził z połączenia pierwszych liter imion jego córek, Krystyny i Barbary. 3 września Zgrupowanie „Krybar” połączono z oddziałami ewakuowanymi ze Starego Miasta i przemianowano na Grupę „Powiśle”. [przypis edytorski]

Zgrupowanie „Radosław” — utworzona w 1944 roku formacja Armii Krajowej. W jej skład wchodzili głównie żołnierze Kedywu. Była to najlepiej wyszkolona i uzbrojona jednostka polska walcząca w powstaniu. Wsławiła się bohaterską obroną Woli w dniach 6–11 sierpnia, następnie walczyła na Starym Mieście i w Śródmieściu. [przypis edytorski]

Zgrupowanie „Żyrafa” — Zgrupowanie „Żyrafa” powstało 1 sierpnia 1944 r., toczyło walki na Żoliborzu i brało udział w natarciach na Dworzec Główny. [przypis edytorski]

zgryźć się — bardzo się zmartwić. [przypis edytorski]

zgryziony (daw.) — zmartwiony (por. zgryzota). [przypis edytorski]

zgryziony — tu: markotny, ponury. [przypis edytorski]

zgryziony — tu: naznaczony zgryzotą, ciężkim zmartwieniem. [przypis edytorski]

zgryziony — tu: naznaczony zgryzotą, ciężkim zmartwieniem. [przypis edytorski]

zgryzota — zmartwienie. [przypis edytorski]

zgryzota — zmartwienie, smutek. [przypis edytorski]

z gryzoty — ze zgryzoty. [przypis edytorski]

zgrzebi (starop.) — konopne włókno a. lniane pakuły. [przypis edytorski]

zgrzebło — grzebień lub szczotka służąca do czyszczenia sierści zwierząt. [przypis edytorski]

zgrzebło — szczotka przeznaczona do oczyszczania sierści zwierząt. [przypis edytorski]

zgrzebny — grubo tkany, prosty. [przypis edytorski]

zgrzebny — prosty, mało atrakcyjny, nieciekawy, bez ozdób. [przypis edytorski]

zgrzebny — prosty, nieozdobny bądź utkany z grubego płótna. [przypis edytorski]

zgrzebny — utkany a. uszyty z grubej przędzy lnianej lub konopnej; prosty, szorstki. [przypis edytorski]

zgrzebny — utkany z grubego, szorstkiego płótna. [przypis edytorski]

zgrzebny — utkany z grubej przędzy konopnej albo lnianej; prosty, skromny. [przypis edytorski]

zgrzebny — utkany z lnu lub konopi. [przypis edytorski]

zgrzebny — wykonany z grubego płótna. [przypis edytorski]

zgrzebny — wykonany z szorstkiego, grubo tkanego płótna. [przypis edytorski]

zgrzybiały — niedołężny, stary. [przypis edytorski]

zgrzypienie — dziś: skrzypienie. [przypis edytorski]

zgrzypnąć (daw.) — skrzypnąć. [przypis edytorski]

zgrzytnienie (daw. forma) — dziś: zgrzytnięcie. [przypis edytorski]

zgubią (starop.) — tu: utracą. [przypis edytorski]

zgubić się w opinii — nieodwołalnie stracić dobrą opinię. [przypis edytorski]

zgubieniśmy — skrócone od: zgubieni [jeste]śmy. [przypis edytorski]

zgubione loki — w druku od tego miejsca tekst jest wyrównany do prawej. [przypis edytorski]

z gury (starop. forma ort.) — z góry. [przypis edytorski]

zgwałcić (starop.) — dokonać czegoś przemocą, nagle, z naruszeniem przyjętych praw i zasad; być zgwałconym: być potraktowanym bezwzględnie, z naruszeniem przyjętych norm. [przypis edytorski]

zgwałcić (tu daw.) — zmusić przemocą lub groźbą. [przypis edytorski]

zgwałcony (starop.) — przymusem, na siłę, wbrew swej naturze potraktowany; tu: stłamszony, pozbawiony śmiałości i samodzielności. [przypis edytorski]

zgwarzać się (gw.) — porozumiewały się ze sobą. [przypis edytorski]

z gwiazdy — dziś popr. forma N. lm: z gwiazdami. [przypis edytorski]

z gwiazd zrobiła mi się w oczach kasza — cytat ze zmienioną kolejnością słów, z poematu Słowackiego Beniowski, pieśń I. [przypis edytorski]

zhańbion (daw.) — forma skrócona; dziś tylko: zhańbiony. [przypis edytorski]

zhardzieć — stać się hardym, wbić się w pychę, gardzić innymi. [przypis edytorski]

z Harry (daw.) — dziś popr. forma N.: z Harrym. [przypis edytorski]

z hetmany (daw.) — dziś popr. forma N. lm: z hetmanami. [przypis edytorski]

zhodować — tu: wychować. [przypis edytorski]

z Homera. On przecież kocha (…) Autolykosa, i powiada, że (…) tak umiał kraść i przysięgać — zob. Odyseja XIX 395. [przypis edytorski]

zhukany (daw.) — rozhukany (silny i gwałtowny). [przypis edytorski]

ziać — ciężko oddychać. [przypis edytorski]

ziać (starop.) — oddychać; ostatni raz zieje: wydaje ostatnie tchnienie. [przypis edytorski]

ziać — tu: oddychać. [przypis edytorski]

ziandar (gw.) — żandarm. [przypis edytorski]

ziandary (gw.) — żandarmi. [przypis edytorski]

ziareczko — dziś: ziarneczko. [przypis edytorski]

ziarn — dziś popr. forma D. lmn.: ziaren. [przypis edytorski]

ziarn — dziś popr.: ziaren. [przypis edytorski]

ziarn — dziś raczej: ziaren. [przypis edytorski]

ziarnko owe — dzis popr.: ziarnko owo. [przypis edytorski]

ziarno Demetry — zboże, chleb; Demeter w mit. gr. była boginią przyrody i urodzaju. [przypis edytorski]

„Ziarno” — warszawskie pismo codzienne, wychodziło od 1897 r., w 1900 r. zamieniło się w tygodnik. [przypis edytorski]

Ziehm, Ernst (1867–1962) — poseł do Gdańskiego Volkstagu w l. 1920–1937, przewodniczący Senatu Wolnego Miasta Gdańska w l. 1931–1933 . [przypis edytorski]

Zieh', Schimele, zie'h!… Juvele, na Juvele! zie'h doch, na!… (niem.) — Ciągnij Schimele, ciągnij… Juvele, chodź, no, ciągnij! [przypis edytorski]

zieje (starop. forma) — oddycha. [przypis edytorski]

Zieliński, Tadeusz (1859–1944) — wybitny polski historyk kultury, filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu w Petersburgu i Uniwersytetu Warszawskiego, członek kilkunastu krajowych i europejskich instytucji naukowych, uhonorowany doktoratami honoris causa przez wiele uczelni krajowych i zagranicznych. [przypis edytorski]

Zielna — ulica w centrum Warszawy. [przypis edytorski]

Zielona Brama — jedna z bram Gdańska, reprezentacyjny budynek z przejazdem w przyziemiu, zbudowany 1564–1568, noszący nazwę od znajdującego się wsch. stronie Zielonego Mostu. [przypis edytorski]

Zielona Gęś — cykl groteskowych miniatur dramatycznych Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. [przypis edytorski]

zieloném darniem (daw. reg.) — w dzisiejszej polszczyźnie wyraz darń jest r.ż., więc popr. forma: zieloną darnią. [przypis edytorski]

zielone dęby — właśc. dęby korkowe (los alcornogues). [przypis edytorski]

zielone i czerwone łatki w miejscu, gdzie się wiesza ordery — w obozie oświęcimskim za pomocą różnych kolorów trójkątów naszywanych na ubiorach więziennych (tzw. pasiakach, od wzoru pionowych pasów na materiale) oznaczano różne kategorie więźniów, np. czerwonym trójkątem więźniów politycznych, a zielonym więźniów określonych jako „zawodowi przestępcy kryminalni”. [przypis edytorski]

zielonem (daw.) — zielonym. [przypis edytorski]

zielonem — dziś popr.: zielonym. [przypis edytorski]

Zielone Świątki — daw. ludowe święto wiosny, w polskiej tradycji katolickiej ludowa nazwa święta Zesłania Ducha Świętego, obchodzonego 7 tygodni po Niedzieli Wielkanocnej. [przypis edytorski]

Zielone Świątki — dawne święto wiosny, w polskiej tradycji katolickiej ludowa nazwa święta Zesłania Ducha Świętego, obchodzonego 7 tygodni po Niedzieli Wielkanocnej. [przypis edytorski]

Zielone Świątki — przedchrześcijańskie święto wiosny poświęcone rozkwitowi sił natury, przez kościół katolicki zastąpione świętem Zesłania Ducha Świętego, obchodzonym od maja do czerwca, 49 dni po Wielkanocy. [przypis edytorski]

Zielone Świątki — tu: Szawuot, żydowskie Święto Tygodni, podczas którego bożnice i domy są przystrajane zielenią, kwiatami i gałązkami; obchodzone w pięćdziesiątym dniu po święcie Pesach (Paschy). [przypis edytorski]

Zielone Świątki — w polskiej tradycji katolickiej ludowa nazwa święta Zesłania Ducha Świętego, obchodzonego na pamiątkę wydarzeń opisanych w biblijnych Dziejach Apostolskich, kiedy apostołowie Jezusa zaczęli przemawiać w rozmaitych obcych językach, których się uprzednio nie uczyli (Dz 2, 1–11). [przypis edytorski]

Zielone Święta a. Zielone Świątki — potoczna nazwa święta Zesłania Ducha Świętego; święto ruchome (maj, czerwiec). [przypis edytorski]

Zielone Święta a. Zielone Świątki — potoczna nazwa Święta Zesłania Ducha Świętego w kościele chrześcijańskim; jest to święto ruchome, przypadające 7 tygodni po Niedzieli Wielkanocnej (a więc pierwszej niedzieli po pierwszej wiosennej pełni Księżyca). [przypis edytorski]

Zielone Stawki — właśc. Zielony Staw Kieżmarski a. Zielony Staw, największy ze stawów znajdujących się w Dolinie Kieżmarskiej po słowackiej stronie Tatr. [przypis edytorski]

Zielonka, Benedykt (1785–1835) — polski oficer, pułkownik, uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego. [przypis edytorski]

zielonkowatej — dziś: zielonkawej. [przypis edytorski]