Przypisy

zdużać (daw.) — wygrać, przemóc, dać radę. [przypis edytorski]

zdużać (starop.) — dać radę, potrafić. [przypis edytorski]

zdużać (z ukr.) — dawać radę, mieć siłę, nadążać. [przypis edytorski]

zduża — potrafi. [przypis edytorski]

z dużemi sześcią guzami (daw. forma) — dziś N.lm: z dużymi sześcioma guzami. [przypis edytorski]

z dworzany — dziś popr.: z dworzanami. [przypis edytorski]

z dwunastą nawy (daw.) — z dwunastoma okrętami. [przypis edytorski]

z dwusiecznym grotem — z grotem z obu stron. [przypis edytorski]

zdybać (daw.) — przyłapać; tu: spotkać. [przypis edytorski]

zdybać (daw.) — spotkać. [przypis edytorski]

zdybać (gw.) — tu: spotkać. [przypis edytorski]

zdybać (pot.) — przyłapać kogoś na czymś. [przypis edytorski]

zdybać — przyłapać. [przypis edytorski]

zdybać — przyłapać; tu: spotkać. [przypis edytorski]

zdybać — schwytać, przyłapać. [przypis edytorski]

zdybać się (daw.) — spotkać się. [przypis edytorski]

zdybać się z kimś — spotkać się z kimś, trafić na kogoś, przyłapać kogoś. [przypis edytorski]

zdybać — spotkać. [przypis edytorski]

zdybany — tu: znaleziony, przypadkowo przyjęty. [przypis edytorski]

zdybywać — tu: spotykać. [przypis edytorski]

Zdycha we śnie ulica Krochmalna (…) usta zaciska do krwi — ulica Krochmalna znajdowała się na terenie getta warszawskiego, zamkniętej dzielnicy, utworzonej jesienią 1940 r. przez nazistów dla odizolowania osób pochodzenia żydowskiego od reszty polskiego społeczeństwa i od dzielnicy niemieckiej. Na niewielkim terytorium stłoczono 460 tys. osób, przesiedlonych z innych części Warszawy oraz z innych miejscowości wcielonych do III Rzeszy. Średnio na jeden pokój przypadało ponad 9 osób. Dzielnicę szczelnie zamknięto, nikt nie mógł jej opuścić bez zgody okupacyjnych władz. Zapasy żywności i innych artykułów przywiezione przez przesiedleńców szybko się wyczerpały, a w getcie zaczął panować głód i choroby. Wynikało to z planowej polityki nazistów, którzy ograniczyli dzienną dawkę kalorii do 180 (czyli 10 proc. tego, czego potrzebuje dorosła osoba). Do getta nie wpuszczano lekarstw i szczepionek. Organizacje żydowskie prowadziły w tych trudnych warunkach darmowe jadłodajnie, wydające dziesiątki tysięcy posiłków dziennie, a żydowscy lekarze próbowali ratować ofiary głodu na wszelkie sposoby. Jednak przy braku dostępu do żywności i środków medycznych ponad 90 tys. więźniów getta zmarło z głodu i chorób jeszcze przed rozpoczęciem wielkiej deportacji jego mieszkańców latem 1942. [przypis edytorski]

zdyfamować (daw.) — zniesławić, oczernić. [przypis edytorski]

zdyim (starop. forma) — zdejmij. [przypis edytorski]

zdyjmuje a. zdyimuje (starop. forma) — zdejmuje. [przypis edytorski]

zdymać (gw.) — zdejmować. [przypis edytorski]

zdym (daw.) — zdejmij. [przypis edytorski]

zdyskontowanie — wyciągnięcie korzyści z czegoś; zrealizowanie należności wekslowej przed wyznaczonym terminem płatności. [przypis edytorski]

zdysocjowany (chem.) — o związku chem.: taki, który uległ dysocjacji, tj. rozpadowi na dodatnio i ujemnie naładowane cząstki składowe (jony); tu przen. [przypis edytorski]

z dystynkcją — w sposób dystyngowany. [przypis edytorski]

zdziać (daw.) — tu: pozbawić. [przypis edytorski]

zdziano mu (starop.) — nadano mu imię. [przypis edytorski]

zdziczały — raczej: nieokiełznany; w oryg. niem. verwildeter. [przypis edytorski]

Zdziechowski, Marian (1861–1939) — historyk literatury; swoje studia literaturoznawcze pisał z pozycji filozoficzno-religijnych (katolickich); o Przybyszewskim pisał krytycznie w Szkicach literackich (1900). [przypis edytorski]

Zdziechowski, Marian Ursyn (1861–1938) — historyk idei i literatury, filolog, filozof, krytyk literacki i publicysta, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie; prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (od 1933 r.). [przypis edytorski]

zdziej mi kabat, nuże (daw.) — zdejmij mi kabat (tj. podomkę, bluzę), prędko. [przypis edytorski]

Zdzieńciele — w innym wyd. również: Zdzięciele. [przypis edytorski]

zdzier — dziś: zdzira. [przypis edytorski]

zdzierżeć (starop.) — dziś popr. forma: zdzierżyć; tj. wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżeć (starop.) — zdzierżyć; wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć (daw., gw.) — wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć (daw.) — tu: dotrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć (daw.) — wytrzymać. [przypis edytorski]

zdzierżyć obietnicę — dotrzymać obietnicy. [przypis edytorski]

zdziewać (daw.) — zdejmować. [przypis edytorski]

z dziewczęty — dziś popr. forma N. lm: z dziewczętami. [przypis edytorski]

z dziewkami chryzejskimi — Chryza: miasto w pobliżu Troi, w którym znajdowała się świątynia Apolla, skąd pochodziła Chryzeida, córka Chryzesa, kapłana Apolla, branka i kochanka Agamemnona do czasu, kiedy rozgniewany bóg zesłał na wojska Achajów zarazę, zmuszając ich do uwolnienia dziewczyny i odesłania do ojca. [przypis edytorski]

z dzikiemi źwierzęty — dziś popr. forma N. lm: z dzikimi zwierzętami. [przypis edytorski]

Zdzisław Henneberg (1911–1941) — polski pilot wojskowy, w Wojsku Polskim od 1931 r., w czasie bitwy o Anglię w 1940 r. w szeregach Dywizjonu 303, którym dwukrotnie dowodził w 1940 i 1941 r. Odniósł 8 i ½ zwycięstwa w powietrzu. Poległ w walce 12 kwietnia 1941 r. [przypis edytorski]

Zdzisław Nurkiewicz ps. „Nieczaj” (1901–1980) — podoficer rezerwy WP, uczestnik kampanii 1939 r., żołnierz ZWZ/AK, od 1942 roku organizował, a następnie dowodził dywizjonem 27 pułku ułanów, awansowany do stopnia podporucznika walczył na jego czele w latach 1944–1945, po wojnie w 1959 roku aresztowany przez SB, skazany na wieloletnie więzienie. [przypis edytorski]

Zdzitow, właśc. Zdzitów — dziś wieś Зьдзітава w płd.-zach. części Białorusi, w średniowieczu niewielka forteca. [przypis edytorski]

zdziwaczy — dziś popr. forma 3.os.lp cz.przesz.: zdziwaczeje. [przypis edytorski]

zdziwiać — dziś: zadziwiać, dziwić. [przypis edytorski]

Zdziwiajcie, jak ta wola (gw.) — dziwcie się (wydziwiajcie), jeśli chcecie. [przypis edytorski]

zęboma (daw.) — dziś: zębami. [przypis edytorski]

zęby (starop. forma) — (z) zębami. [przypis edytorski]

zęza a. zenza — najniższe miejsce wewnątrz kadłuba jednostki pływającej nieporozdzielanego wewnętrznie grodziami wodoszczelnymi; zbiera się w nim woda wraz ze wszelkimi nieczystościami. [przypis edytorski]

zebel — prawdopodobnie spolszczenie niemieckiego słowa Säbel: szabla. Syn bohaterki utworu został wcielony do wojska pruskiego zaborcy. [przypis edytorski]

zebrał (…) osiem czy dziesięć tomów in folio — Kroniki włoskie Stendhala, w skład których wchodziły nowele takie jak: Rodzina Cenci czy Vittoria Accoramboni. [przypis edytorski]

zebrały się mnichy — dziś popr.: zebrali się mnisi. [przypis edytorski]

Zebrzydowski, Mikołaj (1553–1620) — wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny; jeden z przywódców tzw. rokoszu Zebrzydowskiego a. rokoszu sandomierskiego (1606–1607), buntu przeciwko faworyzowaniu jezuitów i cudzoziemców oraz królewskim zakusom wprowadzenia władzy absolutnej. [przypis edytorski]

Zebrzydowski, Mikołaj (1553–1620) — wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny; jeden z przywódców tzw. rokoszu Zebrzydowskiego a. rokoszu sandomierskiego (1606–1607), buntu przeciwko faworyzowaniu jezuitów i cudzoziemców oraz królewskim zakusom wprowadzenia władzy absolutnej. [przypis edytorski]

zebu (dziś r.n.) — hodowana w Indiach forma bydła domowego o charakterystycznym garbie na grzbiecie i masywnych rogach. [przypis edytorski]

zeby (gw.) — żeby. Mazurzenie, czyli wymowa szeregu c, s, z, dz zamiast cz, sz, ż, dż. Głoska zapisywana jako rz nie podlega mazurzeniu. [przypis edytorski]

zecchini — cekiny, wenecka moneta. [przypis edytorski]

zecer — pracownik drukarni, składający teksty. [przypis edytorski]

zecer — pracownik drukarni zajmujący się składaniem tekstu do druku. [przypis edytorski]

zechceli — daw. konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli zechce. [przypis edytorski]

Zechcyg — prawdopodobnie nawiązanie do dawnej gry karcianej o nazwie zechcyk (z niem. sechzig: sześćdziesiąt). [przypis edytorski]

zecknić sobie (starop.) — doznać odrazy, obmierzić sobie co, obrzydzić sobie co. [przypis edytorski]

ze czcią — dziś popr.: z czcią. [przypis edytorski]

ze czterech deszczek w czołnie (daw.) — szyk przestawny: w czółnie z czterech deseczek, tj. w trumnie. [przypis edytorski]

ze dnia jutrowego — dziś: z dnia jutrzejszego. [przypis edytorski]

ze dżdża (starop.) — od deszczu. [przypis edytorski]

ze dzbanami — dziś popr.: z dzbanami. [przypis edytorski]

zefir — ciepły, łagodny wiatr. [przypis edytorski]

zefir — ciepły, łagodny wiatr zachodni. [przypis edytorski]

zefir — łagodny wiatr południowy (lub w mit. gr. bóg tego wiatru). [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i personifikacja wiatru zachodniego. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego, tj. łagodnego, ciepłego, wilgotnego wiatru, przynoszącego orzeźwienie, a wiosną budzącego przyrodę do życia. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego, tj. łagodnego, wilgotnego wiatru, wiosną budzącego przyrodę do życia, a latem przynoszącego orzeźwienie. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg łagodnego wiatru wschodniego. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg wiatru zachodniego i jego uosobienie. [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — bóg wiatru zach., tj. łagodnego, ciepłego, wilgotnego wiatru, przynoszącego orzeźwienie, a wiosną budzącego przyrodę do życia; uosobienie Zachodu jako strony świata; w mit. rzym. odpowiadał mu Fawoniusz (łac. Favonius). [przypis edytorski]

Zefir (mit. gr.) — wiatr zachodni i jego uosobienie. [przypis edytorski]

Zefir obok Nota i Eura (mit. gr.) — Zefir, Notus i Eurus byli bogami wiatrów, odpowiednio: zachodniego, południowego oraz południowo-wschodniego. [przypis edytorski]

Zefis — być może tożsama z Zelis (w liście CXIV Usbek mówi, że ma 4 żony, pozostałe to Zachi, Fatme i Roksana). [przypis edytorski]

Zegadłowicz, Emil (1888–1941) — poeta, skandalizujący prozaik, znawca sztuki, przedstawiciel ekspresjonizmu, założyciel grupy poetyckiej „Czartak”, autor m. in. powieści Zmory (1935) i Motory (1938). [przypis edytorski]

zegarek repetierowy — zegarek za naciśnięciem przycisku wydzwaniający godziny, kwadranse, a nawet minuty; modeli takich używano przed upowszechnieniem się sztucznego oświetlenia, żeby umożliwić określenie czasu w ciemności. [przypis edytorski]

zegarek Waterbury — marka tanich zegarków z fabryki firmy Waterbury Clock, w amerykańskim stanie Connecticut, założonej w 1854, ob. Timex Corporation. [przypis edytorski]

zegaru (daw. forma) — dziś D.lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. D. lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. forma D. lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. forma D.lp: zegara. [przypis edytorski]

zegaru — dziś popr. forma D.: zegara. [przypis edytorski]

zegar u Świętego Pawła — prawdopodobnie chodzi o zegar astrologiczny w Katedrze Świętego Pawła w Münster. [przypis edytorski]

zegarzów — zegarów. [przypis edytorski]

Zegrisowie a. Zegríes (hiszp.) — szlachecki ród Grenady rywalizujący z Abenceragami. [przypis edytorski]

zehn rheinländische Schuhe — Längenmaß. [przypis edytorski]

zeihen — beschuldigen [przypis edytorski]