Przypisy

niecić — wzniecać, rozniecać. [przypis edytorski]

nieci — (daw.) wznieca. [przypis edytorski]

nie ciekawam — skrócone od: nie [jeste]m ciekawa. [przypis edytorski]

nie ciekawam — skrócone od: nie jestem ciekawa. [przypis edytorski]

nie ciesz się, blondynko (…) cię rozpoznają — z dotychczasowych badań nad Zagładą i relacji osób, które ukrywały się, wynika, że tzw. aryjski wygląd w niewielkim stopniu zwiększał szanse na przeżycie. Największym zagrożeniem dla ukrywających się poza gettami osób pochodzenia żydowskiego były donosy i szantaże ze strony Polaków i Polek. Donosiciele zgłaszali informacje o ukrywających się Żydach polskiej tzw. granatowej policji lub, rzadziej, niemieckiej żandarmerii. W zamian za to otrzymywali wynagrodzenie w postaci cukru, alkoholu czy drewna na opał, czasem też pieniądze (wysokość nagrody różniła się w zależności od lokalizacji i zmieniała w czasie). Wydani Żydzi byli zwykle na miejscu mordowani. Jeśli w ukrywanie się Żydów zaangażowane były inne osoby, wówczas takim Polakom czy Polkom wymierzano różnego rodzaju kary: od bicia, przez więzienie, w tym wysłanie do obozu koncentracyjnego po skazanie na karę śmierci. Czasem egzekucji poddawano także rodzinę osoby przechowującej. Szacuje się, że na terenie Polski za ukrywanie Żydów zamordowano od kilkuset do półtora tysiąca osób. [przypis edytorski]

niecka — miska. [przypis edytorski]

niecka — podłużne, drewniane naczynie. [przypis edytorski]

niecki — drewniana, podłużna, niezbyt głęboka misa wydrążona w jednym kawałku drewna. [przypis edytorski]

niecne Danaów plemię (mit. gr.) — Danaidy, córki króla Argos Danausa. Przymuszone do małżeństwa, w noc poślubną zabiły swoich mężów, za co w zaświatach zostały skazane na karę polegającą na napełnianiu beczki bez dna wodą noszoną w dziurawych dzbanach. [przypis edytorski]

nie cniło się — nie nudziło się. [przypis edytorski]

niecnota — o kimś postępującym źle, niegodziwie; por. cnota: daw. zaleta. [przypis edytorski]

niecnota — o kimś postępującym źle, niegodziwie. [przypis edytorski]

niecnota — osoba lekkomyślna a. złośliwa (postępująca niecnotliwie). [przypis edytorski]

niecoć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć; niecoć bych ci wspomagała: nieco wspomagałabym cię. [przypis edytorski]

niecofniona (daw.) — niecofnięta. [przypis edytorski]

niecofnione — nie do cofnięcia. [przypis edytorski]

niecofniony (daw.) — nieodwracalny, nieunikniony. [przypis edytorski]

niecofniony — niemożliwy do cofnięcia. [przypis edytorski]

niecom się obawiał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „nieco się obawiałem”. [przypis edytorski]

nieco papieru z obicia — chodzi o papier z tapet pokrywających ściany. [przypis edytorski]

niecpoń, właśc. nicpoń — człowiek mało warty, nieprzydatny (wyraz utworzony od słów: nic po nim). [przypis edytorski]

nie cudna temu chłopcu wojna — sens: wojna nie jest dla niego niczym nowym. [przypis edytorski]

niecułka — mała niecka, drewniane podłużne naczynie. [przypis edytorski]

Nieczajew, Siergiej Giennadijewicz (1847–1882) — rosyjski rewolucjonista; uczestnik ruchów studenckich, od marca 1869 na emigracji, gdzie zetknął się z Bakuninem; jesienią powrócił do kraju i założył radykalną organizację o nazwie Zemsta Ludu, rozbitą po zamordowaniu przez Nieczajewa i kilku jego towarzyszy Iwana Iwanowa, który sprzeciwiał się jego metodom i opuścił grupę (21 XI 1869); uciekł za granicę, gdzie został aresztowany i wydany władzom carskim; zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej; był pierwowzorem postaci Piotra Wierchowieńskiego w powieści Dostojewskiego Biesy. [przypis edytorski]

nie czasże (starop.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie czas. [przypis edytorski]

nieczemu — tu: nie bez powodu. [przypis edytorski]

nie czesne miłosierdzie — miłosierdzie okazywane w niewłaściwym momencie. [przypis edytorski]

nieczesny (daw.) — dokonany w niewłaściwym czasie. [przypis edytorski]

nie człowiekiemeś (starop. forma) — skrót od: nie człowiekiem [jest]eś. [przypis edytorski]

nie czmychałobyż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie czmychałoby, czyż nie czmychałoby. [przypis edytorski]

nie czujęż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znaczenie: czy nie czuję. [przypis edytorski]

nieczujny — nieuważający, niezachowujący czujności. [przypis edytorski]

Nieczystość jest w winie i swary są w pijaństwie: kto się w nich kocha, mądrym nie będzie — Prz 20, 1. [przypis edytorski]

Nie dać skry ognia — ni wody kropelki! — pochodząca z prawa rzymskiego sentencja wyroku: „wzbronić wody i ognia” (łac. aqua et igni interdicere), oznaczała wykluczenie ze społeczności i skazanie na wygnanie. [przypis edytorski]

niedająca się wymienić — tu: niedająca się nazwać; nie do nazwania. [przypis edytorski]

nie dajeć — nie daje ci. [przypis edytorski]

nie daj słońcu zajść nad twym gniewem — wyrażenie z biblijnego Listu do Efezjan 4, 26. [przypis edytorski]

nie dała im majątku na utrzymanie własnego korpusu — dowódca organizował oddział na własny koszt. [przypis edytorski]

nie dałaż nam — konstrukcja z partykułą -że (skróconą do -ż); znaczenie: czy nie dała nam. [przypis edytorski]

niedalekoś — konstrukcja ze skróconym do końcówki czasownikiem; znaczenie: niedaleko jesteś. [przypis edytorski]

Nie damy wam powtórzyć drugiego września… — w pierwszych dniach września 1792 r. wojska republiki ponosiły kolejne klęski, a do Paryża zbliżała się armia pruska. 2 września sankiuloci zaatakowali więzienia i wymordowali 1100–1400 osób, głównie więźniów politycznych, w obawie, że gdy sami opuszczą Paryż, by dołączyć do armii, rojaliści zorganizują kontrrewolucyjne powstanie. [przypis edytorski]

nie darmo Anna Jagiellonka była córką niewiasty słynnej z uczoności — tj. królowej Bony Sforzy (1494–1557). [przypis edytorski]

Nie darmo Dawid wołał (…) com przestąpił święte przykazanie Twoje — por. 1 Sm 24, 17 (Bóg zesłał zarazę na Izraelitów, bo król Dawid sporządził spis ludności). [przypis edytorski]

Nie darmo ten nazywa się Finot — gra słów; fr. finaud: spryciarz, człowiek przebiegły. [przypis edytorski]

niedarowane — nie do wybaczenia. [przypis edytorski]

Nie darowywam (daw.) — dziś popr.: nie darowuję. [przypis edytorski]

nie daszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li: jeśli nie dasz. [przypis edytorski]

niedawnemi laty — dziś: niedawnymi latami; w niedawnym czasie. [przypis edytorski]

niedawne wypadki, które oglądaliśmy na własne oczy — wojnę peloponeską, pomiędzy największymi ówczesnymi potęgami greckimi: Związkiem Morskim pod przewodnictwem Aten a Związkiem Peloponeskim pod przewodnictwem Sparty (Lacedemonu), toczoną o hegemonię nad całą Grecją. [przypis edytorski]

Niedawnoś wolność zabrał (…) wieki — czwarta strofa pochodzi, z pewnymi przekształceniami, z wersji hymnu Antoniego Goreckiego. W całości hymn ten brzmi: „O ty! którego potężna prawica/ W chwili świat zniszczyć, w chwili stworzyć może,/ Co się lud biedny twą łaską zaszczyca,/ Ty ojców naszych nieśmiertelny Boże!/ Niesiemy modły przed twoje ołtarze,/ Zostaw nas, Panie, przy wolności darze./ Niech innym góry swe złoto oddadzą,/ Niechaj ich miecza żelazna potęga,/ Dzierżąc okuty świat pod swoją władzą,/ Od wiecznych lodów do ognia dosięga./ My niesiem prośby przed Twoje ołtarze,/ Zostaw nas, Panie, przy wolności darze./ Chwilęś ją tylko zabrał z naszej ziemi,/ A łez, krwi naszej popłynęły rzeki,/ Jakżeż to musi być okropnie z temi,/ Którym ty wolność odbierzesz na wieki?/ Niesiemy modły przed Twoje ołtarze,/ Zostaw nas wiecznie przy wolności darze./ Jedno twe słowo, wielki gromów Panie,/ Z prochów nas, z prochów wskrzesić było zdolne,/ Jeśli znów karać twa wola nastanie,/ Obróć nas w prochy, ale w prochy wolne./ Niesiemy modły przed Twoje ołtarze,/ Zostaw nas, Panie, przy wolności darze”. W wersji ze Śpiewów nabożnych polskich z 1861 r. strofa ta pojawia się w dalszej części utworu, oczywiście przekształcona. [przypis edytorski]

Niedawno ukończyłem opowieść o Mośkach, Joskach i Srulach — Mośki, Joski i Srule to tytuł powieści Korczaka o przygodach żydowskich chłopców na koloniach w Michałówce. [przypis edytorski]

niedawno zeszły — niedawno zmarły; od zejść: umrzeć. [przypis edytorski]

nie dbać na co (starop. konstrukcja) — dziś: nie dbać o co. [przypis edytorski]

niedbać na co (starop.) — nie dbać o co. [przypis edytorski]

niedbając (starop. forma ort.) — nie dbając. [przypis edytorski]

niedbała (starop. forma ort.) — dziś popr.: [gładkości, o którą] nie dbała. [przypis edytorski]

niedbały (starop. forma ort.) — dziś: nie dbały; nie dbać na co: nie dbać o co, nie przejmować się czym. [przypis edytorski]

nie dbały (starop. forma ort.) — dziś popr.: niedbały. [przypis edytorski]

Nie dbam o zdanie sędziów ludzkich — 1 Kor 4, 3. [przypis edytorski]

niedbam (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie dbam. [przypis edytorski]

niedba (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie dba. [przypis edytorski]

niedba (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie dba. [przypis edytorski]

niedecyzja — trudność w podejmowaniu decyzji. [przypis edytorski]

nieder mit den Slaven (niem.) — precz (dosł. „w dół”) ze Słowianami. [przypis edytorski]

nie długoby się ta złość pokarała (starop. forma) — niedługo pokarałaby się ta złość; dziś raczej: niedługo byłaby ta złość pokarana, wkrótce byłaby (…) pokarana. [przypis edytorski]

nie długo (starop. forma) — niedługo. [przypis edytorski]

nie długo (starop. forma ort.) — dziś popr.: niedługo; wkrótce. [przypis edytorski]

nie długo (starop. forma ort.) — niedługo. [przypis edytorski]

Nie dla nas winnic (…) wódki dzban. — fragment wiersza Jarosława Iwaszkiewicza z tomu Księga dnia i księga nocy (1929). [przypis edytorski]

Nie dlatego, żeby był — dziś popr.: nie dlatego, że jest. [przypis edytorski]

niedobrze patrzy — tu: źle wygląda. [przypis edytorski]

nie dobrze (starop. forma ort.) — niedobrze; nie w pełni. [przypis edytorski]

niedobyty — dziś: niezdobyty. [przypis edytorski]

niedocieczony (daw.) — nieodgadniony, tajemniczy; por. dociekać: badać, domyślać się. [przypis edytorski]

nie dociekły — nie domyśliły się, nie przewidziały. [przypis edytorski]

niedogarek (daw.) — niedopałek. [przypis edytorski]

niedogarek — dziś: niedopałek. [przypis edytorski]

niedogarek — niedopałek. [przypis edytorski]

niedogorzały — niedopalony; por. gorzeć: płonąć. [przypis edytorski]

niedojda — tu: niedorozwinięta. [przypis edytorski]

niedołężnik — dziś: niedołężny (człowiek); niedołęga. [przypis edytorski]

niedołężny — mający obniżoną sprawność fizyczną, nieudolny [przypis edytorski]

nie do niego się ściąga — nie do tego się sprowadza. [przypis edytorski]

niedoperz — dziś popr.: nietoperz. [przypis edytorski]

niedoperz (gwar.) — nietoperz. [przypis edytorski]

niedoperzy — forma charakterystyczna dla tłumacza (A. Mickiewicza); dziś popr.: nietoperzy. [przypis edytorski]

niedorostek – nastoletni chłopiec. [przypis edytorski]

nie do rzeczy — bez sensu. [przypis edytorski]

nie do rzeczy — od rzeczy; niedorzecznie, bez sensu. [przypis edytorski]

niedośpiały (daw.) — niedojrzały. [przypis edytorski]

niedosiągnieni — dziś: niedosięgli. [przypis edytorski]

niedoskonalszych — dziś popr.: mniej doskonałą. [przypis edytorski]

nie dostać (daw.) — nie wystarczać, brakować. [przypis edytorski]

nie dostaje — brakuje mu czegoś. [przypis edytorski]

nie dostaje (daw.) — brakuje. [przypis edytorski]

nie dostaje (tu daw.) — brakuje. [przypis edytorski]

niedostały (starop.) — niedojrzały. [przypis edytorski]

nie dostali kroku — nie byli w stanie przeciwstawić się w walce. [przypis edytorski]

nie dostaniemże — konstrukcja z partykułą -że w funkcji wzmacniającej i tworzącej pytanie (retoryczne); inaczej: czy nie dostaniemy. [przypis edytorski]

niedostateczny (daw.) — taki, któremu brakuje. [przypis edytorski]