Przypisy

Glass, Stefan (1895–1932) — polski matematyk i poeta; przyjaciel S. I. Witkiewicza, autor publikacji nt. nieeuklidesowych geometrii Cayleya-Kleina i specyficznej geometrii płaskiej (Sur les géometries de Cayley et sur une géométrie plane particulière, 1926). [przypis edytorski]

Glastonbury — miasto w płd.-zach. Anglii, znane m.in. z mitów związanych z Józefem z Arymatei, Graalem i legendami arturiańskimi; mnisi tamtejszego, założonego w VIII w., benedyktyńskiego opactwa po pożarze w 1184 roku w celu pozyskania środków od pielgrzymów ogłosili, że Glastonbury to legendarna wyspa Avalon i że odkryli grób króla Artura i Ginewry. [przypis edytorski]

glaubig — gläubig. [przypis edytorski]

glauki (gr.) — barwy morza. [przypis edytorski]

Glaukon — być może komentator Homera wspomniany w Poetyce Arystotelesa. [przypis edytorski]

Glaukos (mit. gr.) — rybak z Beocji, który po zjedzeniu magicznego ziela zyskał nieśmiertelność, jednak jego ciało stało się na wpół rybie, przemienił się w bóstwo morskie. [przypis edytorski]

Glaukos — przodek Glaukosa walczącego w wojnie trojańskiej. [przypis edytorski]

Glauk — syn władcy Likii, potężny sprzymierzeniec Trojan. [przypis edytorski]

Glaukus a. Glaukos (mit. gr.) — człowiek, który zdobył nieśmiertelność i stał się bóstwem morskim, wieszczkiem. Brał udział w wyprawie Argonautów jako budowniczy statku i sternik. [przypis edytorski]

Glaukus, Glaukos — miasto portowe czasów hellenistyczno-rzymskich, nad Morzem Śródziemnym, ok. 100 km na zachód od Aleksandrii. [przypis edytorski]

Glaukus — rybak beocki, przemieniony po utonięciu w bożka morskiego. [przypis edytorski]

glazura — typ szkliwa służącego do pokrywania wyrobów ceramicznych. [przypis edytorski]

glebae adscriptae (łac.) — dosł. przypisani ziemi. [przypis edytorski]

glebae adscripti (łac.) — dosłownie: przypisani do ziemi; dzierżawcy gruntów. [przypis edytorski]

glebae adscriptus (łac.) — przypisany do ziemi. [przypis edytorski]

gleczerowych — lodowcowych (z niem. der Gletscher — lodowiec). [przypis edytorski]

gleczer (z fr.) — lodowiec. [przypis edytorski]

Gleichnis (niem., daw.) — przenośnia, porównanie; alegoria, symbol. [przypis edytorski]

gleichschaltet (niem.) — ujednolicone. [przypis edytorski]

Gleichschaltung (niem.) — ujednolicenie. [przypis edytorski]

Gleisbauer (niem.) — pracownik torowy. [przypis edytorski]

glejta — czerwonożółta lub żółta odmiana tlenku ołowiu, używana na polewy garnków, do wyrobu kitu oraz jako barwnik do farb. [przypis edytorski]

glejt (daw.) — „list żelazny”, wystawiona przez władze przepustka, pozwalająca podróżować przez dane terytorium. [przypis edytorski]

glejt — dokument wystawiony przez jakąś władzę zezwalający osobie, która go posiada, na przejazd przez dane terytorium i zapewniający jej bezpieczeństwo. [przypis edytorski]

glejt — dokument wystawiony przez władze, zezwalający posiadaczowi na przejazd przez podległe im terytorium i zapewniający mu bezpieczeństwo osobiste; inaczej: list żelazny, list bezpieczeństwa. [przypis edytorski]

glejt — dosł.: wydany przez władze dokument, zapewniający bezpieczeństwo osobiste przy przejeździe przez dany teren. [przypis edytorski]

glejt — zezwolenie na przejazd. [przypis edytorski]

glejt (z niem. Geleit: konwój) — przepustka, list żelazny, dokument zezwalający na przejazd. [przypis edytorski]

gleń — glon, glonek; kromkę. [przypis edytorski]

gleń, zdr. glonek (daw.) — duża kromka, kawałek chleba. [przypis edytorski]

glewia — broń drzewcowa z grotem w formie jednosiecznego noża. [przypis edytorski]

glewia — broń drzewcowa z grotem w formie jednosiecznego noża; tu: kopia. [przypis edytorski]

glewia (daw.) — klinga. [przypis edytorski]

gliceryna (chem.) — organiczna, bezbarwna ciecz, tłusta w dotyku, produkowana z tłuszczy roślinnych i zwierzęcych; ze względu na bardzo wysoką skłonność do łączenia się z wodą stosowana przy produkcji kremów i in. produktów kosmetycznych; wykorzystywana także do produkcji płynów hamulcowych i chłodniczych. [przypis edytorski]

glid (z niem. Glied) — rząd, szereg. [przypis edytorski]

glina fajkowa — dawna potoczna nazwa plastycznej gliny wypalającej się na biało, używanej do produkcji fajansu, statuetek, cegieł ogniotrwałych itp. [przypis edytorski]

glinda — utėlės kiaušinėlis. [przypis edytorski]

gliniane kogutki — gwizdki zrobione z gliny. [przypis edytorski]

Gliniane nogi podnoszą wartość złotego posągu — odniesienie do biblijnego obrazu posągu z głową ze złota, coraz niższymi częściami ciała z pośledniejszych metali, stojącego na glinianych stopach (Dn 2, 31–35). [przypis edytorski]

glinianka — zbiornik wodny w miejscu dawnego wyrobiska gliny; staw. [przypis edytorski]

Glinka, Michaił Iwanowicz (1804–1857) — rosyjski kompozytor; jako pierwszy zyskał szerokie uznanie w swoim kraju, uważany za twórcę narodowej opery rosyjskiej, łączącej tradycyjny folklor Rusi z nowymi prądami muzycznymi zachodniej Europy; autor m.in. powstałej na podstawie pieśni ludowej popularnej uwertury symfonicznej Kamarynskaja (1848), która stała się wzorem dla kolejnych kompozytorów szkoły rosyjskiej. [przypis edytorski]

Glinkowę — dziś forma B.lp: Glinkową. [przypis edytorski]

gliptoteka — zbiór kamiennych rzeźb. [przypis edytorski]

glisada — tu: ślizg; w lotnictwie: figura akrobacji, zejście lotem ślizgowym nisko nad ziemię. [przypis edytorski]

Glissander — nazwisko utworzone od fr. glisser: ślizgać się. [przypis edytorski]

glissez (fr.) — tu: ślizgaj się pan. [przypis edytorski]

glisty marnymi — dziś popr. forma N.lm: glistami (…). [przypis edytorski]

Gliwice — podobóz KL Auschwitz-Birkenau w Gliwicach na Górnym Śląsku. [przypis edytorski]

glob (daw.) — kula, kulisty przedmiot. [przypis edytorski]

globėti — globoti, rūpintis. [przypis edytorski]

globetrotter (ang.) — słownik. [przypis edytorski]

globowy (daw.) — dotyczący globu ziemskiego, ogólnoświatowy. [przypis edytorski]

globowy — tu: ziemski. [przypis edytorski]

globtroter (z ang. globetrotter) — turysta, podróżnik. [przypis edytorski]

glob — tu: globus. [przypis edytorski]

globus (łac. globus hystericus) — objaw chorobowy polegający na odczuwaniu dławienia, zatykania gardła. [przypis edytorski]

globus (łac. pełna nazwa: globus histericus) — kula histeryczna; daw. nazwa znanego objawu zaburzeń nerwicowych polegającego na uczuciu utrudniającego przełykanie i oddychanie ucisku w przełyku. [przypis edytorski]

Globus — właśc. The Globe, teatr działający w Londynie w latach (1599–1642). Jednym z jego udziałowców był Shakespeare. [przypis edytorski]

glon chleba (gw.) — kromka chleba. [przypis edytorski]

glonek (gw.) — kawałek. [przypis edytorski]

glon (gw.) — pajda, kromka. [przypis edytorski]

glon, zdr. glonek (daw. a. gw.) — kromka. [przypis edytorski]

gloria Dei (łac.) — chwała Boga. [przypis edytorski]

Gloria, Gloria, Gloria in excelsis Deo (łac.) — Chwała, chwała, chwała na wysokościach Bogu. [przypis edytorski]

Gloria in excelsis deo (łac.) — chwała na wysokościach Boga. [przypis edytorski]

gloria in excelsis Domino (łac.) — chwała na wysokości Bogu. [przypis edytorski]

gloria — krąg rozproszonego światła otaczający postać świętego lub bóstwa na obrazie; tu: wielobarwna poświata wokół księżyca. [przypis edytorski]

gloria (łac.) — chwała; tu skrót od Gloria in excelsis Deo: chwała na wysokości Bogu. [przypis edytorski]

gloria mundi (łac.) — chwała świata. [przypis edytorski]

Gloria (…) tantum est — por. Iuvenalis, Satirae, VII, 81. [przypis edytorski]

Gloria tibi Domine (łac.) — Chwała Tobie, Panie. [przypis edytorski]

gloria — zjawisko optyczne: wielobarwne kręgi poświaty wokół postaci; chwała, sława otaczająca kogoś. [przypis edytorski]

glorieux — chlubny, dumny; tu: żądny sławy. [przypis edytorski]

gloriose (łac.) — chwalebnie. [przypis edytorski]

gloriosius (łac.) — bardziej chwalebnie. [przypis edytorski]

gloryja (z łac. gloria) — chwała. [przypis edytorski]

glosa — tu: niezrozumiałe słowo, zdanie. [przypis edytorski]

glosolalia (z gr. γλῶσσα, glossa: język i λαλῶ, lalo: mówię) — dar języków, wygłaszanie pod wpływem religijnej ekstazy słów w języku nieznanym mówiącemu lub w ogóle nieistniejącym. [przypis edytorski]

glosować — umieszczać notatki lub dopiski na marginesie. [przypis edytorski]

glossa a. glosa — uwaga, komentarz. [przypis edytorski]

glossować — dopisywać glossy, czyli wyjaśniające notatki, umieszczane przeważnie na marginesie lub między linijkami tekstu. [przypis edytorski]

glostet — glimmt. [przypis edytorski]

Gloucester — tłumacz życzył sobie, żeby nazwisko to wymawiać „Gloster”; w takim brzmieniu nie narusza rytmu wiersza. [przypis edytorski]

glūdumas — giluma, tolybė. [przypis edytorski]

Glubb, John Bagot (1897–1986) — brytyjski wojskowy, generał broni; w latach 1939–1956 dowodził Legionem Arabskim w Królestwie Transjordanii. Znany również jako Glubb Pasza. [przypis edytorski]

Gluck, Christoph Willibald (1714–1787) — niemiecki kompozytor okresu klasycyzmu, autor m.in. opery Orfeusz i Eurydyka (1762). [przypis edytorski]

Gluck, Christoph Willibald Ritter von (1714–1787) — niem. kompozytor okresu klasycyzmu; jeden z reformatorów opery klasycznej w myśl prawdy dramatycznej, idei równowagi między muzyką i słowem, podporządkowania muzyki akcji utworu i scalenia obu warstw, muzycznej i treściowej, w jednolite dzieło (począwszy od uwertury mającej zapowiadać akcję i tematy muzyczne, poprzez zbliżenie formalne arii i recytatywów, aby przechodziły płynnie jedne w drugie, nie rozrywając spoistości dzieła, ustanowienie ważnej roli chóru na wzór antyczny, aż po wprowadzenie na scenę operową wielkich tematów z literatury klasycznej czy mitologii w miejsce płaskich intryg miłosnych). Gluck był autorem ponad stu utworów scenicznych: oper (m.in. Orfeusz i Eurydyka 1762; Alcesta 1767, Ifigenia na Taurydzie 1779), baletów, pantomim, kantat dramatycznych i in. Nie znalazłszy wystarczającego zrozumienia dla swoich nowatorskich pomysłów w Wiedniu, przeniósł się do Paryża, gdzie jego wysoką protektorką stała się królowa Maria Antonina, niegdyś jego uczennica. Po paryskiej premierze Ifigenii w Aulidzie wybuchł spór dzielący publiczność i krytykę na „gluckistów” i „piccinistów”, tj. zwolenników reformy opery w duchu Glucka lub klasycznej opery włoskiej w stylu realizowanym wówczas przez Picciniego (sami kompozytorzy pozostali niezmiennie w przyjacielskich stosunkach, darząc się wzajemnie szacunkiem i uznaniem). Ponieważ do sporu włączyła się królowa, ostatecznie ogłoszono zwycięstwo Glucka. [przypis edytorski]

Gluck, Christoph Willibald Ritter von (1714–1787) — niem. kompozytor okresu klasycyzmu; opera Orfeusz i Eurydyka (Orfeo ed Euridice) powstała w 1762 r. [przypis edytorski]

Gluck, Händel, Hasse — niemieccy kompozytorzy XVIII w., twórcy oper: Christoph Willibald Ritter von Gluck (1714–1787), Georg Friedrich Händel (1685–1759), Johann Adolf Hasse (1699–1783). [przypis edytorski]

Gluck (niem.) — szczęście. [przypis edytorski]

gludumas — čia: švelnumas. [przypis edytorski]

Glück auf (niem.) — powodzenia, niech się darzy (zwrot zwyczajowy, niekiedy jako polski odpowiednik podaje się „szczęść Boże!”). [przypis edytorski]

Glück auf! (niem.) — Powodzenia! [przypis edytorski]

Glück auf (niem.) — szczęść Boże. [przypis edytorski]

Glück (niem.) — szczęście. [przypis edytorski]

glukizm — styl naśladujący Christopha Willibalda Glucka (1714–1787), klasycystycznego kompozytora niemieckiego. [przypis edytorski]

gluotna — lygi, daili. [przypis edytorski]

Gluzować lub glozować — zacierać, wymazywać, niszczyć, usuwać (wg Słownika języka polskiego pod red. Jana Karłowicza, Warszawa 1900–1927). [przypis edytorski]

Glycera — imię żeńskie. [przypis edytorski]

gmach jej zawarty nie bierze wolności (starop.) — szyk przestawny, inaczej: nie odbiera jej wolności zamknięty gmach (tj. może swobodnie z niego wyjść). [przypis edytorski]