Przypisy

Ambroży z Mediolanu, właśc. Ambrosius Aurelius (ok. 340–397) — biskup Mediolanu, teolog, jedna z najbardziej wpływowych postaci IV w.; jeden z tzw. Ojców i Doktorów Kościoła. [przypis edytorski]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm bogów. [przypis edytorski]

ambrozja — mit. gr. pokarm bogów, zapewniający im nieśmiertelność oraz wieczną młodość i piękność. [przypis edytorski]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm bogów, zapewniający im nieśmiertelność. [przypis edytorski]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm (czasem też napój) bogów, zapewniający nieśmiertelność. [przypis edytorski]

ambrozja (mit. gr.) — pokarm (czasem też napój) bogów, zapewniający nieśmiertelność. [przypis edytorski]

ambrozja (mit. gr.) — pożywienie bogów, zapewnia nieśmiertelność. [przypis edytorski]

ambrozyjny — tu: boski (od ambrozji, pokarmu bogów). [przypis edytorski]

ambrozyjski — przymiotnik od ambrozji, pokarmu bogów. [przypis edytorski]

ambrozyjski — przym. od rzecz. ambrozja; ambrozja: pokarm bogów olimpijskich, zapewniający im nieśmiertelność i wieczną młodość. [przypis edytorski]

ambrozyjski — rozkoszny; przym. od rzecz. ambrozja; ambrozja: pokarm bogów greckich, zapewniający im nieśmiertelność i wieczną młodość. [przypis edytorski]

ambrozyjski — wonny, upojny; ambrozja: pokarm bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

Amburk — Hamburg. [przypis edytorski]

ameba — zmiennokształtny pierwotniak. [przypis edytorski]

ameizas, popr.: ameixas (port.) — śliwki. [przypis edytorski]

Amelia Hertzówna — ur. 15 października 1879 w Warszawie, zm. w 1942 r. w Warszawie; jej tłumaczenia przeszły do domeny publicznej; red. WL. [przypis edytorski]

Amelia Orleańska, właśc. Amelia Maria Ludwika Helena Orleańska (1865–1951) — królowa Portugalii, najstarsza córka Filipa Orleańskiego, hrabiego Paryża. [przypis edytorski]

Amelia Rotter-Jarnińska (1879–1942) — aktorka; siostra innej aktorki, Stanisławy Rotter. [przypis edytorski]

amem, ames, amet, amemus, ametis (łac.) — kochałbym, kochałbyś, kochałby, kochalibyśmy, kochalibyście. [przypis edytorski]

Amen, amen — oczywisty anachronizm, gdyż hebrajskie słowo amen, uroczysty zwrot potwierdzający (dosł.: niech tak będzie), przeniknęło do łaciny dopiero w czasach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

amen (hebr. dosł.: na pewno) — termin ten jest używany w religiach judaistycznej i chrześcijańskiej na zakończenie i potwierdzenie słów modlitwy, wówczas rozumie się go w znaczeniu: „niech tak się stanie”. [przypis edytorski]

 Amen — oczywisty anachronizm, gdyż hebrajskie słowo amen, uroczysty zwrot potwierdzający (dosł.: niech tak będzie), przeniknęło do innych języków dopiero w czasach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

Amen tako Bog daj — strofa ta stanowi zakończenie tzw. kanonicznej wersji utworu, obejmującej piętnaście strof. W niniejszym przekazie kolejność strof jest nieco przestawiona; nastepują po sobie strofy: 1-6, 14, 7-10, 12, 15. Brak strofy 11: „Już nam czas, godzina grzechów się kajaci,/ Bogu chwałę daci,/ Ze wszemi siłami Boga miłowaci.” Brak też strofy 13: „Wszyscy święci, proście,/ Nam grzesznym spomożcie,/ Bysmy z wami bydlili, Wiecznie Boga chwalili.” Strofy te w redakcji prof. Łosia zostały opublikowane w zbiorze luźnych zwrotek jako pojawiające się w zapisach niestale. [przypis edytorski]

Amenti a. Duat (mit. egip.) — kraina zmarłych, królestwo boga Ozyrysa i siedziba innych bóstw. [przypis edytorski]

Amenti — nie bogini, ale jedna z nazw królestwa zmarłych w staroż. mitologii egipskiej, inne nazwy: Duat, Tuat, Akert, Amenthes, Amenti, Neter-khertet; jego symbolem była gwiazda wpisana w okrąg. [przypis edytorski]

amen (z hebr.) — tak, zaiste; niech się stanie; w judaizmie i chrześcijaństwie formuła uroczystego potwierdzenia i zgody. [przypis edytorski]

a merder (jid.) — rozbójnik. [przypis edytorski]

Americanos (hiszp.) — Amerykanie. [przypis edytorski]

Amersham — miasto w Anglii, w regionie South East England, w hrabstwie Buckinghamshire. [przypis edytorski]

Ameryka hiszpańska — dziś: Ameryka Południowa. [przypis edytorski]

amerykańskiego czubatego wróbla (Zonotrichia pileata) — w ob. klasyfikacji: Zonotrichia capensis, pasówka obrożna (białogardła), gatunek małego ptaka z rzędu wróblowatych, występującego w Ameryce Środkowej i Południowej. [przypis edytorski]

amerykan (daw.) — resorowany czterokołowy pojazd konny z odkrytym nadwoziem. [przypis edytorski]

amerykanka a. amerykan — odkryty, dwukołowy powóz. [przypis edytorski]

amer (z gr. ameros: niemający części) — najmniejsza część materii w teorii atomowej szwajcarskiego botanika i genetyka Karla Wilhelma von Nägeliego z 1884; wg niej każdy atom składa się z miliardów eterycznych amerów, z których część jest ważka i skupia się w jądro, które otacza eteryczna atmosfera o gęstości malejącej wraz z odległością. [przypis edytorski]

A mesure qu'on a plus d'esprit… (fr.) — Im wyżej rozwinięty umysł, tym więcej widzi między ludźmi odrębności; umysły pospolite nie dostrzegają różnic między ludźmi (Pascal, Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński). [przypis edytorski]

ametystowy — o barwie ametystu, fioletowy. [przypis edytorski]

Amfiarajos — słynny wróżbita. [przypis edytorski]

amfibia — organizm zdolny poruszać się zarówno w wodzie, jak i na lądzie. [przypis edytorski]

amfibia — tu: łac. nazwa gromady płazów. [przypis edytorski]

amfibia — zwierzę ziemnowodne, przystosowane do życia zarówno w wodzie, jak i na lądzie. [przypis edytorski]

amfibolia — dwuznaczność lub niejasność wypowiedzi spowodowana niejednoznacznością użytej konstrukcji zdania (składni); tu w znaczeniu ogólnym: dwuznaczność, wątpliwość. [przypis edytorski]

amfibrach — stopa metryczna w metryce iloczasowej, składająca się z trzech sylab: jednej długiej między dwiema krótkimi; w polskich wierszach jej odpowiednikiem jest sekwencja składająca się z jednej sylaby akcentowanej między dwiema nieakcentowanymi. [przypis edytorski]

amfibrach — trójsylabowa stopa rytmiczna z akcentowaną sylabą pośrodku. [przypis edytorski]

Amfidamas (zm. ok. 730 p.n.e.) — władca Chalkis na Eubei, zginął w wojnie lelantyńskiej, toczonej z miastem-państwem Eretrią, położonym na tej samej wyspie; jego pogrzebowi towarzyszyły igrzyska i agony (konkursy artystyczne), w których wziął udział Hezjod. [przypis edytorski]

Amfiktionia Delficka a. Związek Delficko-Termopilski — związek miast-państw greckich zawarty w celu ochrony sanktuariów Apollina w Delfach i Demeter w pobliżu Termopil oraz wspólnego organizowania tam uroczystości religijnych; najbardziej znany z tego rodzaju związków (amfiktionii) istniejących w staroż. Grecji. [przypis edytorski]

amfilada — ciąg pomieszczeń z drzwiami ustawionymi na jednej osi. [przypis edytorski]

amfilada — szereg przechodnich pokojów z wejściami ustawionymi na jednej osi. [przypis edytorski]

amfilada — szereg przechodnich pokojów z wejściami ustawionymi w jednej linii. [przypis edytorski]

amfilada — szereg przechodnich pokojów z wejściami ustawionymi w jednej osi. [przypis edytorski]

Amfiloch — ojciec Irydiona jest nazywany zamiennie imieniem Hermesa i Amfilocha; to drugie imię zostało utworzone prawdopodobnie od nazwy Amfilochii, regionu w płn.-zach. cz. Peloponezu, w pobliżu Zatoki Ambrakijskiej i Wysp Jońskich, z gł. miastami Amfilochia Argos i Limnea; pierwsze z nich wg mit. gr. miał założyć niejaki Amphilochus po powrocie z wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Amfimedon — syn Menelausa, zabity przez Telemacha w czasie rzezi zalotników. [przypis edytorski]

Amfion (mit. gr.) — syn Zeusa i Antiope, królowej Teb; wg legendy zbudował mury Teb, grając na lutni w taki sposób, że posłuszne mu kamienie przemieściły się na właściwe miejsca. [przypis edytorski]

Amfion (mit. gr.) — syn Zeusa i królewny tebańskiej Antiope, król Teb, muzyk i poeta. [przypis edytorski]

Amfion (mit. gr.) — wielki śpiewak i muzyk, bliźniaczy brat Zetosa, syn Zeusa i Antiope; razem z bratem zbudował mury obronne greckiego miasta Teby w Beocji: kiedy Zetos borykał się z dźwiganiem kamieni, Amfion grał na lirze otrzymanej od boga Hermesa, a jego kamienie w takt muzyki ustawiały się na odpowiednich miejscach. [przypis edytorski]

Amfipolis — starożytne miasto greckie; kolonia ateńska założona około roku 436 p.n.e. [przypis edytorski]

Amfipolis — starożytne miasto greckie w Tracji, nad rz. Strymon; założone w 436 p.n.e. jako strategiczna kolonia ateńska, kontrolująca ważny szlak handlowy z płn. Grecji do Hellespontu; pozostawało niezależne, ale jako sojusznik Aten podczas wojny peloponeskiej zostało zajęte przez Spartę (424), a próby jego odbicia przez Ateńczyków nie powiodły się. [przypis edytorski]

Amfipolis — starożytne miasto greckie w Tracji, nad rz. Strymon; założone w 436 p.n.e. jako strategiczna kolonia ateńska, kontrolująca ważny szlak handlowy z płn. Grecji do Hellespontu. [przypis edytorski]

amfiteatr (…) Flawiusowy — Amfiteatr Flawiuszów w Rzymie, czyli Koloseum; wybudowany w latach 70–80 n.e. przez cesarzy z dynastii Flawiuszów ogromny pięciokondygnacyjny amfiteatr mógł pomieścić od 45 do 73 tys. widzów; odbywały się w nim rozmaite igrzyska, walki gladiatorów, inscenizacje bitew morskich w sztucznym basenie (naumachie), polowania na dzikie zwierzęta. Od XVII w. rozpowszechnił się pogląd, że arena Koloseum była również miejscem kaźni wczesnych chrześcijan; tymczasem choć pojedyncze egzekucje różnego rodzaju skazańców stanowiły rodzaj krwawych interludiów podczas widowisk w Amfiteatrze Flawiuszów, masowych egzekucji chrześcijan dokonywano w Circus Maximus oraz w Ogrodach Nerona. [przypis edytorski]

Amfitea — żona Autolyka, babka Odyseusza. [przypis edytorski]

Amfitrionada — potomek Amfitriona; Zeus przybrał postać Amfitriona, męża Alkmeny, zjawił się u niej i stał się ojcem Heraklesa. [przypis edytorski]

amfitrion (daw.) — gościnny pan domu, gospodarz wydający ucztę a. fundator przyjęcia; od imienia króla Tyrynsu i Teb w mit. gr. [przypis edytorski]

amfitrion — gościnny pan domu, gospodarz wydający ucztę a. fundator przyjęcia; od imienia króla Tyrynsu i Teb w mit. gr. [przypis edytorski]

amfitrion — gospodarz wydający ucztę, człowiek gościnny; od imienia króla Tyrynsu i Teb w mit. gr. [przypis edytorski]

Amfitrion (mit. gr.) — król Teb, mąż Alkmeny; król bogów Zeus pod nieobecność Amfitriona przybrał jego postać, odwiedził Alkmenę i spłodził z nią słynnego herosa Heraklesa. [przypis edytorski]

Amfitrion — w mitologii greckiej królewicz oraz król Tyrynsu i Teb. W powszechnej tradycji postać ta stała się symbolem gościnności. [przypis edytorski]

Amfitryjon (mit. gr.) — dziś: Amfitrion, syn króla Tyrynsu, dzielny wojownik, mąż Alkmeny, jednej z kochanek boga Zeusa; tu: człowiek gościnny, gospodarz, organizator zabawy. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit.gr.) — bogini mórz, żona Posejdona, jedna z nereid, córek Okeanosa. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit. gr.) — córka Nereusa, porwana i poślubiona przez Posejdona, władczyni mórz. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit. gr.) — jedna z najbardziej znanych boginek morskich, żona Posejdona. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit. gr.) — jedna z nereid, najpiękniejsza z córek Okeanosa, żona Posejdona. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit. gr.) — królowa morza; Okeanida, córka Okeanosa i Tetydy a. Nereida, córka Nereusa i Doris, żona Posejdona, matka Trytona. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit. gr.) — żona boga Posejdona, królowa mórz. [przypis edytorski]

Amfitryta (mit. gr.) — żona Posejdona, wraz z nim sprawowała władzę nad morzami; bogini uosabiająca piękno morza. [przypis edytorski]

amfora — starożytne gliniane naczynie, zazwyczaj wysokie i smukłe, służące do przechowywania wina lub oliwy. [przypis edytorski]

amfora — w staroż. Grecji wysokie naczynie gliniane o dwu uchach, służące do składowania i przenoszenia cieczy: wina, oliwy i wody. [przypis edytorski]

amforęś zaczął — konstrukcja z ruchomą końćówką czasownika; inaczej: zacząłeś amforę. [przypis edytorski]

amfryska — Apollinowa; od Amfrysu, rzeki w Tesalii, nad którą Apollo pasł niegdyś stada króla Admeta. [przypis edytorski]

Am General-Kommando — gdańska siedziba: do 1918 niemieckiego naczelnego dowództwa, 1919–1939 Komisarza Ligi Narodów, obecnie Rady Miasta. [przypis edytorski]

am-haarec a. am ha'arec (hebr. dosł.: ludzie ziemi) — zgodnie z tradycją rabinistyczną: niewykształcona, nieznająca Tory część Izraelitów. [przypis edytorski]

Amice! Amice! (łac.) — przyjacielu! przyjacielu! [przypis edytorski]

Amicis, Edmondo de (1846–1908) — włoski pisarz i dziennikarz, autor powieści dla młodzieży Serce, cenionej za za bogactwo bodźców moralnych i patriotycznych. [przypis edytorski]

amicitiam nisi inter bonos esse non posse (łac.) — przyjaźń może istnieć tylko pomiędzy ludźmi dobrymi (Cyceron, De amicitia XVIII 65). [przypis edytorski]

amico (wł.) — przyjaciel. [przypis edytorski]

amicus (łac.) — przyjaciel. [przypis edytorski]

amicus Plato, amicus Socrates, sed magis amica veritas (łac.) — Platon przyjacielem, Sokrates przyjacielem, ale największą przyjaciółką prawda. [przypis edytorski]

Amicus Plato, sed magis amica veritas (łac.) — przyjacielem Platon, lecz większą przyjaciółką prawda; parafraza zdania Arystotelesa z Etyki nikomachejskiej. [przypis edytorski]

Amicus Plato, sed magis amica veritas (łac.) — przyjacielem Platon, lecz większą przyjaciółką prawda; parafraza zdania ucznia Platona, Arystotelesa, z jego Etyki nikomachejskiej. [przypis edytorski]

amicus Plato sed (…) veritas — przyjacielem mym Platon, lecz większą przyjaciółką prawda; maksyma zaczerpnięta z Arystotelesa. [przypis edytorski]

amicycja (z łac.) — przyjaźń. [przypis edytorski]

amicyja (z łac.) — przyjaźń. [przypis edytorski]

Amiel, Henri Frédéric (1811–1881) — szwajcarski filozof piszący po francusku. Autor introspekcyjnego dziennika (Journal intime) przetłumaczonego na polski w 1901 r. (tłum. Aleksandra Kordzikowska) jako Z pamiętnika. [przypis edytorski]

Amiel, Henri Frédéric (1821–1881) — pisarz, filozof i mistyk szwajcarski. [przypis edytorski]

Amiel, Henri Frédéric (1821–1881) — szwajcarski etyk; znany jako autor introspekcyjnego, prowadzonego systematycznie przez ponad 30 lat Dziennika intymnego. [przypis edytorski]

Amiel, Henri Frédéric (1821–1881) — szwajcarski filozof, autor słynnego Dziennika intymnego. [przypis edytorski]

Amiel, Henri Frédéric (1821–1881) — szwajcarski filozof-moralista, autor słynnego Dziennika intymnego. [przypis edytorski]

Amiel, Henri-Frédéric (1821–1881) — szwajcarski filozof-moralista. [przypis edytorski]

Amiens — miasto w północnej Francji. [przypis edytorski]

amigo (hiszp.) — przyjaciel. [przypis edytorski]

amikus (daw., łac. amicus) — przyjaciel. [przypis edytorski]