Przypisy

Goethe, Johann Wolfgang von (1749–1832) — niemiecki poeta, dramaturg, prozaik, uczony, polityk i wolnomularz. [przypis edytorski]

Goethe, Johann Wolfgang von (1749–1832) — niemiecki poeta okresu „burzy i naporu”, przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera (1774), Król olch (1782), Herman i Dorota (1798), Faust (cz. I 1808, cz. II 1831), Powinowactwo z wyboru (1809). [przypis edytorski]

Goethe, Johann Wolfgang, von (1749–1832) — poeta okresu „burzy i naporu” (Sturm und Drang), tj. preromantyzmu niem., przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera; najważniejsze dzieła: Cierpienia młodego Wertera (powieść, 1774); Król olch (ballada, 1782); Herman i Dorota (1798), Faust (dramat, cz. I wyd. 1808, cz. II wyd. 1831), Powinowactwo z wyboru (powieść, 1809), Lata nauki Wilhelma Meistra (1796) oraz Lata wędrówki Wilhelma Meistra (1821; wyd. pol. obu części: 1893). [przypis edytorski]

Goethe, Johann Wolfgang, von (1749–1832) — poeta okresu „burzy i naporu” (tj. preromantyzmu niem.), przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera; najważniejsze dzieła: Cierpienia młodego Wertera (powieść, 1774); Król olch (ballada, 1782); Herman i Dorota (1798), Faust (dramat, cz. I wyd. 1808, cz. II wyd. 1831), Powinowactwo z wyboru (powieść, 1809). [przypis edytorski]

Goethe von, Johann Wolfgang (1749–1832) — niemiecki poeta okresu „burzy i naporu”, przedstawiciel klasycyzmu weimarskiego, twórca nowego typu romantycznego bohatera. Dzieła: Cierpienia młodego Wertera (1774), Król olch (1782), Herman i Dorota (1798), Faust (cz. I 1808, cz. II 1831), Powinowactwo z wyboru (1809). [przypis edytorski]

Goethe w nauce o barwach — zainspirowany swoim zainteresowaniem malarstwem Goethe opublikował w obszernej książce Zur Farbenlehre (Nauka o barwach, 1810) teorię powstawania barw, a przede wszystkim ich postrzegania i odczuwania przez ludzi; teoria ta została odrzucona przez ogół fizyków, zainteresowała jednak niektórych filozofów. [przypis edytorski]

Goethowska Mignon — piękna i delikatna dziewczyna z powieści Goethego Lata nauki Wilhelma Meistra (1796). [przypis edytorski]

Goeze, Johann Melchior (1717–1786) — duchowny i teolog protestancki; pisał przeciwko różnym zwolennikom idei oświeceniowych; stał się znany głównie ze sporu z G. E. Lessingiem o fragmenty opublikowanych przez niego pism Reimarusa, po jedenastu replikach (zebranych w książce Anty-Goeze) zakończonego ingerencją cenzury. [przypis edytorski]

goffer — gryzoń o podziemnym trybie życia, występujący w Ameryce Północnej, posiadający worki policzkowe służące do przenoszenia pokarmu do nory; goframi — dziś popr. N. lm: gofferami. [przypis edytorski]

Goffredowę (starop. forma) — dziś D.lp: Goffredową [tj. Goffreda (odpowiedź)]. [przypis edytorski]

Gofred i Baldwin — rycerze wypraw krzyżowych, opisani w Jerozolimie wyzwolonej. [przypis edytorski]

Gogh, Vincent van (1853–1890) — holenderski malarz-samouk o niezwykle oryginalnym, rozpoznawalnym stylu malarskim i kolorystyce; popełnił w obłąkaniu samobójstwo. [przypis edytorski]

Gog i Magog — biblijni olbrzymi, w Anglii utożsamieni z dwoma gigantami ze średniowiecznej legendy: Brutus, potomek uciekinierów z Troi, przybył z towarzyszami na wyspę, pokonał zamieszkujących ją olbrzymów i stał się pierwszym królem Brytanii; dwaj olbrzymi zostali przykuci do bram pałacu Brutusa, w miejscu, gdzie później stanął londyński ratusz, Guildhall. [przypis edytorski]

Gog i Magog widocznie przełamali zaporę. Już niedługo zabrzmią trąby archaniołów. — nawiązanie do apokaliptycznych motywów z tradycji judeo-chrześcijańskiej. Gog i Magog są wzmiankowani (lub: wzmiankowane) w kilku tekstach jako osoby, ludy lub ziemie, które mają zagrozić zbrojnie Izraelitom (wg księgi Ezechiela) bądź chrześcijanom, a ich pokonanie przez Boga będzie stanowiło wg Apokalipsy św. Jana jeden z etapów Apokalipsy. [przypis edytorski]

gogo (daw.) — goguś; laluś, bezmyślny próżniak, dbający tylko o modny, elegancki wygląd. [przypis edytorski]

Gogol, Nikołaj (1809–1852) — rosyjski pisarz, publicysta; sięgał po groteskę i fantastykę; jego satyryczna twórczość miała wpływ na rozwój realizmu krytycznego; autor m.in. komedii Rewizor (1836), powieści Martwe dusze (1842) oraz dzieła Taras Bulba (1835; 1842), powieści o Kozakach zaporoskich podczas konfliktu kozacko-polskiego. [przypis edytorski]

Gogol, Nikołaj (1809–1952) — rosyjski pisarz i dramaturg pochodzenia ukraińskiego, publicysta; jego satyryczna twórczość miała wpływ na rozwój realizmu krytycznego; najwybitniejsze dzieła to komedia Rewizor (1836) i powieść Martwe dusze (1842). [przypis edytorski]

Gogol, Nikołaj (1809–1952) —- rosyjski pisarz, publicysta; sięgał po groteskę i fantastykę; jego satyryczna twórczość miała wpływ na rozwój realizmu krytycznego; najwybitniejsze dzieła to komedia Rewizor (1836) i powieść Martwe dusze (1842). [przypis edytorski]

Gogol, Nikołaj (1809–1952) — rosyjski pisarz, publicysta; sięgał po groteskę i fantastykę; jego satyryczna twórczość miała wpływ na rozwój realizmu krytycznego; najwybitniejsze dzieła to komedia Rewizor (1836) i powieść Martwe dusze (1842). [przypis edytorski]

Gogol, Nikołaj (1809–1952) – rosyjski pisarz, publicysta; sięgał po groteskę i fantastykę; jego satyryczna twórczość miała wpływ na rozwój realizmu krytycznego; jego najwybitniejsze dzieła to komedia Rewizor (1836) i powieść Martwe dusze (1842). [przypis edytorski]

Gogol, Nikołaj (1809–1952) — rosyjski pisarz, publicysta; sięgał po groteskę i fantastykę; jego satyryczna twórczość miała wpływ na rozwój realizmu krytycznego; najwybitniejsze dzieła to komedia Rewizor (1836) i powieść Martwe dusze (1842). [przypis edytorski]

go — Gordona. [przypis edytorski]

goim — innowierca dla wyznawcy judaizmu. [przypis edytorski]

go in (ang.) — wejdź; idź do środka. [przypis edytorski]

gojawa a. gujawa — gruszla, roślina tropikalna o okrągłych lub gruszkowatych owocach, mających silny, charakterystyczny zapach. [przypis edytorski]

gojawa — owoc tropikalny; dziś popr.: gujawa. [przypis edytorski]

go — je: milczenie. [przypis edytorski]

goj (hebr. dosł.: naród) — termin pojawiający się wielokrotnie w Torze na określenie rozmaitych nieżydowskich narodów; nie-Żyd. [przypis edytorski]

goj (hebr. dosł.: naród) — termin pojawiający się wielokrotnie w Torze na określenie rozmaitych nieżydowskich narodów. [przypis edytorski]

gojka — nie-Żydówka. [przypis edytorski]

goj — nie-Żyd (dosł.: naród). [przypis edytorski]

goj — nie-Żyd [przypis edytorski]

goj — nie-Żyd. [przypis edytorski]

goj — określenie używane przez Żydów wobec innowierców. [przypis edytorski]

gojowskie — nieżydowskie; goj oznacza nie-Żyda. [przypis edytorski]

gołąb' — daw. apostrofem na końcu wyrazu oznaczano miękkie b (co ujawnia się w odmianie: gołębia itd.), a zarazem miejsce po zaniku prasłowiańskiej półsamogłoski, jeru miękkiego. [przypis edytorski]

gołąb' — dawna pisownia, z zaznaczoną miękkością końcowego b; dziś popr.: gołąb. [przypis edytorski]

gołąbie — gołąbiątko; pisklę gołębia; tu: uosobienie bezbronności. [przypis edytorski]

gołąbka — czule o kobiecie o miłym usposobieniu. [przypis edytorski]

goła hipkam i piętą w rzyć biję — mowa o ćwiczeniach gimnastycznych, jakim oddawały się spartańskie kobiety na równi z mężczyznami. [przypis edytorski]

gołębi — Afrodytę przedstawiano niekiedy na wozie zaprzężonym w gołębie. [przypis edytorski]

gołem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: gołym. [przypis edytorski]

gołem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: gołym. [przypis edytorski]

gołemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: gołymi. [przypis edytorski]

gołkiem i piechty chodzić (gw.) — chodzić boso na piechotę. [przypis edytorski]

gołopienny — tu: z gołym, nagim pniem. [przypis edytorski]

gołota (daw.) — biedak; ten, który niczego nie ma; goły, ubogi; por. hołysz. [przypis edytorski]

gołowąs — młody chłopak (nieposiadający jeszcze zarostu). [przypis edytorski]

gołowąs — młodzik. [przypis edytorski]

goły jak bizun — biedny. [przypis edytorski]

golarz — człowiek, który zawodowo zajmuje się goleniem mężczyzn. [przypis edytorski]

golce rzymskie — tzn. posągi, rzeźby nagich postaci, wykonane na wzór starożytnych rzeźb. [przypis edytorski]

Goldenberg, Grigorij Dawidowicz (1855–1880) — rosyjski rewolucjonista, członek Narodnej Woli; w lutym 1879 zastrzelił gubernatora Charkowa, księcia Kropotkina, w listopadzie uczestniczył w przygotowaniach do zamachu na Aleksandra II; aresztowany, popełnił samobójstwo w więzieniu. [przypis edytorski]

Golden Bough — pol. Złota gałąź; wielotomowe dzieło Jamesa George'a Frazera (1854–1941), studium starożytnych kultów, rytuałów i mitów, oraz ich powiązań ze wczesnym chrześcijaństwem, opublikowane w 1890 r. (w trzecim wyd. z 1915 rozszerzone do 12 tomów, w wyd. z 1936 r. uzupełnione o tom 13). [przypis edytorski]

Goldoni, Carlo (1707–1793) — włoski komediopisarz związany z Wenecją, autor ponad 200 komedii. [przypis edytorski]

Goldoni, Carlo (1707–1793) — włoski komediopisarz związany z Wenecją. [przypis edytorski]

Goldschmidt, Meïr Aron (1819–1887) — wydawca i dziennikarz duński. [przypis edytorski]

Goldsmith, Oliver (1728–1774) — irlandzki lekarz i pisarz. [przypis edytorski]

Goldsmith, Olivier (1730–1774) — poeta i dramaturg pochodzenia irlandzkiego. [przypis edytorski]

Goldwasser (niem.: złota woda) — najsłynniejszy trunek gdański, bardzo mocny likier ziołowo-korzenny z pływającymi drobnymi płatkami złota, wytwarzany w Gdańsku od XVI w. [przypis edytorski]

golec — biedak, człowiek ubogi. [przypis edytorski]

golec — biedak. [przypis edytorski]

golec (daw.) — biedak. [przypis edytorski]

Golem — postać ulepiona z gliny, w którą zostało tchnięte życie. [przypis edytorski]

golem — tu: bezduszne stworzenie, ulepione z gliny na kształt ludzki przez człowieka (w akcie niedoskonałego naśladowania aktu stwórczego Boga), lecz pozbawione duszy, zdolności rozumienia, własnej woli i umiejętności mowy; słowo „golem” występuje w Biblii w Psalmie 135 (w. 15–17), lecz ginie w przekładach (por. „Bożki pogańskie to srebro i złoto,/ dzieło rąk ludzkich./ Mają usta, ale nie mówią, / mają oczy, ale nie widzą./ Mają uszy, ale nie słyszą;/ i nie ma oddechu w ich ustach”). Golem jako „twór czarnoksięski” to postać należąca do legend kultury żydowskiej w Europie. Najbardziej znaną jej wersją jest opowieść o rabinie Maharalu z Pragi, żyjącym w XVI w., oczytanym w literaturze mistycznej, który aby ochronić członków swej gminy wyznaniowej przed prześladowaniami, utworzył glinianego olbrzyma i ożywił go dzięki magicznym formułom. Opowieść ta jest późniejsza wobec akcji utworu, ale mogła być znanym kontekstem dla autora. [przypis edytorski]

golem — w legendach żydowskich istota stworzona na podobieństwo człowieka, zazwyczaj z gliny, żywa lecz pozbawiona duszy i dlatego posłuszna poleceniom człowieka, który ją stworzył. Stworzenie golema wiązało się z powtórzeniem Boskiego procesu kreacji. [przypis edytorski]

Golem — w legendzie żydowskiej ulepiony z gliny bezduszny olbrzym, ożywiony magicznym słowem. [przypis edytorski]

Golfo Placido (hiszp.) — Zatoka Łagodna. [przypis edytorski]

Golf-stream — dziś: Golfstrom a. Golfsztrom. [przypis edytorski]

Golfstrom a. Golfsztrom (z niem.) — Prąd Zatokowy, ciepły podpowierzchniowy prąd morski na północnym Atlantyku. [przypis edytorski]

Golfstrom — Prąd Zatokowy, ciepły podpowierzchniowy prąd morski na północnym Atlantyku. [przypis edytorski]

golf — tu z wł. golfo: zatoka. [przypis edytorski]

golf (z niem. Golf: zatoka morska) — tu: wysunięty język ognia. [przypis edytorski]

golf (z niem. Golf: zatoka morska) — tu: wysunięty język. [przypis edytorski]

golf (z wł.) — zatoka. [przypis edytorski]

Golgocie z łez, krwi i błota — Zygmunt Krasiński, Resurrecturis, parafraza złożona ze słów z dwóch wersów. [przypis edytorski]

Golgota — wzgórze nieopodal Jerozolimy, miejsce kaźni, gdzie ukrzyżowano Jezusa. [przypis edytorski]

goliard (śrdw.) — wędrowny bard. [przypis edytorski]

Goliat — biblijny siłacz pokonany przez Dawida. [przypis edytorski]

Goliat (bibl.) — olbrzymi wojownik filistyński pochodzący z Gat (1Sm 17,4) zabity przez wypuszczony przez Dawida z procy kamień (1Sm 17,49–50). [przypis edytorski]

Goliat — olbrzymi wojownik filistyński pochodzący z Gat (1Sm 17,4) zabity przez wypuszczony przez Dawida z procy kamień (1Sm 17,49-50). [przypis edytorski]

Goliat — postać biblijna, filistyński wojownik pokonany przez Dawida. [przypis edytorski]

Goliat — postać biblijna, wojownik filistyński olbrzymiego wzrostu (Księga Samuela podaje, że mierzył sześć łokci i jedną piędź, tj. ok. 3 m), postrach wojsk Izraela; zginął rażony pociskiem z procy z rąk młodego Dawida, późniejszego króla. [przypis edytorski]

goliat — siłacz. [przypis edytorski]

„Goliat” (właśc. Leichter Ladungsträger Sd.Kfz.302, 303 „Goliath”) — niemiecka zdalnie sterowana samobieżna mina, służyła do wysadzania w powietrze fortyfikacji nieprzyjaciela bez narażania się na straty w ludziach, szeroko wykorzystywana przez Niemców w powstaniu warszawskim. [przypis edytorski]

golibroda (daw.) — fryzjer męski, który zajmował się również goleniem. [przypis edytorski]

golibroda — fryzjer męski, który dawniej wykonywał również drobniejsze zabiegi pielęgnacyjne, a często także medyczne (cyrulik). [przypis edytorski]

golibroda (przestarz.) — fryzjer. [przypis edytorski]

golić (starop.) — postępować. [przypis edytorski]

golić — tu: pić; opróżniać. [przypis edytorski]

Golijasz właśc. Goliat — postać biblijna, wojownik filistyński olbrzymiego wzrostu (Księga Samuela podaje sześć łokci i jedną piędź, tj. ok. 3 m), postrach wojsk Izraela; zginął rażony pociskiem z procy z rąk młodego Dawida, późniejszego króla. [przypis edytorski]

Goliszew — wieś w woj. wielkopolskim, w pow. kaliskim, w gm. Żelazków; ok. 40 km na płn.-wsch. od Ostrowa Wielkopolskiego. [przypis edytorski]

Goljat — dziś popr. pisownia: Goliat. [przypis edytorski]

Golkonda — daw. miasto i forteca w płd. części Indii, położone w pobliżu kopalń diamentów i słynące z bogactwa; w XVI w. było niepodległym państwem, w 1687 r. zostało zdobyte i zniszczone przez armię Wielkich Mongołów. [przypis edytorski]

Golkonda — miasto i forteca w płd.-śr. Indiach, zbudowane w XII w., od 1512 r. będące niepodległym państwem; w pobliżu Golkondy znajdowały się kopalnie diamentów, w XVI i XVII w. Golkonda była symbolem bogactwa. [przypis edytorski]

Golkonda — starożytne miasto w środkowej części Indii, słynne ze swojej szlifierni diamentów; tu przen.: niewyczerpane źródło bogactwa. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w Indiach, położona w pobliżu kopalń diamentów; w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią; zyskała legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w płd.-śr. Indiach, położona w pobliżu kopalń diamentów; w XVI w. stolica państwa noszącego tę samą nazwę; w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią; zyskała legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w płd.-śr. Indiach, w pobliżu Hajdarabadu, w XVI w. stolica państwa noszącego tę samą nazwę. W rejonie Golkondy znajdowały się słynne kopalnie diamentów, z których pochodzą najbardziej znane z tych kamieni, m.in. brylant Koh-i-noor. Golkonda stanowiła w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią, stąd zyskała sobie legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

Golkonda — wybudowana w XII w. w granitowej skale forteca, usytuowana w środkowych Indiach, na wyżynie Dekan, w pobliżu miasta Hajdarabad; zanim w XVII w. została zdobyta i zniszczona przez cesarza Wielkich Mogołów Aurangzeba, Golkonda (przez kilkadziesiąt lat stolica królestwa o tej samej nazwie) słynęła z wysokiej kultury miejskiej (imponująca architektura, budynki użyteczności publicznej, kanalizacja) oraz bogactwa, ponieważ w pobliżu znajdowały się kopalnie diamentów, a miejscowi rzemieślnicy trudnili się wyrobem biżuterii; z tego rejonu pochodzić ma słynny diament Koh-i-Noor, który przez setki lat przechodził na własność różnych władców (z reguły drogą rabunku), a w 1850 r. został skonfiskowany przez wojsko angielskie po powstaniu sipajów i włączony do klejnotów koronnych Wielkiej Brytanii: zdobi koronę królowej przechowywaną w twierdzy Tower w Londynie. [przypis edytorski]