Przypisy

aktów — dziś w tym znaczeniu („dokumenty”) D.lm: akt. [przypis edytorski]

A któż Tobie podobny Panie (…) znosisz nieprawości i mijasz grzech tych ostatków ludu twego… — Mi 7, 18–19. [przypis edytorski]

A kto cię postawił panem i sędzią nad nami? — Dz 7, 27. [przypis edytorski]

aktorat (daw.) — pozew. [przypis edytorski]

Aktoris — tj. Eurynome, córka Aktora. [przypis edytorski]

aktorka — sukcesorka; jedyna dziedziczka majątku. [przypis edytorski]

aktorowie — dziś: aktorzy. [przypis edytorski]

aktorowie — dziś popr.: aktorzy. [przypis edytorski]

aktorowie — dziś popr. forma M. lm: aktorzy. [przypis edytorski]

aktorskiem — dziś popr.: aktorskim. [przypis edytorski]

aktor — tu określenie strony procesu. [przypis edytorski]

aktualny pułkownik — tu zapewne: faktycznie dowodzący oddziałem, nie tylko posiadający stopień oficerski. [przypis edytorski]

aktuariusz (z łac.) — urzędnik mający pieczę nad aktami, pisarz sądowy. [przypis edytorski]

aktykować (daw.) — wpisać do akt. [przypis edytorski]

akty — tu dziś raczej: akta. [przypis edytorski]

Aktywiści — politycy współpracujący w czasie I wojny światowej z Anglią i Niemcami. [przypis edytorski]

akum (hebr. akronim) — pierwotnie: bałwochwalca; zastępnik słowa „goj” w znaczeniu: innowierca, nie-Żyd. [przypis edytorski]

akuratnie (gw.) — akurat; w tym czasie. [przypis edytorski]

akuratnie (gw.) —dokładnie. [przypis edytorski]

akuratnie — punktualnie, dokładnie. [przypis edytorski]

akuratność — dokładność. [przypis edytorski]

akuratny — dokładny, porządny, schludny. [przypis edytorski]

akuratny — dokładny. [przypis edytorski]

akuszeria (daw.) — położnictwo. [przypis edytorski]

akuszerka (daw.) — położna. [przypis edytorski]

akuszerka — położna. [przypis edytorski]

Akuzilaos z Argos (V w. p.n.e.) — grecki mitograf i logograf, tj. interpretator mitów oraz autor prac opisujących dawne dzieje, głównie mityczne; jego prace zachowały się tylko we fragmentach. [przypis edytorski]

akwaforta — rodzaj techniki graficznej, polegającej na odbijaniu kopii z płytki wytrawionej kwasem. [przypis edytorski]

akwaforta — technika graficzna, polegająca na odbijaniu kopii z płytki wytrawionej kwasem; także: odbitka uzyskana tą techniką. [przypis edytorski]

akwaforta — technika graficzna wklęsła, w której grafikę odbija się z płytki, w której rowki zostały wytrawione kwasem. [przypis edytorski]

akwedukt (z łac.) — wodociąg. [przypis edytorski]

Akwilon — bóg północnego, zimnego wiatru, odpowiednik gr. Boreasza. [przypis edytorski]

Akwilon (mit. rzym.) — bóg północnego, zimnego wiatru. [przypis edytorski]

Akwilon (mit. rzym.) — bóg wiatru płn.; uosobienie gwałtownego, zimnego wiatru oraz w ogóle Północy jako strony świata; odpowiednik Boreasza w mit. gr. [przypis edytorski]

Akwilon (mit. rzym.) — bóg wiatru płn.; uosobienie gwałtownego, zimnego wiatru oraz w ogóle Północy jako strony świata; odpowiednik Boreasza w mit. gr. [przypis edytorski]

Akwilon (mit. rzym.) — uosobienie wiatru płn. [przypis edytorski]

Akwilon (mit. rzym.) — wiatr północny i jego uosobienie. [przypis edytorski]

Akwilon (mit. rzym.) — wiatr północny i jego uosobienie. [przypis edytorski]

akwilon (z mit. rzym.) — zimny, północny wiatr; Akwilon, bóg pólnocnego wiatru, stanowił odpowiednik gr. Boreasza. [przypis edytorski]

akwilon (z mit. rzym.) — zimny wiatr północny; Akwilon, bóg północnego wiatru, stanowił odpowiednik gr. Boreasza. [przypis edytorski]

akwizgrański — Akwizgran a. Aachen to miasto koronacyjne cesarzy niemieckich; w tamtejszej kaplicy cesarz Karol Wielki (ok. 747–814) zgromadził wiele ważnych relikwii. [przypis edytorski]

akwizycja (daw.) — nabytek. [przypis edytorski]

A ładna kobyła to nie piękna? Przecież ją i bóg w wyroczni pochwalił? — jedyna znana nam wyrocznia pochwalająca klacze (chociaż niekoniecznie ich piękno) powstała w odpowiedzi na prośbę mieszkańców Megary i zaczyna się od słów: „Ze wszystkich krain Argos Pelazgijskie najlepsze, trackie klacze i lacedemońskie kobiety”. Jednak Hippiasz wydaje się sugerować, że wyrocznia dotyczyła klaczy z jego ojczystej Elidy. [przypis edytorski]

ałef — pierwsza litera alfabetu hebrajskiego. [przypis edytorski]

ałe głach (jidisz) — wszyscy równi. [przypis edytorski]

Ałgim — rzeka w azjatyckiej części Rosji, lewy dopływ rzeki Sym, która z kolei jest lewym dopływem Jeniseju. [przypis edytorski]

Ałła — Allach; o Boże. [przypis edytorski]

Ałmałyk — miasto powstałe w XIII w. w Siedmiorzeczu (regionie historycznym na terenie dzisiejszego pogranicza między Kazachstanem a Chinami) jako stolica podległej imperium mongolskiemu dynastii Tughril Chana. [przypis edytorski]

ałun — „kamyk po goleniu”, minerał używany dawniej do tamowania krwawienia ze skaleczeń po goleniu. [przypis edytorski]

ałun — kruchy, rozpuszczalny w wodzie minerał przybierający formę kryształków, stosowany do tamowania krwawienia. [przypis edytorski]

ałun — minerał, związek chemiczny zawierający aluminium. [przypis edytorski]

ałus (lit.) — piwo. [przypis edytorski]

ałus (z lit.) — kwas chlebowy. [przypis edytorski]

alabarta — dziś: halabarda. [przypis edytorski]

alabarta — halabarda. [przypis edytorski]

alabaster — biały lub delikatnie zabarwiony, lekko przeświecający minerał. [przypis edytorski]

alabaster — biały, prześwitujący minerał. [przypis edytorski]

alabaster — jasny, lekko przeświecający rodzaj kamienia. [przypis edytorski]

alabaster — rodzaj białego gipsu. [przypis edytorski]

alabaster — zbity, prześwitujący minerał będący drobnoziarnistą odmianą gipsu. [przypis edytorski]

alabastrowy — zrobiony z alabastru, białego, lekko prześwitującego minerału. [przypis edytorski]

A la bonne heure (fr.) — w samą porę. [przypis edytorski]

A la casa, Ignacio! (hiszp.) — Do domu, Ignacio! [przypis edytorski]

a la gier, kom a la gier (zniekształcone fr. à la guerre comme à la guerre) — jak to na wojnie. [przypis edytorski]

a la guerre comme á la guerre (fr.) — na wojnie jak to na wojnie. [przypis edytorski]

a la maniere russe (fr.) — na sposób rosyjski. [przypis edytorski]

alameda (hiszp.) — promenada. [przypis edytorski]

Alanowie — lud irański, spokrewniony ze Scytami i Sarmatami. [przypis edytorski]

Alanowie — sarmacki lud pochodzenia indoirańskiego. Przewędrowali z okolic Morza Kaspijskiego przez Europę i Półwysep Iberyjski do Afryki Północnej. [przypis edytorski]

A larga, ladron! A larga! — Precz, zbóju! Precz! [przypis edytorski]

a l'artiste — jak artysta, w stylu artysty. [przypis edytorski]

Alaryk (376–412) — wódz Wizygotów; pierwszy, który zdobył Rzym. [przypis edytorski]

Alaryk, Attyla, Karl, Rienzi — postacie historyczne związane z Rzymem: Alaryk I (ok. 370–410): król Wizygotów, pierwszy wódz plemion germańskich, który zdobył Rzym (410); Attyla (406–453): wódz Hunów, twórca rozległego imperium, wielokrotnie najeżdżał Rzymian, ze względu na okrucieństwo zyskał przydomek „bicza Bożego”; Karol Wielki (ok. 742–814): król Franków i Longobardów, koronował się na cesarza rzymskiego w Rzymie w r. 800; Cola di Rienzi (1313–1354): przywódca rewolucji ludowej w Rzymie (1347), obwołany trybunem ludowym, dążył do wskrzeszenia republiki rzymskiej i zjednoczenia Italii pod przewodnictwem Rzymu. [przypis edytorski]

Alaryk I (ok. 370–410) — król Wizygotów (od 395), pierwszy wódz plemion germańskich, który zdobył Rzym. [przypis edytorski]

Alaryk I (ok. 370–410) — król Wizygotów (od 395), pierwszy wódz plemion germańskich, który zdobył Rzym. [przypis edytorski]

Alaryk I (ok. 370–410) — król Wizygotów, pierwszy wódz plemion germańskich, który zdobył Rzym (410). [przypis edytorski]

Alaryk I (ok. 370– 410) — pierwszy z dynastii Baltów, od 395 król Wizygotów, którym cesarz Walens zezwolił osiedlić się na terenie cesarstwa rzymskiego w Mezji; pierwszy wódz plemion germańskich, który zdobył Rzym: po wejściu do miasta 24 sierpnia 410, wpuszczeni przez zdrajców przez Bramę Salariańską, Wizygoci wraz z rzym. niewolnikami przez trzy dni łupili go i podpalali najsławniejsze budynki, z wyjątkiem kościołów, ponieważ byli chrześcijanami (wyznania ariańskiego). [przypis edytorski]

Alary, Pierre-Joseph (1689–1770) — francuski duchowny i pisarz, członek Akademii Francuskiej (1723), jeden z nauczycieli małoletniego Ludwika XV. [przypis edytorski]

a l'assassino (wł.) — na mordercę (przekleństwo). [przypis edytorski]

Alastor, czyli Duch samotności — poemat Shelleya, opublikowany w 1816 r. [przypis edytorski]

Ala — w oryginale Alice. [przypis edytorski]

Alba — folwark należący do ks. Karola Radziwiłła, znajdujący się pod Nieświeżem. [przypis edytorski]

Albaizyn, właśc. Albayzín a. Albaicín — dzielnica Grenady położona na wzgórzu naprzeciwko Alhambry; rozwijająca się od XI w. jako osobne osiedle wokół muzułmańskiej cytadeli, otoczona przez własne mury miejskie. [przypis edytorski]

alba (łac.: biała) — długa, biała szata liturgiczna noszona pod ornatem. [przypis edytorski]

Albalonga, częściej Alba Longa — główne miasto latyńskie, według legendy rodzinne miasto Romulusa i Remusa. [przypis edytorski]

Alba Longa — główne miasto latyńskie, według legendy rodzinne miasto Romulusa i Remusa. [przypis edytorski]

albańczyk — od Alba (Alba Longa), czyli mający już imię łacińskie (w przeciwieństwie do trojańskich imion przodków). [przypis edytorski]

albańskie wzgórza — Góry Albańskie, znajdujące się na terenie Kampanii Rzymskiej, ok. 20 km na płd.-wsch. od Rzymu. [przypis edytorski]

albański — tu: od nazwy Alba Longa, według tradycji rzymskiej najważniejszej osady Lacjum, stolicy Związku Latyńskiego; wg legend Alba Longa została założona przez mitycznego Askaniusza, syna Eneasza, pochodzili z niej Romulus i Remus, a po 400 latach została zdobyta i zburzona przez wojska króla Rzymu Tullusa Hostiliusza, zaś jej mieszkańców przesiedlono do Rzymu. [przypis edytorski]

Albani, Francesco (1578–1660) — wł. malarz barokowy, twórca sielskich obrazów mitologicznych i alegorycznych. [przypis edytorski]

Albano Laziale — miasto i gmina we Włoszech, w regionie Lacjum, w prowincji Rzym. [przypis edytorski]

Albanowie — mieszkańcy miasta Alba Longa, według tradycji rzymskiej najważniejszej osady Lacjum, stolicy Związku Latyńskiego; wg legend Alba Longa została założona przez mitycznego Askaniusza, syna Eneasza, pochodzili z niej Romulus i Remus, a po 400 latach została zdobyta i zburzona przez wojska króla Rzymu Tullusa Hostiliusza, zaś jej mieszkańców przesiedlono do Rzymu. [przypis edytorski]

Albany — kompleks ekskluzywnych kawalerskich apartamentów przy ulicy Piccadilly w Londynie. [przypis edytorski]

alba — od łac. albus, czyli biały, szata liturgiczna tego koloru, noszona pod ornatem. [przypis edytorski]

Alba, właśc. Ferdynand Álvarez de Toledo, trzeci książę Alba (1507–1582) — hiszpański wódz i polityk; doradca Karola V, następnie Filipa II; skuteczny dowódca: zdobył Tunis, dowodził zwycięską armią cesarską w Niemczech, następnie we Włoszech; jako namiestnik Hiszpanii w Niderlandach zasłynął z okrucieństwa, usiłując stłumić powstanie antyhiszpańskie; dowodził armią zajmującą Portugalię. [przypis edytorski]

albeńska młódź — tj. młodzież należąca do „bandy albeńskiej”, czyli kręgu wybranych obywateli, których książę Karol Radziwiłł zaszczycał swoją przyjaźnią i z których tworzył rodzaj na pół klubu, na pół nieformalnego przybocznego oddziału, nazywał ich „panie kochanku” (od czego zyskał sobie przydomek), ubierał w jednakowe „mundury” (kontusze, żupany i inne elementy stroju ściśle określonego koloru; byli zobowiązani zawsze nosić je, goszcząc w Nieświeżu u księcia); żeby być dopuszczonym do grona wybrańców należało spełniać następujące warunki: być szlachcicem karmazynowym (tj. z najstarszej szlachty rodowej), synem osiadłego obywatela, mieć wybitne umiejętności i doświadczenie w zakresie walki szablą, łowiectwa i jazdy konnej, a także odznaczać się niepospolitą odwagą; obowiązkiem albeńczyków było na każde zawołanie księcia walczyć w sprawie, którą on wskaże, bez zbędnych pytań: „nie zważając na nijakie niebezpieczeństwo, w każdym wypadku łba nadstawiać za honor Najświętszej Panny, księcia wojewody, swój własny i każdego z członków towarzystwa” (S. Rzewuski, Pamiątki Soplicy); wewnętrzne spory należało rozstrzygać w pojedynku, nie zaś na drodze sądownej; „banda albeńska” miała swoją strukturę (naczelnika w osobie księcia, kanclerza i sekretarza), została utworzona w Albie, posiadłości wiejskiej pod Nieświeżem, stąd jej nazwa; książę Karol Radziwiłł, choć przebywał wówczas na emigracji przyłączył się do przywódców konfederacji barskiej (1768–1772). [przypis edytorski]

Albergo d'Italia Una (wł.) — Hotel Zjednoczona Italia. [przypis edytorski]

albergo (wł.) — hotel. [przypis edytorski]

albergo (wł.) — zajazd. [przypis edytorski]

Alberoni, Giulio (1664–1752) — włoski kardynał, polityk w służbie króla Hiszpanii Filipa V, od 1715 jego pierwszy minister. [przypis edytorski]