Przypisy

Gide, André (1869–1951) — fr. powieściopisarz, laureat Nagrody Nobla w roku 1947. [przypis edytorski]

Gide, André (1869–1951) — pisarz fr., uznawany za jedną z najważniejszych postaci kultury eur. 1. poł. XX w.; autor powieści (Immoralista, Lochy Watykanu, Fałszerze, Corydon), a także sztuk teatralnych (Saul, Edyp), Dziennika (1939–50) i autobiografii Jeżeli nie umiera ziarno (1926); tłumacz (m.in. Shakespeare'a, Whitmana i Conrada), współzałożyciel czasopisma „La Nouvelle Revue Française”; zaangażowany w walkę z kolonializmem (por. Voyage au Congo, tj. „Podróż do Kongo”; 1927) oraz stalinizmem (por. Powrót z ZSRR; 1936). Laureat literackiej Nagrody Nobla (1947). [przypis edytorski]

Gide, Charles (1847–1932) — fr. ekonomista i teoretyk spółdzielczości, założyciel „Revue d'Économie Politique”, przedstawiciel kooperatyzmu we Francji, twórca szkoły w Nîmes, profesor uniwersytetów w Bordeaux (1874), w Montpellier (1880), w Paryżu (1898) i Collège de France (1919); autor m.in. Zasad ekonomii politycznej (z Ch. Ristem, 1884, wyd. pol. 1893), Kooperatyzmu (1900, wyd. pol. 1937), Historii doktryn ekonomicznych od fizjokratów do czasów najnowszych (z Ch. Ristem, 1909, wyd. pol. 1920) i La solidarité („Solidarność”, 1932). Gide twierdził, że u podstaw uregulowań prawnych społeczeństw leżą przekonania religijne, nawiązując do idei Fouriera i Owena przeciwstawiał się teorii konkurencyjnej walki i był zwolennikiem szerzenia idei solidarności i współpracy oraz pacyfizmu w stosunkach międzynarodowych. [przypis edytorski]

giedroti — būti giedram. [przypis edytorski]

Giedymin (ok. 1275–1341) — lit. Gediminas, wielki książę litewski w latach 1316–1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, twórca mocarstwowej potęgi Litwy, dziad Jagiełły. [przypis edytorski]

Giedymin (ok. 1275–1341) — lit. Gediminas, wielki książę litewski w latach 1316–1341, założyciel dynastii Giedyminowiczów, twórca mocarstwowej potęgi Litwy, dziad Jagiełły. [przypis edytorski]

Giedymin — wielki książę litewski z początku XIV w., założyciel dynastii Giedyminowiczów, dziad Jagiełły, twórca potęgi Litwy. [przypis edytorski]

gieguze (z litew. gegutė) — kukułka. W mit. litew. kukułka była ulubionym ptakiem Laimy, bogini losu, znała przeznaczenie i potrafiła je przepowiedzieć. [przypis edytorski]

Giełda Królewska — dawniej giełda towarowo-finansowa w centrum Londynu, aktualnie budynek mieszczący centrum handlowe. [przypis edytorski]

(Gielda) Wieviele staje dy Wajchy (jid.) — (Giełda) Ile kosztują Wajchy. [przypis edytorski]

gield (z niem.) — pieniądze. [przypis edytorski]

Gielt (z niem. Geld) — pieniądze. [przypis edytorski]

giemacht (zniekszt. niem.: gemacht) — zrobione. [przypis edytorski]

giemza — delikatna, kozia skóra; została tu zastosowana metafora pars pro toto (część zamiast całości) i giemza oznacza kozę, nie tylko jej skórę. [przypis edytorski]

giemza — koza. [przypis edytorski]

giemza — kozica. [przypis edytorski]

giemza — kozica, ssak zamieszkujący wysokie góry. [przypis edytorski]

giemza — wyprawiona kozia skóra; tu (pot.): klapa, śmierć. [przypis edytorski]

giemza — zamsz, kozia skóra wyprawiona chropowato. [przypis edytorski]

giemza — zamsz. [przypis edytorski]

giemza (zool.) — kozica, ssak parzystokopytny zamieszkujący wysokie góry. [przypis edytorski]

Gieorgij Żukow (1896–1974) — sowiecki dowódca wojskowy, w czasie II wojny światowej pełnił szereg wysokich funkcji w Armii Czerwonej, prowadził m.in. ofensywę na Berlin w kwietniu 1945 r., znany z lekceważenia strat i traktowania żołnierzy jak przysłowiowego „mięsa armatniego”. [przypis edytorski]

Gierdawy — obecnie miasteczko w obwodzie kaliningradzkim, 3 km od granicy z Polską. [przypis edytorski]

Gierek, Edward (1913–2001) — pierwszy sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w latach 1970-1980. [przypis edytorski]

Gierłach — dziś raczej: Gerlach a. Gierlach położony w słowackiej części Tatr Wysokich najwyższy szczyt Tatr i całych Karpat, wznoszący się na wysokość 2655 m n.p.m. [przypis edytorski]

giermaczek, giermak — kubrak, kaftan. [przypis edytorski]

giermaczek (z tur.) — długa suknia wierzchnia; element stroju męskiego do XVII w. [przypis edytorski]

giermak — daw. rodzaj długiego płaszcza z futrzanym kołnierzem lub w całości podszytego futrem, z przodu na całej wysokości zdobionego pasmanterią, sznurowanego na pętlice; noszony w Polsce w XVI–XVII w. [przypis edytorski]

giermek — młody człowiek asystujący rycerzowi. [przypis edytorski]

giermek — młodzieniec, pełniący służbę przy rycerzu. [przypis edytorski]

giermek — sługa rycerza. [przypis edytorski]

gieroj (ros.) — bohater; tu: zuch. [przypis edytorski]

Giesl von Gieslingen, Arthur (1857–1935) — austriacki oficer (ostatni generał kawalerii) i tymczasowy szef biura ewidencyjnego, zaangażowany w aferę Redla. [przypis edytorski]

Giesl von Gieslingen, Wladimr (1860–1936) — austriacki dyplomata i generał, młodszy brat Arthura Giesla von Gieslingen. [przypis edytorski]

Giesshübl — tu: marka butelkowanej wody mineralnej z czeskiej miejscowości uzdrowiskowej dawniej zwanej Giesshübl-Sauerbrunn, ob. Kyselka, w pobliżu Karlowych Warów; sprzedawano ją od 1867 do II wojny światowej w całej Europie. [przypis edytorski]

giest — dziś popr. pisownia: gest. [przypis edytorski]

giesty — dziś popr. forma N.lm: gestami. [przypis edytorski]

giewałt — gwałtu! rety! [przypis edytorski]

Giewont jest z wapienia — masyw Giewontu budują skały osadowe, przede wszystkim wapienie i dolomity triasu oraz wapienie jury i kredy, jedynie na Kondrackiej Przełęczy znajdują się skały metamorficzne: gnejsy i łupki biotytowe, będące zakończeniem dużej wyspy krystalicznej Goryczkowej, ciągnącej się od Kasprowego Wierchu. W kierunku od Kondrackiej Przełęczy odsłaniają się najpierw lądowe piaskowce z przeławiceniami mułowców i zlepieńców dolnego triasu. Odsłaniają się one w rejonie wyniesienia szczytu. Powyżej położone są płytkomorskie dolomity najwyższej części dolnego triasu oraz płytkomorskie dolomity z przeławiceniami wapieni środkowego triasu (wyłącznie anizyk, bez wyższej części tego piętra). W porównaniu do dolomitów dolnotriasowych skały te cechują się grubszymi ławicami. Wierzchołkowe partie południowych stoków Giewontu budują wapienie środkowej jury, a sam wierzchołek i wyższą część północnych zboczy tworzą wapienie jury górnej. Niższe partie zboczy północnych tworzą wapienie kredowe z licznymi amonitami. Podobną budowę ma Mały Giewont. Wszystkie warstwy osadowe zapadają pod kątem 80° na północ. [przypis edytorski]

Giewont — masyw górski w Tatrach Zachodnich o wys. 1894 m n.p.m. [przypis edytorski]

Giewont — masyw górski w Tatrach Zachodnich. [przypis edytorski]

giezłeczko, giezło (daw.) — biała powiewna tkanina. [przypis edytorski]

giezłeczko, zdr. od giezło (daw.) — koszula z białego płótna. [przypis edytorski]

giezłeczko, zdr. od giezło — długa, luźna koszula z płótna; strój do trumny. [przypis edytorski]

giezło (daw.) — długa koszula. [przypis edytorski]

giezło (daw.) — długa, luźna koszula lniana; także: koszula do trumny lub prześcieradło do okrywania zmarłego. [przypis edytorski]

giezło (daw.) — długa, luźna koszula lniana; także: koszula do trumny lub prześcieradło do okrywania zmarłego. [przypis edytorski]

giezło (daw.) — długa, luźna szata. [przypis edytorski]

giezło (daw.) — koszula. [przypis edytorski]

giezło — kobieca koszula z cienkiego płótna; prześcieradło okrywające nieboszczyka. [przypis edytorski]

giezło — luźna koszula płócienna. [przypis edytorski]

giezło (przestarz.) — luźna koszula, także śmiertelna. [przypis edytorski]

giezło — rodzaj luźnej koszuli kobiecej. [przypis edytorski]

Gifrejter (z niem.) — nazwa stopnia wojskowego: starszy szeregowy. [przypis edytorski]

Giganci (mit. gr.) — spokrewniony z bogami szczep dzikich olbrzymów, który przegrał walkę z nimi o władzę nad światem. [przypis edytorski]

Giganci (mit. gr.) — synowie Gai-Ziemi, poczęci z krwi Uranosa, spokrewniony z bogami szczep dzikich olbrzymów, który przegrał walkę o władzę nad światem z bogami olimpijskimi. [przypis edytorski]

Giganci (mit. gr.) — synowie Gai-Ziemi, poczęci z krwi Uranosa, spokrewniony z bogami szczep dzikich olbrzymów, który przegrał walkę o władzę nad światem z bogami olimpijskimi. [przypis edytorski]

Giganci — Tytani, synowie Uranosa i Gai. [przypis edytorski]

Giganci — zbuntowani przeciw Bogu giganci wspomniani byli w apokryficznej biblijnej Księdze Henocha. [przypis edytorski]

gigantomachia (mit. gr.) — walka gigantów z bogami olimpijskimi. [przypis edytorski]

Giganty, Tytany, Hekatonchiry, Cyklopy (mit. gr.) — tytani: bogowie z pokolenia olbrzymów, poprzedzającego pokolenie bogów olimpijskich; hekatonchejrowie (sturęcy) i cyklopi: olbrzymi walczący po stronie bogów olimpijskich przeciw tytanom; giganci: olbrzymi o wężowych splotach zamiast nóg, walczący przeciw bogom olimpijskim. [przypis edytorski]

giga — żywy, skoczny taniec ludowy pochodzenia angielskiego. [przypis edytorski]

gigolak (pot. z fr.: gigolo) — dziś raczej: żigolak: płatny partner do tańca w lokalu rozrywkowym a. młody mężczyzna czerpiący korzyści materialne z dotrzymywania towarzystwa lub ze stosunków z zamożnymi kobietami. [przypis edytorski]

gigolo — dziś raczej: żigolo, fordanser, płatny partner do tańca w lokalu rozrywkowym. [przypis edytorski]

gig — staroangielski taniec ludowy. [przypis edytorski]

gig — wiosłowa łódź okrętowa. [przypis edytorski]

Gilaad a. Gilead — region położony na wschód od Jordanu, od południa graniczący z Morzem Martwym, od północy z Jeziorem Tyberiadzkim. [przypis edytorski]

Gil Blas — bohater powieści Alaina Lesage'a Histoire de Gil Blas de Santillane (polski tytuł: Przypadki Idziego Blasa) wydawanej w latach 1715–1735. [przypis edytorski]

Gil Blas, Idzi Blas — bohater powieści Alaina Lesage'a Przypadki Idziego Blasa (oryg. Histoire de Gil Blas de Santillane) wydanej w I poł. XVIII w. [przypis edytorski]

Gil Blas — powieść łotrzykowska Lesage'a, przedstawiająca przygody młodego łazika poznającego różne środowiska społeczne; jej polski tytuł to Przypadki Idziego Blasa. [przypis edytorski]

Gil Blas — tytułowy bohater powieści łotrzykowskiej (pikarejskiej) Histoire de Gil Blas de Santillane (publ. 1715–1735; tł. na jęz. pol. J. Rogoziński: Przypadki Idziego Blasa) autorstwa fr. pisarza i adaptatora literatury hiszp. Alaina Lesage'a (1668–1747); Gil Blas, choć pochodził z rodziny plebejskiej z małego miasteczka, został wysłany przez rodzinę na naukę na uniwersytet w Salamance; po drodze jednak kilkakrotnie padł ofiarą złodziei, zmuszony został w końcu przyłączyć się do bandy rozbójników; wydobycie się z tego położenia umożliwiła mu w końcu pewna dama, którą uchronił od napaści ze strony swych towarzyszy-zbójców. [przypis edytorski]

Gil Blas — tytułowy bohater powieści łotrzykowskiej (pikarejskiej) Histoire de Gil Blas de Santillane (publ. 1715–1735; tł. na jęz. pol. J. Rogoziński: Przypadki Idziego Blasa) autorstwa fr. pisarza i adaptatora literatury hiszp. Alaina Lesage'a (1668–1747); Gil Blas, choć pochodził z rodziny plebejskiej z małego miasteczka, został wysłany przez rodzinę na naukę na uniwersytet w Salamance; po drodze jednak kilkakrotnie padł ofiarą złodziei, zmuszony został przyłączyć się do bandy rozbójników, a wydobywszy się z tych tarapatów, zdecydował się na karierę służącego zamiast akademickiej; ta okoliczność pozwala czytelnikowi towarzyszyć bohaterowi w antyszambrach przedstawicieli wszelkich stanów i rozmaitych profesji, od kanonika i lekarza po arcybiskupa, a nawet ministra, co daje pole do obserwacji społeczno-obyczajowych. [przypis edytorski]

Gil Blas — tytułowy bohater XVIII-wiecznej powieści łotrzykowskiej Alaina Lesage'a (1668–1747) Histoire de Gil Blas de Santillane (Przypadki Idziego Blasa); plebejusz, który na skutek rozmaitych przygód życiowych wcielał się w zmienne role życiowe: od złodziejaszka i sługi, do doradcy ministra na dworze królewskim i wreszcie zacnego szlachcica. [przypis edytorski]

gilda (daw., z niem.) — dziś: gildia, tu: zrzeszenie zawodowe kupców, broniące interesów swoich członków. [przypis edytorski]

gilda (daw., z niem. Gilde: związek) — dziś: gildia, tu: zrzeszenie zawodowe kupców, broniące interesów swoich członków. [przypis edytorski]

Gilead — górzysty obszar na wschód od rzeki Jordan, na terenie obecnego państwa Jordan. [przypis edytorski]

Gilewicze wiedli boje z Niemczewskimi o kawał starego żelaza — spór dwóch współczesnych autorowi rodów o zabytkowy miecz, we wspomnianej wyżej powieści Kornela Makuszyńskiego Złamany miecz. [przypis edytorski]

Gilford — dziś popr.: Guildford, miasto w płd.-wsch. Anglii, w hrabstwie Surrey, ok. 45 km na płd.-zach. od Londynu; zał. prawdopodobnie w VI w. przez osadników anglosaskich, po raz pierwszy wzmiankowane w testamencie Alfreda Wielkiego ok. 880. [przypis edytorski]

Gilgamesz — tu: Epos o Gilgameszu, poemat epicki ze starożytnej Mezopotamii, którego głównym bohaterem jest legendarny Gilgamesz, władca miasta Uruk; powstały w II tysiącleciu p.n.e. w języku akadyjskim na podstawie wcześniejszych odrębnych utworów sumeryjskich o tym władcy. [przypis edytorski]

giliukas (vok.) — laimė, pasisekimas. [przypis edytorski]

Gilly, Jacques Laurent (1769–1829) — generał francuski, uczestnik kampanii napoleońskiej. [przypis edytorski]

gilotyna — urządzenie do wykonywania egzekucji przez ścięcie; na szyję skazańca spadał w nim ciężki (ok 30-40kg) nóż o skośnym ostrzu, umieszczony na pionowych prowadnicach. [przypis edytorski]

Gil-Robles y Quiñones, José María (1898–1980) — polityk hiszpański, zwolennik państwa korporacyjnego, członek organizacji katolickich; współzałożyciel (1933) i przywódca Hiszpańskiej Konfederacji Prawicy Autonomicznej (CEDA), federacji partii prawicowych zmierzającej do wprowadzenia ustroju autorytarnego, głoszącej obronę religii i tradycyjnego porządku; w wyborach w 1936 CEDA poniosła klęskę: partie lewicowe utworzyły Front Ludowy dysponujący ponad 60% głosów w parlamencie; po wyborach Gil-Robles został szefem opozycji parlamentarnej, podczas wojny domowej polecił swoim zwolennikom poprzeć generała Francisco Franco. [przypis edytorski]

gilza — bibułka papierosowa. [przypis edytorski]

gilza — łuska naboju. [przypis edytorski]

gilza (ros.) — złożone w rulonik bibułki papierosowe. [przypis edytorski]

gilza — tu: papierosowa rurka z bibułki. [przypis edytorski]

gimel — trzecia litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska g. [przypis edytorski]

giminas — čia: liaudis. [przypis edytorski]

gimnazista (daw.) — gimnazjalista. [przypis edytorski]

gimnazjasta (daw.) — gimnazjalista; tu być może w znaczeniu: człowiek dyskutujący w gimnazjonie. Gimnazjon w starożytnych miastach greckich był ośrodkiem ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożonym z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimnazjon (gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń) — w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimnazjon (gr.) — miejsce ćwiczeń fizycznych. [przypis edytorski]

gimnazjum (łac. gymnasium, z gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń) — w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimnazjum (łac. gymnasium, z gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń) — w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimniczne igrzyska — w staroż. Grecji igrzyska, w których rywalizacja wymaga sprawności fizycznej, np. biegi, zapasy, walka na pięści. [przypis edytorski]

ginąć za czym — tu: przepadać za czym; bardzo coś lubić. [przypis edytorski]

ginaeceum (łac. gynaeceum, gr. γυναικείον, gynaikeion) — w starożytnej Grecji część domu wydzielona dla kobiet. [przypis edytorski]

gin (ang.; wym.: dżin) — angielska wódka o zapachu i smaku jałowcowym. [przypis edytorski]

gindżał a. kindżał — rodzaj długiego noża lub sztyletu, prostego lub zakrzywionego, element uzbrojenia oddziałów kozackich. [przypis edytorski]