Przypisy

pogasiwszy pożary — za panowania Jana Kazimierza II (1648–1668) na terenie Rzeczypospolitej wybuchło powstanie Chmielnickiego (1648–1649, 1651–1654), wojna polsko-rosyjska (1654–1667, przerwana w latach 1656–1660) oraz wojna polsko-szwedzka (1655–1660). [przypis redakcyjny]

Pogib (ros.) — zginął. [przypis redakcyjny]

pogłówne (…) sposób to najbardziej gwałtowny, najbardziej samowolny i dlatego zapewne Montesquieu uważa go za niewolniczy — Montesquieu (1689–1755), znakomity pisarz i teoretyk prawa, pisze w epokowym swym dziele O duchu praw (1748), ks. XIII, rozdz. 12: „Pogłówne leży bardziej w naturze niewoli; podatek od towarów bardziej w naturze wolności, ponieważ mniej bezpośrednio odnosi się do osoby”. Russo już w Ekonomii politycznej zwalczał ten pogląd: „Nie można by temu zaprzeczyć, gdyby kwoty pobierane od każdej głowy były równe; nic bowiem nie byłoby bardziej dysproporcjonalne niż taki podatek, a duch wolności polega właśnie na zachowywaniu dokładnych proporcji. Ale jeśli podatek pobierany od głowy jest ściśle przystosowany do możności jednostek — tak, jakby mógł być podatek noszący we Francji miano główszczyzny — jeśli w ten sposób podatek ten jest równocześnie osobowy i rzeczowy, wówczas jest najsprawiedliwszy, a wskutek tego najodpowiedniejszy dla ludzi wolnych”. [przypis redakcyjny]

pogłowie (starop.) — ludność (męska). [przypis redakcyjny]

Pogoda — bogini Okazja (Occasio, gr. Kajros) przedstawiana właśnie z włosami na czole i łysym („gołym”) tyłem głowy. [przypis redakcyjny]

pogoda (daw.) — sposobność. [przypis redakcyjny]

pogoda (daw.) — [tu:] sposobność. [przypis redakcyjny]

pogoda (starop.) — sposobność. [przypis redakcyjny]

pogoda — tu: odpowiednia pora. [przypis redakcyjny]

pogodzić — zaradzić. [przypis redakcyjny]

pogonią (starop. forma) — dziś B.lp r.ż.: (w) pogoń. [przypis redakcyjny]

pogonia (daw. forma) — pogoń. [przypis redakcyjny]

pogonia (daw.) — pogoń. [przypis redakcyjny]

pogotowie (starop.; tu forma Msc, lp: w pogotowiu) — tym lepiej, tym bardziej. [przypis redakcyjny]

pogotowi (starop.) — w pogotowiu. [przypis redakcyjny]

pogotowi — [tu:] (w rymie) pogotowiu. [przypis redakcyjny]

pogotowiu (daw.) — tym bardziej. [przypis redakcyjny]

pogotowiu — tu: cóż mówić, tym bardziej, a cóż dopiero. [przypis redakcyjny]

pogotowiuż — a cóż dopiero. [przypis redakcyjny]

pogranica (daw.) — pograniczna okolica; [dziś: pogranicze]. [przypis redakcyjny]

Pograniczni starostowie — dowódcy oddziałów strzegących granic. [przypis redakcyjny]

pogródka — koryto, którym woda płynie na koło młyńskie. [przypis redakcyjny]

pogróż — groźba. [przypis redakcyjny]

pogrzeb królowej Ludwiki w Krakowie — 22 września. [przypis redakcyjny]

pohańce — etym.: poganie, tu jako określenie pejoratywne; Ojciec nie chce pamiętać o krwawej rozprawie sprzed ponad półwiecza. [przypis redakcyjny]

pohaniec (daw.) — muzułmanin (Turek lub Tatar; poganin); określenie pogardliwe. [przypis redakcyjny]

pohaniec — poganin, niechrześcijanin; tu: chodzi o Turków i Tatarów. [przypis redakcyjny]

pohaniec — poganin (zob. Ks. 1, Pieśń VII, w. 9). [przypis redakcyjny]

pohaniec (tu forma W. lp: pohańcze) — poganin, barbarzyńca. [przypis redakcyjny]

po harapie (daw.) — po wszystkim. [przypis redakcyjny]

po harapie (z jęz. myśliwskiego) — po sprawie. [przypis redakcyjny]

pohoży (daw.) — pomyślny, nadarzający się. [przypis redakcyjny]

pohromki — pogromy, burze. [przypis redakcyjny]

pohybel (ukr.) — zguba, śmierć. [przypis redakcyjny]

poima (starop. forma 3 os. lp, cz. przysz.) — pojmie, zabierze (por. imać się czego). [przypis redakcyjny]

poiski (ros.) — poszukiwania. [przypis redakcyjny]

Poissonniere — jeden z wielkich bulwarów paryskich, w dzielnicy zamieszkiwanej przez wielką burżuazję. [przypis redakcyjny]

po jarmarku zły targ — przysłowie; Pasek miał w tym roku aż osiem procesów. [przypis redakcyjny]

pojazda (daw.) — wiosło. [przypis redakcyjny]

pojazda — wiosło. [przypis redakcyjny]

pojazd (daw.) — jazda, podróż konna. [przypis redakcyjny]

pojazd — tu: bieg. [przypis redakcyjny]

pojazd — wiosło. [przypis redakcyjny]

pojęcie — pojęcie (Begriff) u Kanta ma dwojakie znaczenie, raz właściwe, czysto logiczne, jako uogólnienie wyobrażeń, drugi raz szersze, jako wyobrażenie poszczególne czyli ogląd (Anschauung). W napisie tedy § 2 należy pojęcie brać w tym szerszym znaczeniu, a wtedy nie będzie bardzo raziło końcowe zdanie, że przestrzeń zgoła nie jest pojęciem, oczywiście w ścisłym znaczeniu. Uwagę tę zastosować też trzeba do kilku innych podobnych miejsc w Krytyce czystego rozumu. [przypis redakcyjny]

pojęcie — pojmowanie, wiedza. [przypis redakcyjny]

Pojęciu „patriarchalny” nadaje Werter szerszy zakres. Obejmuje ono u niego nie tylko świat patriarchów (Starego Testamentu), lecz także świat Homera. Por. list z 12 maja. [przypis redakcyjny]

pojętna uczennica, pisownia bez zarzutu — Kowalewska była Tatarką. [przypis redakcyjny]

pojechałem do franciszkanów — w Nowym Mieście Korczynie. [przypis redakcyjny]

pojechał każdy w swą — skrócone od: pojechał każdy w swą stronę. [przypis redakcyjny]

pojechał — tu: nad Wisłę. [przypis redakcyjny]

pojedzie do Kijowa, do uniwersytetu — po zamknięciu przez władze rosyjskie uniwersytetu warszawskiego, wileńskiego i Liceum Krzemienieckiego (w związku z powstaniem listopadowym) na uniwersytecie kijowskim studiowało wiele młodzieży polskiej. [przypis redakcyjny]

po kaduka — w jakim celu, po co; kaduk: czart, diabeł. Nazwa przeniesiona z choroby zwanej epilepsją, padaczką (caducus po łacinie znaczy: padający), którą w średniowieczu przypisywano opętaniu przez diabła. [przypis redakcyjny]

pokarmować (daw.) — popasać. [przypis redakcyjny]

po Karolu V i Filipie II — do cesarza niemieckiego Karola V i jego syna Filipa II należały w XVI w. hiszpańskie posiadłości we Włoszech (m.in. Królestwo Neapolu). [przypis redakcyjny]

pokawić (daw.) — pomylić. [przypis redakcyjny]

po każdym ingresie — po każdym zgromadzeniu uczestników nabożeństwa. [przypis redakcyjny]

Pokaż odkryte mi oblicze twoje — Światło otaczające duchy błogosławione, jest zarazem ich zasłoną i odblaskiem rozkoszy, jaką wewnątrz czują. Bez tej zasłony poeta życzy oglądać św. Benedykta. [przypis redakcyjny]

pokazić (starop.) — zepsuć. [przypis redakcyjny]

po kęsu (starop.) — po trochu. [przypis redakcyjny]

po kijku kręcić naokoło — jak w zabawie dzieci, uwiązujących chrząszcza nitką do kijka, wokół którego kręci się on i brzęczy. [przypis redakcyjny]

pokil a. pokiel (gw.) — póki, jak długo. [przypis redakcyjny]

pokinąć (daw.) — porzucić. [przypis redakcyjny]

pokinąć — porzucić. [przypis redakcyjny]

pokład (daw.) — skarbiec. [przypis redakcyjny]

pokład (daw.) — skarb. [przypis redakcyjny]

pokój san-stefański — traktat zawarty między Rosją a Turcją dn. 3 marca 1878 r. w San Stefano (pod Konstantynopolem). Turcja, pokonana uprzednio w wojnie z Rosją (1877–1878), musiała uznać niepodległość swych dotychczasowych państw lenniczych: Rumunii, Serbii i Czarnogórza, przy czym granice tych dwóch ostatnich zostały znacznie rozszerzone. Jednocześnie utworzono rozległe Księstwo Bułgarskie z dostępem do Morza Egejskiego (obejmujące Macedonię). Poza tym Turcja została zmuszona do ustępstw terytorialnych na rzecz Rosji w Azji i do zapłaty wysokiej kontrybucji. [przypis redakcyjny]

„Pokojowi była to służba pałacowa, jednakowo ubrana, zawsze przy pałaszach, stojąca za panem, panią i gośćmi z talerzami u stołu; tym się często trafiało leżeć na kobiercach”. (J. D. Ochocki, Pamiętniki, s. 93). Chłostę na kobiercu odbierali pokojowi w odróżnieniu od chłopów, którym taki przywilej nie przysługiwał. [przypis redakcyjny]

po komplemencie — po grzecznym słowie. [przypis redakcyjny]

pokomponowane — ułożone, obmyślone. [przypis redakcyjny]

pokonić — osadzić końmi. [przypis redakcyjny]

pokora i submisja (łac.) — poddanie się, uległość. [przypis redakcyjny]

pokornie (…) jak gdy uściska sługa swego pana — Sordello zapomina o swojej dumie poetycznej w chwili, kiedy widzi stojący wobec siebie cień Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

pokosztować się z kimś — spróbować się, zmierzyć się. [przypis redakcyjny]

pokotem — hurmem. [przypis redakcyjny]

pokrwawa — krwawy odblask; jest to neologizm utworzony przez Krasińskiego analogicznie do formy „poświata”. [przypis redakcyjny]

pokryć — tu: ukryć. [przypis redakcyjny]

pokryty (daw.) — obłudny. [przypis redakcyjny]

pokrzyk — mandragora; to roślina o działaniu usypiającym. [przypis redakcyjny]

pokum — kum, znajomy. [przypis redakcyjny]

pokusa (daw.) — duch piekielny, mara. [przypis redakcyjny]

pokusa piekielna — [tu:] zły duch. [przypis redakcyjny]

pokusa (starop.) — tu: zły duch. [przypis redakcyjny]

pokusa — [tu:] duch piekielny, mara. [przypis redakcyjny]

pokusić (starop.) — [zakąsić, spróbować; tu:] doświadczyć. [przypis redakcyjny]

Pokusimy, da-li się, miru w rozhoworze — spróbujemy, jeśli to możliwe, uzyskania pokoju w rozmowie. [przypis redakcyjny]

pokusy — diabelskie. [przypis redakcyjny]

pokuszać (starop.) — doświadczać; [wodzić na pokuszenie]. [przypis redakcyjny]

pokwapić (daw.) — pospieszyć się. [przypis redakcyjny]

Połonka — w wojew. nowogrodzkim między Słonimem a Lachowiczami. [przypis redakcyjny]

położenie nowe mego ojca — po śmierci Paszkiewicza jen. Wincenty Krasiński pełnił przez czas krótki obowiązki namiestnika Królestwa Polskiego. [przypis redakcyjny]

połozy — groźne węże, potwornej długości, które według ludowych wyobrażeń lęgły się na stepach ukraińskich. Mówi o nich Trembecki w początkowych wierszach Zofjówki: „a trawa bez kosy — Pokrewne Pytonowi mnożyła połosy”. [przypis redakcyjny]

Połubiński, Aleksander Hilary (1626–1679) — marszałek wielki litewskiego, odznaczył się w wojnie ze Szwedami. [przypis redakcyjny]

poły (daw.) — sieć podwójna na ptaki. [przypis redakcyjny]

poły — połowy dolnej części ubrania rozpinającego się z przodu. [przypis redakcyjny]

Polacy, Tatarzy, w bezczynnym zachwyceniu — Źródłem ogólnym takich pojedynków jest monomachia Aleksandrowa z Menelausem w III ks. Iliady Homera. [przypis redakcyjny]

Pola Elizejskie — olbrzymia, szeroka aleja, łącząca plac Gwiazdy z placem Zgody, jedna z najpiękniejszych w Paryżu, wówczas ulubione miejsce spacerów eleganckiego świata. [przypis redakcyjny]

Polaka-Rusina — tj. zaprzedanego Rosji. [przypis redakcyjny]

Polanie — Polacy. [przypis redakcyjny]

Polanowski, Aleksander — porucznik chorągwi pancernej Adama Działyńskiego w Danii w wojsku Czarnieckiego, później pułkownik, walczył z Sobieskim pod Chocimiem; pod koniec życia kasztelan lubelski. [przypis redakcyjny]

polarny Beota — Gwiazda polarna. [przypis redakcyjny]