Przypisy

gig — wiosłowa łódź okrętowa. [przypis edytorski]

Gilaad a. Gilead — region położony na wschód od Jordanu, od południa graniczący z Morzem Martwym, od północy z Jeziorem Tyberiadzkim. [przypis edytorski]

Gil Blas — bohater powieści Alaina Lesage'a Histoire de Gil Blas de Santillane (polski tytuł: Przypadki Idziego Blasa) wydawanej w latach 1715–1735. [przypis edytorski]

Gil Blas, Idzi Blas — bohater powieści Alaina Lesage'a Przypadki Idziego Blasa (oryg. Histoire de Gil Blas de Santillane) wydanej w I poł. XVIII w. [przypis edytorski]

Gil Blas — powieść łotrzykowska Lesage'a, przedstawiająca przygody młodego łazika poznającego różne środowiska społeczne; jej polski tytuł to Przypadki Idziego Blasa. [przypis edytorski]

Gil Blas — tytułowy bohater powieści łotrzykowskiej (pikarejskiej) Histoire de Gil Blas de Santillane (publ. 1715–1735; tł. na jęz. pol. J. Rogoziński: Przypadki Idziego Blasa) autorstwa fr. pisarza i adaptatora literatury hiszp. Alaina Lesage'a (1668–1747); Gil Blas, choć pochodził z rodziny plebejskiej z małego miasteczka, został wysłany przez rodzinę na naukę na uniwersytet w Salamance; po drodze jednak kilkakrotnie padł ofiarą złodziei, zmuszony został w końcu przyłączyć się do bandy rozbójników; wydobycie się z tego położenia umożliwiła mu w końcu pewna dama, którą uchronił od napaści ze strony swych towarzyszy-zbójców. [przypis edytorski]

Gil Blas — tytułowy bohater powieści łotrzykowskiej (pikarejskiej) Histoire de Gil Blas de Santillane (publ. 1715–1735; tł. na jęz. pol. J. Rogoziński: Przypadki Idziego Blasa) autorstwa fr. pisarza i adaptatora literatury hiszp. Alaina Lesage'a (1668–1747); Gil Blas, choć pochodził z rodziny plebejskiej z małego miasteczka, został wysłany przez rodzinę na naukę na uniwersytet w Salamance; po drodze jednak kilkakrotnie padł ofiarą złodziei, zmuszony został przyłączyć się do bandy rozbójników, a wydobywszy się z tych tarapatów, zdecydował się na karierę służącego zamiast akademickiej; ta okoliczność pozwala czytelnikowi towarzyszyć bohaterowi w antyszambrach przedstawicieli wszelkich stanów i rozmaitych profesji, od kanonika i lekarza po arcybiskupa, a nawet ministra, co daje pole do obserwacji społeczno-obyczajowych. [przypis edytorski]

Gil Blas — tytułowy bohater XVIII-wiecznej powieści łotrzykowskiej Alaina Lesage'a (1668–1747) Histoire de Gil Blas de Santillane (Przypadki Idziego Blasa); plebejusz, który na skutek rozmaitych przygód życiowych wcielał się w zmienne role życiowe: od złodziejaszka i sługi, do doradcy ministra na dworze królewskim i wreszcie zacnego szlachcica. [przypis edytorski]

gilda (daw., z niem.) — dziś: gildia, tu: zrzeszenie zawodowe kupców, broniące interesów swoich członków. [przypis edytorski]

gilda (daw., z niem. Gilde: związek) — dziś: gildia, tu: zrzeszenie zawodowe kupców, broniące interesów swoich członków. [przypis edytorski]

Gilead — górzysty obszar na wschód od rzeki Jordan, na terenie obecnego państwa Jordan. [przypis edytorski]

Gilewicze wiedli boje z Niemczewskimi o kawał starego żelaza — spór dwóch współczesnych autorowi rodów o zabytkowy miecz, we wspomnianej wyżej powieści Kornela Makuszyńskiego Złamany miecz. [przypis edytorski]

Gilford — dziś popr.: Guildford, miasto w płd.-wsch. Anglii, w hrabstwie Surrey, ok. 45 km na płd.-zach. od Londynu; zał. prawdopodobnie w VI w. przez osadników anglosaskich, po raz pierwszy wzmiankowane w testamencie Alfreda Wielkiego ok. 880. [przypis edytorski]

Gilgamesz — tu: Epos o Gilgameszu, poemat epicki ze starożytnej Mezopotamii, którego głównym bohaterem jest legendarny Gilgamesz, władca miasta Uruk; powstały w II tysiącleciu p.n.e. w języku akadyjskim na podstawie wcześniejszych odrębnych utworów sumeryjskich o tym władcy. [przypis edytorski]

Gilly, Jacques Laurent (1769–1829) — generał francuski, uczestnik kampanii napoleońskiej. [przypis edytorski]

gilotyna — urządzenie do wykonywania egzekucji przez ścięcie; na szyję skazańca spadał w nim ciężki (ok 30-40kg) nóż o skośnym ostrzu, umieszczony na pionowych prowadnicach. [przypis edytorski]

Gil-Robles y Quiñones, José María (1898–1980) — polityk hiszpański, zwolennik państwa korporacyjnego, członek organizacji katolickich; współzałożyciel (1933) i przywódca Hiszpańskiej Konfederacji Prawicy Autonomicznej (CEDA), federacji partii prawicowych zmierzającej do wprowadzenia ustroju autorytarnego, głoszącej obronę religii i tradycyjnego porządku; w wyborach w 1936 CEDA poniosła klęskę: partie lewicowe utworzyły Front Ludowy dysponujący ponad 60% głosów w parlamencie; po wyborach Gil-Robles został szefem opozycji parlamentarnej, podczas wojny domowej polecił swoim zwolennikom poprzeć generała Francisco Franco. [przypis edytorski]

gilza — bibułka papierosowa. [przypis edytorski]

gilza — łuska naboju. [przypis edytorski]

gilza (ros.) — złożone w rulonik bibułki papierosowe. [przypis edytorski]

gilza — tu: papierosowa rurka z bibułki. [przypis edytorski]

gimel — trzecia litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska g. [przypis edytorski]

gimnazista (daw.) — gimnazjalista. [przypis edytorski]

gimnazjasta (daw.) — gimnazjalista; tu być może w znaczeniu: człowiek dyskutujący w gimnazjonie. Gimnazjon w starożytnych miastach greckich był ośrodkiem ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożonym z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimnazjon (gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń) — w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimnazjon (gr.) — miejsce ćwiczeń fizycznych. [przypis edytorski]

gimnazjum (łac. gymnasium, z gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń) — w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimnazjum (łac. gymnasium, z gr. gymnasion: miejsce ćwiczeń) — w staroż. miastach greckich ośrodek ćwiczeń fizycznych i treningu sportowego (por. gimnastyka), złożony z otwartego placu z bieżnią i boiskiem oraz półkrytych i krytych budynków. Gimnazjony, jako popularne miejsca spotkań, stały się również miejscami wykładów, dysput i nauczania. [przypis edytorski]

gimniczne igrzyska — w staroż. Grecji igrzyska, w których rywalizacja wymaga sprawności fizycznej, np. biegi, zapasy, walka na pięści. [przypis edytorski]

ginąć za czym — tu: przepadać za czym; bardzo coś lubić. [przypis edytorski]

ginaeceum (łac. gynaeceum, gr. γυναικείον, gynaikeion) — w starożytnej Grecji część domu wydzielona dla kobiet. [przypis edytorski]

ginę z rąk własnych… — oprócz tego wiersza w archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego zachował się także list napisany przez autorkę do brata. Wyjaśnia w nim m.in. swoją decyzję o popełnieniu samobójstwa. Pisze w nim: „Kochany! Wierzę święcie, że ty przetrwasz, że ta nawałnica światowa, która przewala się przez nas i po nas — ciebie nie zmiecie. I w jedynej tej wierze, która mi pozostała, piszę do ciebie pożegnalny list. Trudno mi powiązać myśli w logiczną całość. (…) Nie ma we mnie miejsca na rozpacz i na kurczowe trzymanie się życia. Jest tylko niezłomne postanowienie niepójścia na rzeź. I samobójstwo nie jest słabością — nie ma innej drogi. Nie myśl, że dwa lata bezustannych mąk zabiły we mnie wolę życia. Jeszcze teraz — w godzinę śmierci, pełna jestem sił żywotnych i wiem, że wiele jeszcze zdolna jestem zdziałać. Ostatnie dni życia spędziłam w bardzo uciążliwych okolicznościach. (…) Jesteśmy w samym sercu wroga — w ich gmachu; oni o tym nie wiedzą. Po kilku dniach piwnicznej mordęgi — wejdziemy na górę do najładniejszego pokoju, szeroko otworzymy okno, całą noc napawać się będę zapomnianym pięknym przyrody — a rano trochę wody i koniec. Możni panowie przyjdą rano na górę z nic nieprzeczuwającym uśmiechem – a tu… Przynajmniej jeden złośliwy kawał na zakończenie. Rodzice poszli trzy dni temu. Co z Niną — nie wiem, może się męczy jeszcze w obozie — a może i jej już nie ma. (…) Zostawiam ci mój zeszyt z wierszami. Te wiersze, których nie zdążyłam napisać, a których zarodki biorę ze sobą w Nirwanę — może wybuchną kiedyś lawą z ust innych. Pamiętaj o jednym: żadne słowo nie odda gehenny, przez którąśmy przeszli. Ty, Bracie, żyj pełnią życia, a jeśli wspomnisz mnie kiedyś, pamiętaj, że i ja potrafiłam być twardą i dzielną”. [przypis edytorski]

gineceum (z gr.) — pomieszczenie w starożytnym domu greckim, przeznaczone dla kobiet i oddzielone od reszty pomieszczeń. [przypis edytorski]

Ginewra — postać z legend arturiańskich, żona króla Artura, ukochana Lancelota z Jeziora, jednego z rycerzy Okrągłego Stołu. [przypis edytorski]

ginofobia, właśc. gynofobia a. gynefobia (z gr.) — lęk przed kobietami. [przypis edytorski]

Gioberti, Vincenzo (1801–1852) — włoski filozof i polityk, teolog, ksiądz; ideolog risorgimento. [przypis edytorski]

Gioconda — Mona Lisa, tj. Lisa Gherardini, żona florenckiego kupca Francesca Gioconda, który zamówił u Leonarda da Vinci jej słynny dziś portret. [przypis edytorski]

Giorgio mio! Mio carissimo Giorgino! (wł.) — Mój Jerzy! Mój Jerzy! Mój najdroższy Jerzyku! [przypis edytorski]

Giorgione, właśc. Zorzi di Castelfranco (1478–1510) — włoski malarz renesansowy; artysta owiany tajemnicą: niewiele wiadomo o jego życiu i twórczości, zmarł przedwcześnie, podczas zarazy, żaden z jego obrazów nie jest sygnowany ani datowany, autorstwo wielu z nich jest sporne. [przypis edytorski]

Giotto di Bondone (1266–1337) — malarz i architekt wł., wyznaczył drogę renesansowemu malarstwu wł. poprzez przejście od stylu wschodniego, bizantyjskiego do łacińsko-włoskiego. [przypis edytorski]

Giotto di Bondone (1266–1337) — malarz i architekt wł., wyznaczył drogę renesansowemu malarstwu wł. poprzez przejście od stylu wschodniego, bizantyjskiego do łacińsko-włoskiego. [przypis edytorski]

Giotto di Bondone (1266–1337) — włoski malarz i architekt; odszedł od stylu wschodniego, bizantyjskiego, czym przyczynił się do rozwoju nowożytnego malarstwa we Włoszech. [przypis edytorski]

Giotto di Bondone (1266–1337) — włoski malarz i architekt; odszedł od stylu wschodniego, bizantyjskiego, czym przyczynił się do rozwoju nowożytnego malarstwa we Włoszech; autor kilku cykli fresków w kaplicy Scrovegnich w Padwie, między innymi alegorii siedmiu cnót i siedmiu grzechów głównych, w tym Zawiści, przedstawionej jako kobieta, z której ust wychodzi wąż kąsający ją w twarz. [przypis edytorski]

Giotto di Bondone (1266–1337) — włoski malarz i architekt; odszedł od tradycji bizantyjskiej, czym przyczynił się do rozwoju nowożytnego malarstwa we Włoszech. [przypis edytorski]

Giotto di Bondone (1266/7–1337) — włoski malarz i architekt z Florencji, którego twórczość wyznacza przejście od średniowiecza do renesansu. [przypis edytorski]

Giovanna Neapolitańska a. Joanna II, królowa Neapolu (1373–1435) — królowa Neapolu (od 1414); prowadziła swobodny tryb życia, miała dwóch mężów i wielu kochanków. [przypis edytorski]

Giovanni Boccaccio (1313–1375) — włoski pisarz, autor m.in. zbioru nowel Dekameron. [przypis edytorski]

Giovanni da Procida (1210–1298) — Jan z Procidy, włoski lekarz i dyplomata średniowieczny, przeciwnik Karola Andegaweńskiego, brał udział w przygotowaniu Nieszporów Sycylijskich: powstania, które w 1282 r. oddało władzę na Sycylii królowi aragońskiemu Piotrowi III. [przypis edytorski]

Giovanni Segantini (1858–1899) — malarz włoski. [przypis edytorski]

gipiura — elegancka koronka o dużych oczkach i wypukłym wzorze. [przypis edytorski]

gipsem prósząca — tzn. silnie upudrowana. [przypis edytorski]

Giraj właśc. Krym Girej (1699–1769) — chan tatarski, panował w latach 1758–1764 i 1768–1769, sojusznik konfederatów barskich, przeciwnik Rosji i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Za jego panowania doszło do ostatniego wielkiego najazdu Tatarów na Ukrainę polską i rosyjską. Ostatni wielki i wybitny wódz oraz wojownik tatarski. [przypis edytorski]

Giraldy — w innym oprac. tegoż tłum.: Girona. [przypis edytorski]

girania — dziś: geranium, pelargonia pachnąca. [przypis edytorski]

Girard, Cartouche, Damiens — głośni przestępcy: Jean-Baptiste Girard (1680–1733), francuski jezuita oskarżony o uwiedzenie i stosunki seksualne z penitentką; Louis Dominique Cartouche (1693–1721) stał na czele bandy rozbójniczej; Robert-François Damiens (1714–1757) dokonał nieudanego zamachu na życie króla Francji Ludwika XV. [przypis edytorski]

Girardin, Delphine de (1804–1855) — francuska autorka powieści, poetka, dramatopisarka; w swoim salonie podejmowała ważne postacie ówczesnego świata literackiego, m.in. Gautiera, Balzaca, Musseta, Hugo. [przypis edytorski]

Girardin, Émile de (1802–1881) — francuski wydawca, dziennikarz i polityk; założyciel paryskiego dziennika „La Presse” (1836), pierwszej groszowej gazety we Francji. [przypis edytorski]

Giraudoux, Jean (1882–1944) — fr. pisarz, dramaturg. [przypis edytorski]

Girgenti — dziś: Agrigento; starożytne miasto sycylijskie. [przypis edytorski]

girlanda — dekoracyjny, roślinny ornament w formie podwieszonej wiązanki kwiatów, liści i owoców. [przypis edytorski]

girlanda — ozdoba ze zwojów liści lub kwiatów podwieszonych z boków. [przypis edytorski]

girlanda — tu: strój głowy kobiecej. [przypis edytorski]

girlandie — zwój liści lub kwiatów, podwieszony po bokach. [przypis edytorski]

girl (ang.; lm: girls) — dziewczyna. [przypis edytorski]

girlsa (wym. [gerlsa], z ang.) — tancerka rewiowa. [przypis edytorski]

Girodet de Roussy-Trioson, Anne-Louis (1767–1824) — francuski malarz i ilustrator, ceniony portrecista. [przypis edytorski]

Girschner, Christian Friedrich Johann (1794–1860) — niemiecki organista i kompozytor. [przypis edytorski]

giry (gw.) — nogi. [przypis edytorski]

giseria — warsztat ludwisarski. [przypis edytorski]

gisernia — zakład odlewający przedmioty z metalu; odlewnia. [przypis edytorski]

giser — rzemieślnik odlewający przedmioty z metalu (tu: działa). [przypis edytorski]

giser — rzemieślnik zajmujący się odlewaniem przedmiotów z metalu. [przypis edytorski]

giser — wykwalifikowany pracownik zakładu odlewniczego. [przypis edytorski]

Gisz — Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ), powołany dekretem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego z dnia 6 sierpnia 1926. [przypis edytorski]

gitanas (hiszp.) — Cyganki. [przypis edytorski]

gitar i kaskarras — w innym tłum.: son-ahhas i cas-carras, tj. bębenków i dzwonków. [przypis edytorski]

Gite menszn, hot rachmunes, warft a sztikełe brojt. Brojt, brojt (jid.) — Dobrzy ludzie, miejcie litość, rzućcie kawałek chleba. Chleba, chleba. [przypis edytorski]

Gite menszn, rachmunes (jid.) — dobrzy ludzie, litości. [przypis edytorski]

git (gw.) — dobrze. [przypis edytorski]

giudicio (daw. wł.) — dosł.: werdykt, wyrok sądowy, tu: rodzaj utworu satyrycznego. [przypis edytorski]

Giulia Gonzaga (1513–1566) — włoska szlachcianka, żona hrabiego Vespasiano Colonny, po śmierci męża w swoim zamku skupiła grono artystów, przyciągniętych jej inteligencją, wykształceniem oraz niezwykłą urodą. [przypis edytorski]

Giulino di Mezzegra — włoskie miasteczko położone w prowincji Como, 28 kwietnia 1945 r. dokonano tam egzekucji Benito Mussoliniego oraz jego kochanki, Claretty Petacci. [przypis edytorski]

giunca — rodzaj słonego włoskiego sera. [przypis edytorski]

giuro a Dios (wł. naśladownictwo hiszp.) — przysięgam na Boga. [przypis edytorski]

Give me one minute, please (ang.) — Daj mi minutę, proszę. [przypis edytorski]

Give us this day our daily bread (ang.) — Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj; słowa modlitwy Ojcze nasz. [przypis edytorski]

giwer a. gwer — broń; tu: miecz a. rapier. [przypis edytorski]

giwera — karabin. [przypis edytorski]

giwer — broń palna a. wojskowe nakrycie głowy. [przypis edytorski]

giwer gwer (daw.) — karabin. [przypis edytorski]

Giwojte (mit. litew.) — święte gady. [przypis edytorski]

Giżycki, Kamil (1893–1968) — polski pisarz i podróżnik. Po wybuchu rewolucji lutowej w 1917 wstąpił do korpusu czechosłowackiego i w jego szeregach walczył w trakcie ofensywy admirała Kołczaka. W styczniu 1919 wstąpił do polskiej Dywizji Syberyjskiej jako podporucznik i dalej walczył przeciwko bolszewikom na Syberii. Po okrążeniu dywizji w pobliżu Krasnojarska w styczniu 1920 wraz z grupą innych żołnierzy nie uznał kapitulacji i zbiegł; ukrywał się w Minusińsku. W 1926 wyjechał jako preparator zwierząt z wyprawą Ossendowskiego do zachodniej Afryki; na podstawie tej ekspedycji napisał książkę podróżniczą. [przypis edytorski]

Giza, właśc. Gizela Stockhammer — członkini żydowskiego ruchu oporu; zginęła w czasie wojny. [przypis edytorski]

Gizevius, Gustaw (1810–1848) — kaznodzieja polsko-ewangelicki, mazurski działacz społeczny, znawca folkloru i publicysta. [przypis edytorski]

Gizot, właśc. François Guizot (1787–1874) — fr. historyk i polityk, premier Francji w latach 1847–1848. [przypis edytorski]

Gizot, własc. François Guizot (1787–1874) — fr. historyk i polityk. [przypis edytorski]

głąb' — ten zapis ujawnia jeszcze dawną obecność na końcu tego wyrazu jeru miękkiego, półsamogłoski występującej w języku prasłowiańskim do XI w. [przypis edytorski]

głada — cicha morska toń. [przypis edytorski]

gładka — tu: piękna. [przypis edytorski]

gładki — daw. ładny. [przypis edytorski]