Przypisy

nareszcie (daw.) — tu: ostatecznie, w ostateczności, co najwyżej. [przypis edytorski]

nareszcie (daw.) — zresztą; poza tym. [przypis edytorski]

nareszcie — tu: ostatecznie. [przypis edytorski]

nareszcie — w źródle: nareście; w wydaniu lwowskim: nareszcie. [przypis edytorski]

na resztę naszę (daw.) — na naszą resztę; na resztę tego, co mamy. [przypis edytorski]

Narew — rzeka przepływająca przez północno-wschodnią Polskę, nad Narwią leży Pułtusk. [przypis edytorski]

na rezolucją odpowiednią — na postanowioną odpowiedź. [przypis edytorski]

nargila — fajka wodna popularna na muzułmańskim Wschodzie. [przypis edytorski]

nargila — fajka wodna popularna w krajach arabskich. [przypis edytorski]

nargila — fajka wodna popularna w krajach arabskich. [przypis edytorski]

nargila — fajka wodna. [przypis edytorski]

nargile — fajka wodna popularna w krajach arabskich. [przypis edytorski]

nargile — fajka wodna popularna w krajach Wschodu; rodzaj fajki, w której dym przechodzi przez napełnione wodą naczynie. [przypis edytorski]

nargile — fajka wodna; rodzaj fajki, w której dym przechodzi przez napełnione wodą naczynie. [przypis edytorski]

nargil — fajka wodna. [przypis edytorski]

nargil właśc. nargila — fajka wodna; rodzaj fajki, pochodzącej z Indii, a spopularyzowanej w Europie za pośrednictwem krajów arabskich, w której dym przechodzi przez filtr wodny; palono w ten sposób nie tylko tytoń, ale również opium; także: szisza. [przypis edytorski]

narkom — ros. skrót od narodnyj komisar, tj. komisarz ludowy. [przypis edytorski]

narkomzdraw — skrót od ros. Narodnyj komissariat zdrawoochronienija, tj. Ludowy Komisariat Ochrony Zdrowia. [przypis edytorski]

narkomziem — ros. skrót: Ludowy Komisariat Rolnictwa. [przypis edytorski]

narkotik — und alkoholfrei (niem.) — wolny od alkoholu i narkotyków. [przypis edytorski]

narócił się — tu: nawrócił a. zawrócił. [przypis edytorski]

naród (gw.) — lud, ludzie. [przypis edytorski]

naród (gw.) — tłum, ciżba. [przypis edytorski]

naród — lud, ludzie. [przypis edytorski]

naród — ludzie, lud. [przypis edytorski]

naród (starop.) — tu: ród. [przypis edytorski]

naród taki musi mieć w swoim ustroju państwowym warunki dające mu rzeczywiste czy pozorne prawo do wypowiedzenia wojny, człowiek bowiem żywi w sercu swoim tak wielką cześć dla sprawiedliwości, że trudno cokolwiek bądź przedsięwziąć bez wyraźnego pozoru słuszności — por. Bacon, Eseje, XXIX (O prawdziwej wielkości królestw i państw). [przypis edytorski]

naród — tu: ludzie, chłopi, mieszkańcy wsi. [przypis edytorski]

naród — tu: ludzie, lud. [przypis edytorski]

naród — tu: ludzie, mieszkańcy wsi. [przypis edytorski]

naród — tu: ludzie. [przypis edytorski]

Naród — tu: sejm. [przypis edytorski]

narów (daw.) — tu: szkodliwe przyzwyczajenie. [przypis edytorski]

narów — nawyk (szczególnie zły, wypaczony). [przypis edytorski]

na równiach — dziś: na równinach. [przypis edytorski]

narów — tu daw.: przyzwyczajenie, nawyk. [przypis edytorski]

narów (tu daw.) — zły nawyk. [przypis edytorski]

narów — tu: zły nawyk. [przypis edytorski]

narów — wada, przywara. [przypis edytorski]

narów — zły nawyk, przywara. [przypis edytorski]

narów — zły nawyk, wada. [przypis edytorski]

narobić bigosu — zrobić bałagan, wprowadzić chaos, spowodować kłopoty. [przypis edytorski]

narocznik — słowo wieloznaczne: chłop płacący roczną daninę bądź przedstawiciel ludności niewolnej zobowiązany do bliżej niesprecyzowanych świadczeń wojskowych. [przypis edytorski]

narodas (sl.) — tauta. [przypis edytorski]

Narodna Wola a. Narodnaja Wola (ros.: Wola Ludu a. Wolność Ludu) — tajna organizacja rewolucjonistów rosyjskich, powstała jesienią 1879 w wyniku rozłamu w organizacji Ziemla i Wola, dążąca do obalenia caratu, zaprowadzenia swobód demokratycznych, rozdania ziemi chłopom, a wielkich przedsiębiorstw robotnikom. Komitet Wykonawczy Narodnej Woli wydał wyrok śmierci na Aleksandra II, po paru nieudanych zamachach car zginął w 1881, a w wyniku licznych aresztowań i procesów organizacja została rozbita. [przypis edytorski]

narodnik — działacz ruchu demokratycznego w latach 70.–90. XIX w. głoszący idee powstania chłopskiego i obalenia caratu. [przypis edytorski]

narodny (z ukr., ros.: narodnyj) — ludowy. [przypis edytorski]

narodów — tu: rodów. [przypis edytorski]

Narodowa Demokracja a. endecja — polski ruch polityczny o ideologii nacjonalistycznej, powstały pod koniec XIX wieku. [przypis edytorski]

Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW) — konspiracyjna organizacja przedwojennego Stronnictwa Demokratycznego, w 1942 częściowo scalona z AK, po powstaniu warszawskim wraz z częścią NSZ stworzyła Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. [przypis edytorski]

narodowem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: narodowym. [przypis edytorski]

narodowiec — tu: rodak, tutejszy. [przypis edytorski]

narodowie — dziś popr.: narody. [przypis edytorski]

narodu — dziś popr. C.lp: narodowi. [przypis edytorski]

narody — dziś popr. forma N. lm: narodami. [przypis edytorski]

Narody, które zakonu nie mają (…), z przyrodzenia to czynią, co zakonnego jest, i prawa takiego nie majac, sami sobie są prawem… — Rz 2, 14–15. [przypis edytorski]

narody miejskie — mieszkańcy miast. [przypis edytorski]

narody (starop. forma) — (między) narodami. [przypis edytorski]

narodzenie (starop.) — tu: potomstwo, dziecko. [przypis edytorski]

Narodził się tedy chłopiec Bolesław w dniu uroczystym św. Szczepana króla — Bolesław III Krzywousty urodził się 20 sierpnia 1086 r. (w chrześcijaństwie w dniu tym obchodzone jest wspomnienie św. Stefana). [przypis edytorski]

Narodziny tragedii — w oryg. Die Geburt der Tragödie (1872); pierwsza książka filozoficzna Nietzschego zawierająca wykład koncepcji pierwiastka dionizyjskiego i apollińskiego w sztuce. [przypis edytorski]

narodziny wiosny — Tetmajer napisał wiersz pod tym tytułem, wykorzystujący identyczny rytm dwunastozgłoskowca. [przypis edytorski]

narokiem — według prawa. [przypis edytorski]

narość — zgrubienie na powierzchni ciała lub narządu (także u roślin: zgrubienie pnia) będące objawem jakiegoś schorzenia. [przypis edytorski]

na roścież — dziś: na oścież; na całą szerokość. [przypis edytorski]

na roścież — dziś raczej: na oścież; na całą szerokość. [przypis edytorski]

narośle galasowe, galasy — patologiczne narośle na roślinach powstałe w wyniku rozrostu tkanki liści w miejscach wstrzyknięcia jadu i złożenia jaj przez galasówki, owady z rzędu błonkoskrzydłych. [przypis edytorski]

na Rossynancie… — Rosynant to imię konia tytułowego bohatera powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616), Don Kichota (hiszp. Don Quijote), szlachcica, który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski. (Zapis i wymowa nazwiska bohatera powieści zostały spopularyzowane w Europie za pośrednictwem francuskiego tłumaczenia, dlatego też pierwotne brzmienie zostało zniekształcone). Cervantes brał udział w krwawej bitwie morskiej pod Lepanto (1571), pomiędzy Imperium Osmańskim a koalicją flot państw chrześcijańskich, tzw. Ligą Świętą. W bitwie pocisk uszkodził mu lewą rękę, która pozostała bezwładna do końca życia. [przypis edytorski]

narowny — narowisty, trudny do opanowania. [przypis edytorski]

narowy — dziś popr. forma N.lm: narowami. [przypis edytorski]

narożnia (neol.) — narożne pomieszczenie. [przypis edytorski]

na rozcież — dziś: na oścież. [przypis edytorski]

na rozcież — dziś popr.: na oścież. [przypis edytorski]

na rozcież (gw.) — na oścież; na całą szerokość. [przypis edytorski]

na rozcież (gw.) — na oścież. [przypis edytorski]

naroz (gw.) — naraz, nagle. [przypis edytorski]

na rozkrzewienie świeżo zbitego wojska Mansfeldowego — sens: aby rozpowszechnić wiadomość o pokonaniu wojsk Mansfelda. [przypis edytorski]

na rozstajnej drodze — na rozstajach dróg grzebano samobójców, których nie wolno było pochować w poświęconej ziemi cmentarza; rozstaje uznawano tradycyjnie za miejsce szczególnie narażone na działanie złych mocy. [przypis edytorski]

Narrenschiff (niem.) — statek głupców. [przypis edytorski]

narsas — narsumas, drąsumas. [przypis edytorski]

Narses (ok. 478–ok. 573) — pierwotnie eunuch cesarski, następnie wysoki urzędnik i sławny wódz bizantyński Justyniana I, pogromca Ostrogotów, prefekt Italii. [przypis edytorski]

na rsioku — na jodle, świerku. [przypis edytorski]

narty — długie, wąskie deski mocowane do butów, przeznaczone do poruszania się po śniegu; także: wąskie sanie syberyjskie na długich płozach. [przypis edytorski]

Naruszewicz, Adam (1733–1796) — poeta, publicysta, tłumacz, historyk, jeden z twórców polskiego klasycyzmu; autor Historii narodu polskiego, doprowadzonej do r. 1386 krytycznej historii Polski. [przypis edytorski]

Narutowicza — nazwa ulicy w Warszawie. [przypis edytorski]

narwal pospolity — gatunek walenia żyjący w wodach strefy arktycznej. [przypis edytorski]

Narwik, norw. Narvik — norweskie miasto i gmina, leżące w płn. regionie Nordland. [przypis edytorski]

Narwik to norweskie miasto portowe położone za kołem polarnym nad Morzem Norweskim. Wiosną 1940 r. o kontrolę nad portem toczyły się starcia pomiędzy siłami niemieckimi a alianckimi. Znaczenie strategiczne portu Narwik wiązało się z odbywającym się w nim przeładunkiem szwedzkiej rudy żelaza.

Bitwa o Narwik była pierwszym testem współpracy różnych sił wojskowych: brytyjskich, francuskich, polskich i norweskich. W bitwie wzięła udział polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich. Z liczącej 4,7 tys. żołnierzy brygady w czasie tej operacji zginęło 97 żołnierzy, 28 zaginęło, 189 zostało rannych. W walkach brały udział także polskie okręty niszczyciele ORP Grom, Burza i Błyskawica. Natomiast statki pasażerskie MS Chrobry, Batory i Sobieski posłużyły jako transportowce dla wojska.

Zwycięstwo nad armią niemiecką w tej bitwie uważane jest za pierwszą znaczącą klęskę Hitlera w czasie II wojny światowej.

[przypis edytorski]

nary (blp) — prycza; tak samo w ros.: нары. [przypis edytorski]

narychlej (daw.) — dziś: najrychlej; najszybciej. [przypis edytorski]

narychtować (daw.) — naszykować, przygotować. [przypis edytorski]

narychtować (gw.) — przygotować. [przypis edytorski]

narychtować — przygotować. [przypis edytorski]

narychtowane — wycelowane. [przypis edytorski]

nary (daw.) — prycza, legowisko, być może przenośne. [przypis edytorski]

nary (daw.) — prycza, legowisko, także przenośne. [przypis edytorski]

nary (daw.) — prycza. [przypis edytorski]

nary (daw.; tylko lm) — wykonane z żerdzi lub desek miejsce do spania, niekiedy piętrowe, prymitywne łoże. [przypis edytorski]

Narymundowicz — jeden z synów Narymunta Gleba (1300–1348), brata Olgierda: Michał, książę piński lub Aleksander, książę Bełzu, lub Patrycy, książę Starodubowski. [przypis edytorski]

Narymunt (1300–1348) — postać znacznie późniejsza, pierworodny syn wielkiego księcia litewskiego Giedymina, nie przejął władzy po ojcu; Trojden przejął władzę po Szwarnie (lit. Švarnas, 1230–1269). [przypis edytorski]