Przypisy

z wielkim pożytkiem rzeczypospolitej było, gdyby nie tylko powiaty polskie, ale też i insze krainy ku koronie przyległe do jednakiego sposobu albo dawania podatku, albo służenia wojny przywiedzione były — to dlatego Frycz pisze, że jeszcze zjednoczenia księstwa litewskiego z Koroną nie było, które aż roku 1569 doszło (przypis źródła). [przypis edytorski]

z Wielkopolany — dziś popr. forma N. lm: z Wielkopolanami. [przypis edytorski]

Z wielu względów człowiek jest zwierzęciem, które musi walczyć przeciwko naturze albo innym ludziom… — Hippolyte Taine, Filozofia sztuki (1865), rozdz. VI. [przypis edytorski]

zwierać psy (daw.) — wiązać psy na smyczy. [przypis edytorski]

Zwierciadło albo kształt (…) — pierwotnie dzieło zatytułowane (wg pisowni z XVI w.) Żywot człowieka poćciwego stanowiło część większej publikacji opatrzonej wspólnym tytułem Żwierciadło albo kstałt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciedle, przypatrzyć, wydanej na przełomie lat 1567/1568 w oficynie drukarskiej Matysa Wirzbięty w Krakowie i obejmującej, oprócz wspomnianej rozprawy, również drobniejsze dzieła, mianowicie: przedmowę albo Spólne narzekanie wszej Korony na porządną niedbałość naszę, zbiory aforyzmów, czyli apoftegmatów (Apoftegmata, to jest krótkie a roztropne powieści, Apoftegmata krótsze, Apoftegmata albo wirszyki na gmachy, także też na ine rzeczy), Przedmowę krótką do Polaka stanu rycerskiego (zbiór dłuższych wierszy polityczno-obyczajowych o zabarwieniu satyrycznym i moralizatorskim) oraz traktat religijno-moralny Zbroja pewna każdego rycerza krześcijańskiego. Żywot człowieka poczciwego opublikowano osobno po raz pierwszy w Warszawie, w drukarni Gałęzowskiego w 1828 r. i to wydanie stanowi podstawę niniejszego. [przypis edytorski]

zwierciadło — lustro. [przypis edytorski]

Zwierciadło sprawiedliwości — jedno z określeń Matki Boskiej w litanii. [przypis edytorski]

zwierciadło sześciołokciowej wysokości — w wersji tekstu z 1804 r. wysokość lustra ma 9 stóp, w wersji z 1810 r. ma 12 stóp; dokonana przez Potockiego korekta ma na celu wprowadzenie liczby 12 wraz z jej symboliką; zmiana przez tłumacza na 6 łokci nie idzie za tym zamiarem autora. [przypis edytorski]

„Zwierciadło widowisk, literatury, obyczajów i sztuki” — „Le Miroir des spectacles, des lettres, des moeurs et des arts”, francuski liberalny dziennik ilustrowany, wydawany w Paryżu w l. 1821–1823. [przypis edytorski]

zwierciadły — dziś popr. forma N. lm: zwierciadłami. [przypis edytorski]

zwierciadły — dziś popr. N. lm.: zwierciadłami. [przypis edytorski]

zwierciadły — dziś popr.: zwierciadłami. [przypis edytorski]

zwierciadlnymi — dziś: zwierciadlanymi. [przypis edytorski]

zwierciedle (daw. forma) — dziś Ms.lp: (w) zwierciadle. [przypis edytorski]

zwierciedle — dziś popr. forma Msc. lp: zwierciadle. [przypis edytorski]

zwierciedle — dziś: zwierciadle. [przypis edytorski]

zwierciedlić — dziś popr.: odzwierciedlać; odbijać. [przypis edytorski]

zwierciedlić się — odbijać się. [przypis edytorski]

zwierciedlić — ukazywać, odbijać. [przypis edytorski]

z wiernemi bojary — dziś popr. forma N. lm: z wiernymi bojarami. [przypis edytorski]

zwierny — tu: wierny, rozumiejący, życzliwy. [przypis edytorski]

zwierściadło (starop.) — zwierciadło. [przypis edytorski]

zwierściadło — zwierciadło. [przypis edytorski]

zwierząt wykopaliskowych — dziś popr.: zwierząt kopalnych. [przypis edytorski]

zwierzać się — tu: powierzać się. [przypis edytorski]

zwierza — zwierzęta; tu: forma skrócona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

zwierzchni (daw.) — wierzchni. [przypis edytorski]

zwierzchnie — powierzchownie. [przypis edytorski]

zwierzchnie — powierzchownie, zewnętrznie. [przypis edytorski]

zwierzchność — władza, naczelnictwo, zwierzchnictwo. [przypis edytorski]

zwierzę na dwu nogach, bez pierza (…) oskubawszy bowiem żywego kapłona, obnosili go, wołając: „oto człowiek Platonowy” — kpiącym był Diogenes, por. Diogenes Laertios, Diogenes z Synopy, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, V, 40. [przypis edytorski]

zwierzęta, które przebywają gdzieś na krańcach świata, a żywią się powietrzem — mowa o kameleonach; staroż. autor rzym. Pliniusz stwierdził, że kameleony nie jedzą ani nie piją jak inne stworzenia, lecz odżywiają się samym powietrzem (Historia naturalna, VIII 51); ta cecha wyróżniała kameleony wśród innych stworzeń w średniowiecznych bestiariuszach, powoływano się na nią także później. [przypis edytorski]

zwierzęta ssące — dziś: ssaki. [przypis edytorski]

zwierzęta złożone — w oryg. compound animals, obecnie nazywane organizmami kolonijnymi, żyjącymi w skupieniach tworzących funkcjonalną całość. [przypis edytorski]

zwierzęty (daw.) — dziś N.lm: zwierzętami. [przypis edytorski]

zwierzęty — dziś popr. forma N.lm: zwierzętami. [przypis edytorski]

zwierzęty — dziś popr. forma N. lm: zwierzętami. [przypis edytorski]

zwierzęty — dziś popr. N. lm: zwierzętami. [przypis edytorski]

zwierz hirkański — słynący z drapieżności tygrys z Hirkanii, krainy położonej u stóp Kaukazu, nad Morzem Kaspijskim. [przypis edytorski]

zwierzokrzewy — nazwa przypisywana niegdyś bezkręgowcom przypominającym krzaczaste rośliny; uznawane dawniej za formę pośrednią pomiędzy zwierzętami, a roślinami. [przypis edytorski]

zwierzyć (daw.) — powierzyć. [przypis edytorski]

zwierzyć się — zawierzyć się; powierzyć komuś swój los. [przypis edytorski]

zwierzyć się z czymś (daw.) — dziś popr.: zwierzyć się z czegoś. [przypis edytorski]

zwierzyć — tu: powierzyć. [przypis edytorski]

zwierzyniec — tu: ogród zoologiczny. [przypis edytorski]

Zwierzyniec — zbiór pism Mikołaja Reja pt. Zwierzyniec, w którym rozmaitych stanów ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane, wyd. pierwsze Kraków 1562, wyd. rozszerzone Kraków 1574. [przypis edytorski]

zwieść bitwę (starop.) — rozpocząć bitwę. [przypis edytorski]

zwieść (daw.) — oszukać. [przypis edytorski]

zwieść (gw.) — spotkać. [przypis edytorski]

zwieść pojedynek — tu: stoczyć. [przypis edytorski]

z Wiesbadenu — dziś ndm: z Wiesbaden. Wiesbaden: miasto w śr. Niemczech, ośrodek turystyczny i znane uzdrowisko z gorącymi źródłami solankowymi. Eliza Orzeszkowa, nakłoniona przez lekarzy, wyjechała do Wiesbaden na kurację. [przypis edytorski]

zwiesną (gw.) — wiosną, na wiosnę. [przypis edytorski]

zwiesna (daw. gw.) — wiosna. [przypis edytorski]

zwiesna (gw.) — wiosna. [przypis edytorski]

zwiesna (gw.) — wiosna [przypis edytorski]

zwiesna — wiosna. [przypis edytorski]

zwiesnowy (gw.) — wiosenny. [przypis edytorski]

zwietrzyć — wyczuć, wywąchać. [przypis edytorski]

z wieże — dziś popr. D.lp r.ż.: z wieży. [przypis edytorski]

z wieże (starop.) — dziś popr. forma D.lp r.ż.: z wieży. [przypis edytorski]

z wieże (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: z wieży. [przypis edytorski]

z wieżyce — dziś popr. forma Msc.lp: z wieżycy. [przypis edytorski]

zwiezion (daw.) — forma skrócona przym. r.m.; dziś tylko: zwieziony. [przypis edytorski]

zwiją się — dziś: zwiną się. [przypis edytorski]

zwijadełko — kołowrotek do zwijania nici. [przypis edytorski]

zwikłać — tu: splątać. [przypis edytorski]

zwikła — dziś popr.: zawikła. [przypis edytorski]

zwikłany (daw.) — uwikłany. [przypis edytorski]

zwikłany — dziś: zawikłany a. splątany. [przypis edytorski]

z wikla — dziś popr.: z wikliny. [przypis edytorski]

zwilczały (neol.) — upodobniony do wilka. [przypis edytorski]

zwilżyj — dziś popr.: zwilż. [przypis edytorski]

zwiniony (daw.) — zawinięty; podwinięty. [przypis edytorski]

zwiódszy (daw. forma) — zawiódłszy; zaprowadziwszy. [przypis edytorski]

zwiodły się rody — zwyrodniały (…). [przypis edytorski]

zwiotszały (daw.) — zestarzały, zniszczony. [przypis edytorski]

Zwischendeck (niem.) — międzypokład a. międzypokładzie: pokład położony między głównym pokładem a dnem statku. [przypis edytorski]

Zwischendeck (niem.) — międzypokład. [przypis edytorski]

zwischen dem Rindfleisch und Meerrettig — mal so nebenbei. [przypis edytorski]

zwisko — nazwisko, nazwa. [przypis edytorski]

zwit — dziś: zwitek. [przypis edytorski]

zwite — dziś: zwinięte. [przypis edytorski]

zwitki pakuł — pasma lnianych włókien, używane na przykład do uszczelniania. [przypis edytorski]

zwity (daw.) — dziś: zwinięty. [przypis edytorski]

zwity — dziś popr.: zwinięty. [przypis edytorski]

zwity — zwinięty. [przypis edytorski]

zwłaczać — dziś popr.: zwlekać. [przypis edytorski]

z własnych bark — dziś popr. forma D.lm: (…) barków. [przypis edytorski]

zwłócząc — dziś: zwlekając. [przypis edytorski]

zwłóczyć (daw.) — zwlekać; opóźniać. [przypis edytorski]

zwłóczyć — daw. zwlekać. [przypis edytorski]

zwłóczyć — dziś: zwlekać; ociągać się. [przypis edytorski]

zwłóczyć (starop.) — tu: zwlekać, opóźniać. [przypis edytorski]

zwłóczyć — tu: zwlekać; ociągać się. [przypis edytorski]

zwłóczyć — zwlekać. [przypis edytorski]

zwłoczyć (daw.) — zwlekać. [przypis edytorski]

zwłoczyć — dziś popr.: zwlekać. [przypis edytorski]

zwłoczyć — dziś: zwlekać. [przypis edytorski]

zwłoki niecierpliwy (starop.) — niecierpiący zwłoki, nieznoszący zwłoki; lubiący działać niezwłocznie. [przypis edytorski]

zwłoków — dziś popr. D. lm: zwłok. [przypis edytorski]