Przypisy

pirop — spiż złocisty. [przypis redakcyjny]

pirryjski taniec — taniec wojenny starożytnych Greków. [przypis redakcyjny]

pirso (gw.) — pierwsza. [przypis redakcyjny]

Pirtous — Pirytous, Lapita (Lapitowie: naród w Tesalii) przyjaciel Tezeusza; na jego weselu wszczęli zaproszeni przezeń Centaurowie (potwory mające ludzką postać po pas i tułów koński) walkę z Lapitami, lecz zostali pokonani. [przypis redakcyjny]

piruet — w tańcu szybkie okręcenie się na jednej nodze, na czubkach palców. [przypis redakcyjny]

piśmiennictwo Maciejowskiego — Maciejowski, Piśmiennictwo polskie od najdawniejszych czasów aż do r. 1830 ([wyd.] 1851). [przypis redakcyjny]

pisać (daw.) — zaciągać się do wojska. [przypis redakcyjny]

pisać się (daw.) — popisywać się. [przypis redakcyjny]

pisać się — okazywać się. [przypis redakcyjny]

pisać się (starop.) — stawać do popisu. [przypis redakcyjny]

pisać sie z rozumy — popisywać się rozumem. [przypis redakcyjny]

pisała później do przyjaciółki — tłumaczone dosłownie z Pamiętników Bottmera. [przypis redakcyjny]

„Pisała w kartce S. P., że powinienem się cieszyć, ponieważ moimi książkami zajmują się pisma naukowe i literackie. Jakież to są w Polsce pisma naukowe? Biegeleisen z „Widnokręgów” przecież nie jest zdolny sprawić żadnej emocji — zauważyłem tylko, że Irzykowski jest w stanie chronicznej irytacji i nie wszystko, co pisze on, jest nawet sprawiedliwe. Zresztą oddzielne tylko numery „Widnokręgów” mnie dochodzą. [red. WL].

[przypis redakcyjny]

pisałem ci o tym — Werter myli się; w listach do Wilhelma nie ma o tym wzmianki. [przypis redakcyjny]

Pisałem, jakbym nigdy nie był w Sparcie — aluzja do zarzutu Ropelewskiego, który twierdził, że Anhelli był pisany przez człowieka, który nigdy nie był na Sybirze. [przypis redakcyjny]

pisanej — tu: zdobionej. [przypis redakcyjny]

pisany (starop.) — malowany, wzorzysty. [przypis redakcyjny]

pisany* (starop.) — wzorzysty, barwny, malowany (pisankami nazywa się do dziś jajka malowane na Wielkanoc w różne wzory). [przypis redakcyjny]

pisarczyk prowentowy — oficjalista dworski prowadzący kontrolę dochodów gospodarstwa. [przypis redakcyjny]

Pisarski, Achacy — starosta wolbromski; rotmistrz województwa również podczas rokoszu Lubomirskiego. [przypis redakcyjny]

Pisarski — Pisarski, Achacy. [przypis redakcyjny]

Pisarz — Skostniały rozum. [przypis redakcyjny]

Pisarz tej księgi był nam Galeotą — Galeoto w tym romansie jest pośrednikiem tajnych miłostek miedzy Lancelotem a Ginewrą. Za życia Dantego we Włoszech każdego pośrednika lub swata w okolicznościach miłosnych nazywano Galeotą. [przypis redakcyjny]

pisarz wielki koronny — stały radca sądów asesorskich. [przypis redakcyjny]

piscari in turbido (łac.) — ryby łowić w mętnej wodzie. [przypis redakcyjny]

Pisma doniosły, że Stanisław Wyspiański umarł jako członek Kościoła katolickiego: analiza jego poezji nie stawia żadnych przeszkód uznaniu w nim człowieka o katolickim w zasadzie światopoglądzie. Musimy sobie raz na zawsze zdać sprawę z tego, że katolicyzmu, jako konstrukcji umysłowej, lekceważyć nie można. Kto przypuszcza, że tak łatwą jest rzeczą zwalczać środkami przeciętnej ewolucjonistyczno-pozytywistycznej doktrynki tak subtelny, jak katolicki, światopogląd filozoficzny, ten nie zadał sobie fatygi nigdy ani katolicyzmu przemyśleć, ani zapoznać się z nim z pierwszorzędnych, poważnych źródeł. [przypis redakcyjny]

pisma niewarte nawet ksiąg nazwiska — w wersach 72–81 Krasicki krytykuje współczesne mu niepokojące zjawisko. O niezmiernym rozprzestrzenianiu się w druku miernot literackich pisał również Węgierski w dedykacji Organów Krasickiemu: „Zbytek, który nas zgubił, do wierszy się nawet rozciąga; nie masz aż do ostatniego żaczka, który by ich nie robił, pewien zakon najbardziej w nich jednak przesadza i sądząc z pozoru, zdaje się, że wszystkie członki jego na złych się poetów poświęciły. Nie masz święta, uroczystości, wesela, urodzin, pogrzebu, stypy, żebyśmy na nie z magazynu tego wierszy nie mieli; z czasem na wszystkie dni roku dostaniemy. Szczęśliwy WKsMość jesteś, że od tych parnaskich bredni wolne masz uszy; my nimi zupełnie przywaleni jesteśmy. To szaleństwo już wszystkie ogarnęło stany, Poważne nawet piszą wiersze kasztelany. U których, jako dawna przypowieść nam niesła, Ani głowa do rady, ani tył do krzesła”. (T. K. Węgierski, Organy, oprac. J. W. Gomulicki, Warszawa 1956, s. 8). [przypis redakcyjny]

pisma publiczne — tu: gazety, broszury. [przypis redakcyjny]

Pisma wybrane Josepha Conrada — taka jest skrócona nazwa wydawnictwa, widniejąca na stronicy przedtytułowej. Właściwy tytuł jest nieco odmienny: Józef Conrad Korzeniowski: Pisma wybrane — z przedmową Stefana Żeromskiego. Przedmowa, umieszczona przy tomie I, zatytułowana jest: Joseph Conrad. Tom ten ma datę 1923 r., faktycznie jednak wyszedł jeszcze jesienią 1922 r. [przypis redakcyjny]

pismo klinowe — pismo, którego znaki miały kształt klinów; było używane w starożytności w krajach Bliskiego Wschodu (Babilonia, Persja). [przypis redakcyjny]

pistacja (z wł.) — roślina z rodz. terebintowych. [przypis redakcyjny]

Pistofil — Bonawentura Pistofilo, sekretarz księcia Alfonsa, także poeta, przyjaciel Ariosta, który mu siódmą satyrę poświęcił. [przypis redakcyjny]

Pistolety gwintowane z muszami — gwint w broni palnej: spiralne żłobkowanie wnętrza lufy, które nadaje pociskowi ruch postępowo-obrotowy i zwiększa celność; musza (muszka) — występ na końcu lufy broni palnej, służący do celowania. [przypis redakcyjny]

pistryk — wielka ryba morska. [przypis redakcyjny]

Piszą rymy papugi (…) nowym witają prezentem — w Rzymie uczono ptaki winszowania cezarom, o czym obszerniej w dedykacji. [przypis redakcyjny]

piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. [przypis redakcyjny]

Piszę tu umyślnie „myśleć to”, a nie „myśleć o tym”: sądzę, że ta forma wyraża lepiej zasadniczo czynny charakter myśli. [przypis redakcyjny]

pisz mi o Siostrze — Delfinie Potockiej. [przypis redakcyjny]

Pitagoras — filozof grecki, żył w VI w. przed Chr., między innymi polecał swoim uczniom (pięcioletnie) milczenie. [przypis redakcyjny]

Piton — smok, prześladujący Latonę, zabity przez jej syna, Apollina. [przypis redakcyjny]

piton (starop.) — [tu:] smok. [przypis redakcyjny]

pittori — burlatori, artisti — uomini tristi (wł.) — malarze — figlarze, artyści — ludzie smutni. [przypis redakcyjny]

Pius — Alberto Pio, książę Karpi, hetman Franciszka I, znany także jako uczony pisarz. [przypis redakcyjny]

piuska — czapeczka księża do przykrycia tonsury (od imienia „Pius”). [przypis redakcyjny]

Pius VII był (…) zdolny do (…) napisania swego słynnego pasterskiego listu obywatela kardynała Chiaramonti na rzecz Republiki Cisalpińskiej — Pius VII (1740–1823) jako kardynał Chiaramonti i biskup Imoli w 1796 r. uznał włączenie swojej diecezji do Republiki Cisalpińskiej i wydał list pasterski, w którym stwierdził, że religia chrześcijańska może współistnieć z każdą formą rządów. [przypis redakcyjny]

piwa (…) zronił — zwymiotował piwo. [przypis redakcyjny]

piżmem — lekarz sam przyrządzał lekarstwa, do których używano również pachnącego piżma. [przypis redakcyjny]

piżmo — rodzaj ostrych perfum. [przypis redakcyjny]

Pizystrat (600–527 p.n.e.) — tyran Aten; w czasie sprawowania przez niego władzy Ateny zyskały podstawę swojej wielkości. [przypis redakcyjny]

p. Kajetan — K. Koźmian. [przypis redakcyjny]

płachty ohydne — wady Polski szlacheckiej, które tak niszczą Polskę, jak koszula Dejaniry ciało Herkulesa. [przypis redakcyjny]

płaciś (starop.) — pewnieś. [przypis redakcyjny]

płacy od rzezi dla chrześcijan — o zezwolenie na ustanowienie opłaty od rzeźników żydowskich, sprzedających mięso chrześcijanom, prosiły niejednokrotnie miasta, a zwłaszcza rzeźnicy chrześcijańscy, nie mogący współzawodniczyć z żydowskimi (Żydzi mięsa od nich kupować nie mogli ze względów obrzędowych; musieli przeto odstępować taniej droższe części, na które rzeźnicy żydowscy mieli odbiorców, płacących wyższe ceny). [przypis redakcyjny]

płaczą sławnej zasadzki trojańskiej — Zbudowany za radą Ulissesa koń z drzewa, za pomocą którego Grecy zdobyli Troję. [przypis redakcyjny]

płacz i tesknica — aluzja biblijna: chodzi o „płacz i zgrzytanie zębów” w piekle (wg Św. Mateusza XXII 13). [przypis redakcyjny]

płaczliwe wojny (starop.) — płacz, łzy wyciskające, opłakane. [przypis redakcyjny]

płacz — tu: w znaczeniu planctus (łac. żal, opłakiwanie), chodzi tu bowiem o same Treny jako utwór literacki. [przypis redakcyjny]

płakać dziewki — opłakiwać dziewkę. [przypis redakcyjny]

płanetnik — opętaniec; w mitologii słowiańskiej i według późniejszych wierzeń ludowych: pół człowiek, pół demon, pędzący chmury po niebie, rządzący deszczami i wszelkimi opadami. [przypis redakcyjny]

płaskonosy — Filip III, król francuski, zwany Płaskonosym, syn świętego Ludwika. [przypis redakcyjny]

płaskorzeźba przedstawiająca, zdaje się, sąd ostateczny — przypuszczenia Wokulskiego są słuszne. [przypis redakcyjny]

płaskorzeźbę przedstawiającą Aleksandra Farnese, słynnego wodza, jak zmusza Henryka IV, aby odstąpił spod Paryża — Alessandro Farnese, wódz włoski w służbie Filipa II, w 1590 r. przyszedł z odsieczą obleganemu przez Henryka IV Paryżowi. [przypis redakcyjny]

płaszać — przerażać, nabawiać strachu, przepłaszać. [przypis redakcyjny]

Płaszcz ów królewski, co swoimi poły nakrył te sfery (…) — Przez płaszcz królewski poeta rozumie tu sferę dziewiątą, pierwsze Rucho (Primum Mobile), która wszystkie inne sfery otacza i obejmuje w sobie i tym sferom ruch i siłę bezpośrednio dane jej od Boga, udziela. Wewnętrzne sklepienie tej sfery tak jest odległe od sfery gwiazd stałych, na której jeszcze był poeta, że w chwili, kiedy Maria wznosiła się za swoim synem, nie mógł jej doścignąć oczyma. [przypis redakcyjny]

płaszcz wielki był moją odzieżą — Suknia, paliusz papieski. [przypis redakcyjny]

płatek — tu: chorągiew. [przypis redakcyjny]

Płatna to, kiedy o duszę — opłaci się, warto (to zrobić), gdy chodzi o duszę (tj. o życie). [przypis redakcyjny]

płatnerz (starop.) — rzemieślnik kujący zbroję. [przypis redakcyjny]

płatu (…) poprawię — zwiększę dochody; por. współcz.: płacić, płatność. [przypis redakcyjny]

pławaczka (starop. forma) — pływaczka. [przypis redakcyjny]

pławiony (daw.) — [tu:] hartowany. [przypis redakcyjny]

pławki (pławy, pławuki) — kawałki kory przytwierdzane do górnej krawędzi sieci w celu utrzymania jej na wodzie. [przypis redakcyjny]

pław niezbrodzony (daw.) — woda [głęboka, niedająca się przebyć w bród]; morze. [przypis redakcyjny]

pław (starop.) — [tu:] żegluga. [przypis redakcyjny]

pławy (daw.) — płetwy. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — [dziś:] płazem. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — [dziś r.ż.:] płazem; [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]

płazą (daw.) — płazem [tj. nie ostrzem]. [przypis redakcyjny]

płazać — dziś: pełzać. [przypis redakcyjny]

płazować — uderzać płaską (tępą) stroną szabli. [przypis redakcyjny]

płeć — daw. cera. [przypis redakcyjny]

płeć (daw.) — cera, skóra, karnacja. [przypis redakcyjny]

płeć (daw.) — skóra, cera. [przypis redakcyjny]

płód nieczysty z chmury poczęty, o piersi dwoistej, co po pijanu napadł Tezeusza — Centaury z dwoistą piersią konia i człowieka, potwory urodzone z Iksjona, który zamiast Junony chmurę uścisnął. Gdy Pirytous, przyjaciel Tezeusza, obchodził wesele z Hipodamią, na te ślubne gody i Centaurów zaprosił. Ci winem zagrzani grozili porwaniem oblubienicy: wszczął się bój naprawdę i Tezeusz odparł ich napad. [przypis redakcyjny]

płótno Penelopy — nawiązanie do motywu z Odysei Homera. Penelopa, żona zaginionego Odyseusza, pruła nocą to, co utkała w ciągu dnia, aby odwlec moment swojego powtórnego zamążpójścia. [przypis redakcyjny]

płocha odmienność — niespokojna zmienność. [przypis redakcyjny]

płoche (zam. ros. płochije) — złe. [przypis redakcyjny]

płochy — płochliwy, bojaźliwy. [przypis redakcyjny]

płochy punkt honoru — nieuzasadnione ambicje. [przypis redakcyjny]

płochy (starop.) — niestały, posiadający małą wartość. [przypis redakcyjny]

płocica a. płoć — gatunek białej ryby (cyprinus nasus). [przypis redakcyjny]

płocki — biskup Jan Gębicki, herbu Nałęcz (1655–1674). [przypis redakcyjny]

płodny — tu: płodny w dowcip, inspirujący. [przypis redakcyjny]

Płomieńczykiem ten herb jest nazwany — w rękopisie na boku dopisano: „Lwia głowa, z gęby płomień”. [przypis redakcyjny]

płomienia, który ślepiący blask rzucił — Tym płomieniem jest święty Jan. [przypis redakcyjny]

Płomieni żrących ostry ząb — płomienie stosu, na którym się pali ciało zmarłego. [przypis redakcyjny]

płonia — otwór w lodzie. [przypis redakcyjny]

płono (starop.) — daremnie, na próżno (dziś mówi się: „płonne nadzieje”). [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — bezpodstawny. [przypis redakcyjny]

płony (starop.) — bezużyteczny. [przypis redakcyjny]