Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | ironicznie | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | ukraiński | włoski | żartobliwie
Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8396 przypisów.
Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — herbu Lubicz, magnat, hetman polny koronny od 1588, hetman wielki i kanclerz od 1618, wojewoda kijowski od 1608. W 1610 pokonał wojska rosyjskie w bitwie pod Kłuszynem i zajął Moskwę; zginął w bitwie z Turkami pod Cecorą; jego prawnukiem był król Polski Jan III Sobieski. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom; stanął na czele polskiego korpusu interwencyjnego, wysłanego na pomoc tzw. dymitriadzie, w której wojska magnatów polskich uwikłały się w rosyjską wojnę domową, w 1610 pokonał wojska rosyjskie w bitwie pod Kłuszynem i zajął Moskwę, biorąc do niewoli cara Wasyla Szujskiego i jego dwóch braci. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w bitwie z Turkami pod Cecorą. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w czasie bitwy pod Cecorą. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stanisław herbu Lubicz (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w bitwie z Turkami pod Cecorą. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stefan (1911–1991) — krytyk, historyk literatury, poseł na sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, redaktor „Kuźnicy” (1945–1948) i wielu innych czasopism. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stefan (1911–1991) — krytyk literacki, historyk literatury, w latach 1945–1948 redaktor tygodnika „Kuźnica”. [przypis edytorski]
Żółkiewski, Stefan Jakub (1911–1991) — krytyk i historyk literatury, autor licznych prac z zakresu krytyki i teorii kultury, działacz polityczny; w 1934 r. ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, następnie, aż do wybuchu wojny pracował jako nauczyciel gimnazjalny; w czasie II wojny światowej zaangażowany w działalność konspiracyjną i tajne nauczanie, od 1942 r. członek Polskiej Partii Robotniczej; po wojnie redaktor naczelny czasopism: „Kuźnicy” (1945–1948), „Polityki” (1957–1958), „Nowej Kultury” (1958–1961) oraz „Kultury i Społeczeństwa” (1959–1968), pierwszy dyrektor Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (1948–1952), również później związany z PAN, uzyskał stopień doktora filozofii w 1952 r., zaś w 1954 tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych; poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL, w latach 1956–1959 minister szkolnictwa wyższego, członek KC PZPR (usunięty po wydarzeniach Marca 1968). [przypis edytorski]
Żółkiew (ukr. Żowkwa) — miasto w zach. części Ukrainy, położone ok. 25 km na północ od Lwowa. [przypis redakcyjny]
żółkniejący — dziś popr.: żółknący. [przypis edytorski]
żółknieją — żółkną. [przypis edytorski]
żółn (daw.) — dziś popr. D. lm: żołn. [przypis edytorski]
żółta febra — tropikalna choroba przenoszona przez komary, w postaci ciężkiej objawiająca się nawracającą gorączką oraz uszkodzeniami wątroby powodującymi żółtaczkę (żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu). [przypis edytorski]
żółta febra w Barcelonie — epidemia z 1821 roku, podczas której zmarło ok. 20 tys. spośród 120 tys. mieszkańców Barcelony. [przypis edytorski]
żółta książka — tu: książeczka zdrowia dla prostytutki, forma rejestracji i kontroli pracownic seksualnych. [przypis edytorski]
Żółta Księga — ang. „The Yellow Book”, brytyjski kwartalnik literacki, wyd. w latach 1894–1897. [przypis edytorski]
Żółta Księga — od okładek tak nazwana, księga barbarzyńska praw wojennych rosyjskich. Nieraz w czasie pokoju rząd ogłasza prowincje całe za będące w stanie wojny i na mocy Żółtej Księgi oddaje dowódcy wojskowemu zupełną władzę nad majątkami i życiem obywateli. Wiadomo, że od roku 1812 aż do rewolucji [tzn. do powstania listopadowego, do 1830 roku; red. WL.] Litwa cała podlegała Żółtéj Księdze, której egzekutorem był Wielki Książę Carewicz. [przypis autorski]
Żółta Woda — dziś: Żołta, rzeka na Ukrainie. [przypis edytorski]
Żółte Wody — bitwa nad Żółtymi Wodami; pierwsza bitwa powstania Chmielnickiego, stoczona między wojskami polskimi a Kozakami między 29 kwietnia a 16 maja 1648 r. nad uroczyskiem Żółte Wody; powstańcy odnieśli zwycięstwo, a głównodowodzący wojsk polskich Stefan Potocki zmarł z powodu ran w niewoli kozackiej. [przypis edytorski]
Żółte Wody — miasto w płd.-wsch. części Ukrainy, nad rzeką Żółtą, miejsce zwycięstwa wojsk kozackich Chmielnickiego nad polskimi w 1648. [przypis edytorski]
Żółte Wody (ukr. Жовтi Води) — miasto w płd.-wsch. części Ukrainy, nad rzeką Żółtą, miejsce zwycięstwa wojsk kozackich Chmielnickiego nad polskimi w 1648 r. [przypis edytorski]
Żółte Wody — uroczysko i futor kozacki nad rzeką Żółtą w płd. części Ukrainy; dziś miasto z kopalniami rud żelaza i uranu, położone ok. 100 km na zachód od Dniepropietrowska; bitwa pod Żółtymi Wodami (1648) zakończyła się klęską wojsk polskich. [przypis redakcyjny]
Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Ogniem i mieczem, tom drugi
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Ogniem i mieczem, tom drugi
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
Żółtowski, Edward (1775–1842) — generał polski i francuski; uczestnik powstania kościuszkowskiego, wojen napoleońskich i powstania listopadowego. [przypis edytorski]
żółty — tu: funkcjonariusz policji żydowskiej w getcie; por. granatowy. [przypis edytorski]
żółty — tu: funkcjonariusz policji żydowskiej w getcie. [przypis edytorski]
żółwiowiec — szylkret, masa ze skorupy żółwia. [przypis edytorski]
Żółw, z którego to zgrzebło — z pancerzy żółwi morskich wyrabiano dawniej grzebienie, guziki i inne przedmioty codziennego użytku. [przypis edytorski]
żóraw — dziś popr. pisownia: żuraw. [przypis edytorski]
żórawi — dziś popr. pisownia: żurawi. [przypis edytorski]
żórawie (starop. forma ort.) — dziś popr.: żurawie. [przypis edytorski]
żórawińskie klęski — traktat zawarty z Turkami przez Jana Sobieskiego w Żórawnie (nad Dniestrem) w r. 1676, pozostawiający Turcji znaczną część Ukrainy. Oburzał on szczególnie szlachtę posiadającą tam duże majątki. [przypis redakcyjny]
Żochowski, Józef (1801–1851) — profesor matematyki na Uniwersytecie Warszawskim; za swoje rewolucyjne przemówienie w 1848 został skazany na śmierć; wyrok zamieniono na 10 lat katorgi. [przypis edytorski]
Żodziszki — miasto nad rzeką Wilią, niedaleko Oszmiany. [przypis redakcyjny]
żokiejka — dziś: dżokejka, rodzaj sztywnej czapki, zwykle używanej do jazdy konnej. [przypis edytorski]
żołądek pana ziemi wyzwalał się z hukiem (…) świat się dowiadywał, że Cezar jest po obiedzie — w dziele Swetoniusza (Boski Klaudiusz 32) znajduje się plotka, jakoby Klaudiusz zamierzał wydać zarządzenie zezwalające na głośne puszczanie wiatrów podczas uczty, dowiedziawszy się o chorobie osoby, która się przed tym powstrzymywała. [przypis edytorski]
żołądek strusi — żołądek, którego nic nie pobudzi do wymiotów. [przypis edytorski]
żołądź (r.ż. a. r.m.) — tu: trefl, jeden z kolorów w grach karcianych. [przypis edytorski]
żołądź — tu: trefl, jeden z kolorów w grach karcianych. [przypis edytorski]
żołdak — daw.: żołnierz najemny pobierający żołd, czyli zapłatę za służbę wojskową (określenie neutralne); dziś: pogardl. o żołnierzu. [przypis edytorski]
żołdak (daw.) — żołnierz najemny pobierający żołd (określenie neutralne); dziś pogardl. o żołnierzu. [przypis edytorski]
żołdak (daw.) — żołnierz najemny. [przypis edytorski]
żołdak (pogard.) — żołnierz. [przypis edytorski]
żołdziech — dziś popr. forma Msc.lm: żołdach. [przypis edytorski]
żołędzi kubki — czapeczki żołędzi. [przypis edytorski]
żołna — merops nubiensis; Sztolcman: Nad Białym Nilem [autor powołuje się tu na pracę pol. zoologa i podróżnika Jana Stanisława Sztolcmana (1854–1928), z której zapewne korzystał; red. W.L.]. [przypis autorski]
żołnierka (daw.) — żona żołnierza. [przypis edytorski]
żołnierza, któremu nie pozwalają rozpuszczać języka — Epid. 454 i n. [Epidicus, polski tytuł: Epidikus; red WL] [przypis tłumacza]
żołnierze Cezara bardzo się obrazili, gdy Cezar, wzajemnie z nich niezadowolony, nazwał ich obywatelami, quirites — zdarzenie to opisują Swetoniusz, Appian i Kasjusz Dion, jednak reakcją żołnierzy nie było obrażenie się. Podczas nieobecności Cezara, ścigającego na Wschodzie pokonanego Pompejusza, żołnierze odesłanych do Italii legionów, nie mając żadnych wieści i wątpiąc w spełnienie obietnic otrzymania ziemi za wieloletnią służbę, podnieśli bunt. Kiedy po powrocie Cezar pojechał do ich obozu i zwrócił się do buntowników, pytając, czego oczekują, nie śmieli wspomnieć o nagrodach, domagali się więc od niego zwolnienia ze służby, licząc na to, że z powodu kampanii w Afryce nie może sobie pozwolić na rozformowanie oddziałów i będzie próbował ich przekupić. Cezar swoją odpowiedź rozpoczął, zwracając się do nich słowem „Kwiryci”, zamiast nazwać ich „żołnierzami”, dając tym samym do zrozumienia, że od tej chwili uważa ich za cywilów. Zaskoczeni legioniści natychmiast zmienili zdanie i prosili, by wolno im było dalej służyć pod jego rozkazami. [przypis edytorski]
żołnierze gospodarowali, siali, orali, łąki kosili — Konstytucja sejmowa r. 1677 zaleca „hetmanom, aby miejsca jako najsposobniejsze na linii przy granicy, w które by wojska commode ex necessitate Rzpltej locari mogły, upatrzyli i w nich wojsko kollokowali”. Na ten cel wybrano dobra pod Trembowlą, Buczniową i Krzemieńcem, za które właściciele lub posesorowie otrzymali odszkodowanie. Tam żołnierze sami sobie gospodarowali i, nie ruszając się z miejsca, pilnowali granic. [przypis redakcyjny]
żołnierze Hermana kroczący na spotkanie legionów Warusa — wódz plemion germańskich, zwany także Arminiuszem, rozbił legiony rzymskie pod wodzą Warusa w Lesie Teutoburskim (9 n.e.). [przypis redakcyjny]
Żołnierze więc cały ten czas jedli mięso — Grecy w tych czasach jadali stosunkowo niewiele mięsa; dla żołnierzy greckich dieta składająca się niemal wyłącznie z mięsa stanowiła ciężkie doświadczenie. [przypis edytorski]
żołnierze wzbraniali się iść dalej: domyślali się już, że idą na króla — krainę Pizydów już mieli za sobą. Ruszyli z początkiem wiosny, a już był czerwiec. [przypis tłumacza]
żołnierzów — dziś popr. forma B. lm: żołnierzy. [przypis edytorski]
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. [przypis edytorski]
żołnierzów — dziś popr. forma D.lm: żołnierzy. [przypis edytorski]
żołnierzów — dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. [przypis redakcyjny]
żołnierzów — dziś popr.: żołnierzy. [przypis edytorski]
żołnierzom rzymskim, których po bitwie pod Kannami (…) — Livius Titus, Ab Urbe condita, XXII, 51. [przypis tłumacza]
Żołnierz Polski Odrodzonej — żołnierz wojska II Rzeczpospolitej, postać niewystępująca pierwotnie w dramacie Rydla. [przypis edytorski]
żołnierzy z ateńskiej załogi i ujętych niewolników sprzedał — załoga ateńska składała się prawdopodobnie z niewolników. Ateńczycy w razie potrzeby brali do wojska i niewolników, jak zobaczymy poniżej. Oficerów, jako obywateli, Kallikratidas pewnie puścił wolno. Określenie „ujętych niewolników” oznacza służących, także i metymnejskich. [przypis tłumacza]
żołtarz (starop.) — psalm (dosł. psałterz). [przypis redakcyjny]
żołtowodzkie (…) — od: Żółte Wody, gdzie 15 kwietnia 1648 wojska Rzeczpospolitej poniosły klęskę w bitwie z kozacko-tatarskimi oddziałami Chmielnickiego; Stefan Czarniecki dostał się wówczas do niewoli tatarskiej. [przypis redakcyjny]
żołw' — daw. apostrofem na końcu wyrazu oznaczano miękkie w lub b (co ujawnia się w odmianie, np. żółwia, a nie: żółwa itd.), a zarazem miejsce po zaniku prasłowiańskiej półsamogłoski, jeru miękkiego. [przypis edytorski]
Żoliborz — dzielnica Warszawy. [przypis edytorski]
żonąć a. żenąć — gonić. [przypis redakcyjny]
żonąś — dziś: jesteś żoną. [przypis edytorski]
żona Diomedesa — Egialea. [przypis edytorski]
Żona Fineusa pasierby swe nęka (…) w ócz kręgi, Ostrzem je łupi czółenka — Król Fineus ze Salmidesu ożenił się z Kleopatrą, córką Boreasza, księżniczką z krwi attyckiej. Potem ją porzucił, aby poślubić nimfę nazwiskiem Idaea. Przewrotnej Idaei wydał Fineus swe dzieci z Kleopatry; macocha je oślepiła i następnie zamknęła żywcem w grobowcu. Także ich matka, Kleopatra, zawarta została w kamiennej niewoli. [przypis redakcyjny]
żona Hefajstowa… kochanka Anchizesa (mit. gr.) — Afrodyta była żoną gr. boga ognia i sztuki kowalskiej, Hefajstosa, a także kochanką Anchizesa, ojca Eneasza. [przypis redakcyjny]
żona Hierona (…) — por. Plutarch, Powiedzenia królów i wodzów. [przypis tłumacza]
żona i matka — Jokasta, zarazem matka i żona Edypa; po odkryciu prawdy co do tożsamości swego drugiego męża, powiesiła się z rozpaczy, zaś Edyp wykłuł sobie oczy broszą z jej sukni. [przypis edytorski]
żona króla Dejotara, Stratonika (…) by mogły odziedziczyć władztwo ojca — Stratonika, żona Dejotara I Filoromajosa (ok. 105–40 p.n.e.), władcy Galacji w Azji Mniejszej, nie mogąc mieć dzieci podsunęła mężowi swoją niewolnicę (Plutarch, Cnoty kobiet). [przypis edytorski]
żona króla Nina — Semiramis, żona Ninusa, króla asyryjskiego, założyciela miasta Niniwy. [przypis redakcyjny]
żona Lota (bibl.) — postać z Księgi Rodzaju: Bóg ostrzegł Lota, jedynego sprawiedliwego w mieście Sodomie, w pobliżu Morza Martwego, by nie oglądając się za siebie, uciekł z całą rodziną z miasta, na które zostanie zesłana zagłada; żona Lota, która nie posłuchała zakazu i podczas ucieczki obejrzała się, zamieniła się w słup soli (Rdz 19, 17–26); Księga Rodzaju nie podaje jej imienia, w tradycji żydowskiej nazywana jest Ado lub Edytą. [przypis edytorski]
żona Lota — postać biblijna, małżonka Lota, bratanka patriarchy Abrahama, zamieniona w słup soli. [przypis edytorski]
żona Lota — wg biblijnej Księgi Rodzaju, Bóg ostrzegł Lota, jedynego sprawiedliwego w Sodomie, by nie oglądając się za siebie uciekł z całą rodziną z miasta, na które zostanie zesłana zagłada. Żona Lota, która nie posłuchała zakazu i podczas ucieczki obejrzała się, zamieniła się w słup soli. [przypis edytorski]
żona Lykona — Gromiwoja. [przypis edytorski]
żona mi chora — dziś popr.: moja żona jest chora lub pot.: żona mi choruje. Dawniej pod oznajmieniem, że kobieta jest chora (lub: słaba), mogła się kryć informacja o tym, że rodzi dziecko, jako że mówienie wprost o porodzie było uważane za nieprzyzwoite. [przypis edytorski]
żona Napoleona III nie nazywała się ani Józefina, ani Maria Ludwika — były to żony Napoleona I. [przypis edytorski]
żona Pirona, Delbar — Maria-Teresa de Bar, żona poety Pirona, odznaczała się zarówno wybitnym umysłem, jak zapałem dla sztuki. [przypis tłumacza]
Żona reaguje na upiora Dziewicy zgodnie z „naturą” zjawiska. Zapach siarki wskazuje na piekielne pochodzenie zjawy, zapach grobowy płynie od jej stroju wziętego z „umarłych dziewic”. Kleiner zwraca uwagę na fakt, że takie jednoczesne a odmienne widzenie zjaw pozaziemskich przez dwie osoby występowało już niejednokrotnie w literaturze (np. u Szekspira w Hamlecie, u Goethego w balladzie Erlkönig). [przypis redakcyjny]
żona rycerza — w oryginale niem. Frau des Schlosses: pani na zamku, pani zamku. [przypis edytorski]
Żona Sokratesa podsycała swą boleść (…) — Diogenes Laertios, Sokrates, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, II, 35. [przypis tłumacza]
żondołek (gw.) — żołądek. [przypis edytorski]
żonę Sabina (…) bliźniąt — Empone (wg Tacyta: Epponina (Roczniki, IV, 67)), żona Juliusa Sabinusa, po jego klęsce przez kilka lat udawała wdowę i ukrywała męża (Plutarch, Dialog o miłości, 25). [przypis edytorski]
Żonę, uczciwość i brodę, i zdrowie — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając po tym wersie: „Czego ci życzę w najpoczciwszym słowie”. [przypis edytorski]
żonę wziąłem (…) rodu Megaklesów córę — był to potężny, arystokratyczny ród Alkmeonidów, zajmujący pierwsze stanowisko w Atenach. Praszczur tego rodu, Alkmeonida Megakles, odniósł pierwszy z Ateńczyków zwycięstwo czwórką rumaków na Igrzyskach Olimpijskich w 632. Dziadek Alkibiadesa, Megakles, syn prawodawcy Klejstenesa, był opiewany przez poetę Pindara z powodu pięciokrotnego zwycięstwa czwórką na Igrzyskach Olimpijskich. Perykles zaliczał się również do tego rodu po matce. Małżeństwo córki takiego rodu z chłopem świadczy o wielkim zrównaniu towarzyskim wolnych Ateńczyków. [przypis tłumacza]
Żonę zmiotła kosa — oczywiście kosa śmierci. [przypis redakcyjny]
żonie (starop.) — żenie, napada. [przypis redakcyjny]
żonkil (fr. jonquille) — gatunek narcyza silnie pachnący. [przypis redakcyjny]
żonkoś — dowcipnie o mężczyźnie, który dopiero co się ożenił. [przypis edytorski]
żonkoś — mężczyzna żonaty, w szczególności od niedawna. [przypis edytorski]
żonóm — dziś popr. forma C. lm: żonom. [przypis edytorski]
żony bądźcie posłuszne mężom waszym — Ef 5, 22. [przypis edytorski]
żony dwie — Medea i Kreuza, córka króla Koryntu. [przypis edytorski]
Żony i nałożnice w Tracji spierają się, która z nich ma być zabita na grobie małżonka i pana — Herodot, Dzieje, V, 5. [przypis tłumacza]
żony — żoną Zeusa wg mitologii była Hera. [przypis edytorski]
żordoczka (жёрдочка; ros.) — żerdź; grzęda. [przypis edytorski]
żor — głębina. [przypis autorski]
żorżeta — lekka, przejrzysta tkanina o nieregularnie zmarszczonej powierzchni. [przypis edytorski]
