Przypisy

Jeśli się tak załawiam, nie widząc tropu — porównanie do psa myśliwskiego. [przypis edytorski]

jeśli się to godzi (starop. konstrukcja) — czy to wypada; czy to przystoi. [przypis edytorski]

jeśli się z czymś panu zwierzę — dziś raczej: jeśli się z czegoś (…) zwierzę. [przypis edytorski]

Jeśli słuchać Pana Boga będziesz, uczyni cię Pan Bóg wyższym nad inne narody na ziemi. Nieprzyjaciele twoje da na upadek: jedną drogą przyjdą, a siedmią uciekać będą przed tobą. I poznają wszytki narody, iż imię Pańskie nad tobą wzywane jest, i bać się ciebie będą — Pwt 28, wersety 1, 7 i 10. [przypis edytorski]

jeśli słuszna (daw. forma) — jeśli słusznym jest. [przypis edytorski]

jeśli społeczność ulega zupełnej ruinie, wszystko wpada w anarchię, wtedy natychmiast zapanowuje stan naturalny (…) jak (…) na Korkirze według sprawozdania Tucydydesa — historyk gr. Tukidydes z Aten (471/460 p.n.e. – 404/393 p.n.e.), w swoim dziele Wojna peloponeska opisał m.in. dzieje konfliktu zbrojnego między Koryntem a jego daw. kolonią Korkyrą (dziś: Korfu), który wybuchł w 435 r. p.n.e., oraz będącej jego konsekwencją wojny domowej w Kokyrze (Tukidydes, Wojna peloponeska III, 69–85). Korynt i Kokyra weszły w spór o prawa do założonego niegdyś przez nie wspólnie miasta Epidamnos na wybrzeżu Adriatyku w Ilirii (dziś w Albanii). Korkyra, przełamując swoją dotychczasową neutralność w wojnie peloponeskiej, zwróciła się po pomoc do Aten, stojących na czele Związku Morskiego, czyli tzw. Symmachia Delijskiej (od wyspy Delos), będącym w stanie konfliktu ze Związkiem Peloponeskim, czyli Symmachią Spartańską, obejmującą Spartę wspierającą Korynt. W 433 r. doszło do bitwy morskiej pod Sybotami u wybrzeży Epiru między flotami Koryntu i Korkyry; Kokyra poniosła klęskę, ponieważ większość floty ateńskiej spóźniła się i nie wzięła udziału w bitwie; dało to możliwość Atenom uzyskania przewagi nad wyczerpanym bitwą Koryntem, zaś Korkyra padła ofiarą tych taktycznych rozgrywek nielojalnego sprzymierzeńca. W 427 r. p.n.e. wybuchła wojna domowa w Korkyrze pomiędzy demokratami, którzy zamierzali pozostać w przymierzu z Atenami, a arystokracją, która uważała, że ateńska dominacja niesie ze sobą zniewolenie i dążyła do utworzenia sojuszu z Koryntem; demokraci wygrali z pomocą statków ateńskich, a następnie dokonali rzezi wszystkich podejrzanych o wrogie nastawienie wobec ich polityki. [przypis edytorski]

Jeśli sprawisz, że stanę się biały (…) oddam ci połowę królestwa i wszystko inne, czego tylko zapragniesz — W dawnych czasach, w których toczy się akcja książki o przygodach Doktora Dolittle, szerzono przekonanie, że jasna skóra jest ładniejsza i szlachetniejsza niż ciemna. Więcej nawet: że kwestia ta decyduje o wartości człowieka w ogóle. Dziś wydaje się to tak niemądre, że aż trudne do pojęcia. Jednakże pogląd ten, kiedyś bardzo rozpowszechniony, przysporzył wiele niezawinionych cierpień i niepotrzebnych, ciężkich zmartwień ogromnej liczbie ludzi na całym świecie. Książę Bumpo jest jedną z jego ofiar. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — czy. [przypis edytorski]

jeśli (starop. forma) — tu: czy. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy; Ani wzad weyźrzy, ieśli ią kto goni: nawet nie spojrzy do tyłu, czy ją ktoś [nadal] goni. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy; jeśliżeś mu stały: czy jesteś stały wobec niego (tzn. czy niezmiennie w niego wierzysz). [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśli tak dalsze budiesz wiesti siebia… (ros.) — jeśli i dalej będziesz tak postępował, nasz car będzie się ciebie wstydził i do wojskowej służby nie weźmie. [przypis edytorski]

jeśli — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśli was nasze obraziły cienie… — epilog zaczyna się podobnie co prolog do sztuki granej przez rzemieślników ateńskich. [przypis edytorski]

Jeśli wasza królewska mość pozwoli, będę go odwiedzała codziennie — zdanie w formie grzecznościowej: zaimek go oznacza tutaj Maciusia. [przypis edytorski]

Jeśli wiesz, iż miedzy bracią twoją są dowcipni mężowie, uczyń je pasterzmi nad bydłem moim — Rdz 47, 6. [przypis edytorski]

jeśliżeś osiwiał, wżdy byś się też już miał przećwiczyć (starop.) — skoro osiwiałeś, przecież musiałeś już się przećwiczyć (w czymś; tu: w podejmowaniu decyzji). [przypis edytorski]

jeśliże — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśliże tym wzgardzicie, (…) iż na was wszytki przeklęctwa przypadną, co ich jedno jest na ziemi i na niebie — streszczenie Kpł 26, 14–39, z dodaniem „na niebie”. [przypis edytorski]

jeśli z bogów to zrządzenia płynie — szyk przestawny; inaczej: jeśli to płynie z zrządzenia bogów. [przypis edytorski]

je sais (fr.) — wiem. [przypis edytorski]

je sam siebie — tj. gryzie się, przeżywa swoją klęskę. [przypis edytorski]

jesce (gw.) — jeszcze. [przypis edytorski]

jes (gw.) — jest. [przypis edytorski]

Jesienią miłość więdnie jak kwiat… — z tanga Przytul, uściśnij, pocałuj (1935), którego słowa napisał A. Włast, a muzykę skomponował W. Krupiński. [przypis edytorski]

Jesienin, Siergiej (1895–1925) — rosyjski poeta, reprezentant imażynizmu, współautor manifestu tego nurtu. [przypis edytorski]

jesionka — ocieplony płaszcz noszony jesienią i wiosną. [przypis edytorski]

Jeske-Choiński, Teodor (1854–1920) — pisarz, publicysta i krytyk literacki, autor słynnego studium o Młodej Polsce pt. Dekadentyzm, W-wa 1905 (cz. I Na schyłku wieku, 1894); pisał także niepochlebnie o Przybyszewskim w artykule Seksualizm w powieści polskiej („Kurier Warszawski” nr 167 i n. z 1906 r.). [przypis edytorski]

Jeske-Choiński, Teodor (1854–1920) — pisarz, publicysta, krytyk. Największą popularność przyniosły mu powieści historyczne, głosił katastroficzny pogląd o zmierzchu cywilizacji. Dzieła: Gasnące słońce. Powieść z czasów Marka Aureliusza (1895), Ostatni Rzymianie. Powieść z czasów Teodozjusza Wielkiego (1897). [przypis edytorski]

Jeske-Choiński, Teodor (1854–1920) — powieściopisarz, krytyk literacki i teatralny. Stłumione iskry: opowieść z 1886 to historia rodziny mieszanej, prusko-polskiej, w której dochodzi do konfliktów na tle narodowościowym. [przypis edytorski]

j'espère, que vous allez vous tenir tranquilles… autrement — je tire (fr.) — mam nadzieję, że zachowacie spokój… inaczej będę strzelać. [przypis edytorski]

Jesse a. Isaj — syn Obeda, ojciec Dawida; pochodził z pokolenia Judy (Rt 4,22). Należał do linii rodowej wiodącej od Abrahama do Jezusa. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — B.lp: ich. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — dziś: ich. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — ich; którzy je gonili: którzy ich gonili. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — ich. [przypis edytorski]

jest bonne vivante (z fr.) — umie cieszyć się życiem. [przypis edytorski]

jestci (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]

jest ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą „ci”. [przypis edytorski]

jest dano — dziś: jest dane. [przypis edytorski]

jest doszczętnie inną jak ta — jest całkowicie inna niż ta. [przypis edytorski]

Jestem chrześcijaninem, przypomniało mi się, że w Ewangelii zakazano temu, kto ma ogłaszać wielkie prawdy, układać pierwej w głowie, co będzie mówił… — Adama Mickiewicza rzecz o literaturze słowiańskiéj wykładana w Kolegium Francuzkiém, Poznań 1851, t. 4, Lekcyja 14 (28 maja 1844), s. 109. [przypis edytorski]

Jestem człowiekiem z gwiazd — Dylogia Laus feminae była zaplanowana jako trylogia. Trzecia część miała nosić tytuł Człowiek z gwiazd. Niestety Żuławski nie zdążył jej napisać przed przedwczesną śmiercią w 1915 roku. [przypis edytorski]

jestem niewątpliwy (starop.) — nie mam wątpliwości. [przypis edytorski]

Jestem osioł ze znanego wielkich patrycjuszów rodu osielskiego — postać Osła ze sztuki Osioł i słońce w metamorfozie Tytusa Czyżewskiego nawiązuje niewątpliwie do działa znanego pod tytułem Metamorfozy albo Złoty osioł Apulejusza z Madaury (ok. 125 – po 170), romansu antycznego w jedenastu księgach, opartego na Historiach milezyjskich Arystydesa z I w. p.n.e., a opowiadającego o przemianie głównego bohatera, Lucjusza, (Greka z Tesalii, kochanka uroczej Fotis, służącej czarownicy Pamfili, która nieopatrznie pomyliła magiczne maści) w osła; po wielu przygodach powraca on w ostatniej księdze do postaci ludzkiej. [przypis edytorski]

Jestem po stronie Trojan. Walczyli za kobietę — podczas opisywanej w Iliadzie wojny trojańskiej. Helena, piękna żona króla Sparty Menelaosa, uciekła z księciem trojańskim Parysem do Troi, zaś Trojanie nie chcieli jej wydać Grekom przybyłym na wezwanie jej męża i jego brata. [przypis edytorski]

Jestem prawnukiem Juliana Zwycięzcy — Maciuś był prawnukiem Pawła Zwycięzcy i wnukiem Juliusza Cnotliwego. Być może Maciusiowi pomyliły się imiona przodków w chwili napięcia. [przypis edytorski]

Jestem przekonany, że Wyspiański bez wahania byłby się podjął dekorowania kawiarni: inna rzecz, że urządziłby ją w stylu Bolesława Śmiałego. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Fragment dużej sali. Po lewej gablotka z lalkami; po prawej karykatura Frycza, przedstawiająca J. Mycielskiego, gdy trzyma (w marzeniu) do chrztu latorośl Habsburgów i Radziwiłłów. [przypis edytorski]

jestem rada — jestem zadowolona. [przypis edytorski]

Jestem sobie andrusina mały, I wylazłem za szperandą na stare Bednary… — znana w różnych wersjach Piosenka więźniarska [złodziejów]. [przypis edytorski]

Jestem tego pewną — dziś: Jestem tego pewna. [przypis edytorski]

jestem wojskowy — dziś popr. forma z orzecznikiem w N.: jestem wojskowym. [przypis edytorski]

jestemże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy jestem. [przypis edytorski]

Jesteście więc pierwszą parą świata (…) — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Co w raju?”. [przypis edytorski]

jesteścież — daw. konstrukcja z partykułą pytajną -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy jesteście. [przypis edytorski]

jesteś krzyw — gniewasz się. [przypis edytorski]

jesteśli cieniem — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy jesteś; czyż jesteś tylko. [przypis edytorski]

jesteśli gotów (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy jesteś gotów. [przypis edytorski]

jesteśli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy jesteś. [przypis edytorski]

jesteśma (gw.) — jesteśmy. [przypis edytorski]

jesteś mocen — masz moc, jesteś w mocy; jesteś w stanie (coś zrobić). [przypis edytorski]

jesteśmy jako trawa na łące — Ps 103, 15: Dni człowiecze są jako trawa, a jako kwiat polny, tak kwitnie (tłum.: Biblia gdańska). [przypis edytorski]

jesteśmy świątynią Jego Świętego Ducha — por. 1 Kor 6, 19. [przypis edytorski]

jesteśmy wszak (…) braćmi spod znaku kielni — zapewne aluzja do wolnomularstwa (masonerii), elitarnego ruchu głoszącego braterstwo wszystkich ludzi; wolnomularze odwoływali się do symboliki związanej z budowaniem i dawnymi murarzami, m.in. posługiwali się znakiem kielni. [przypis edytorski]

jesteśmyż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy jesteśmy, czyż jesteśmy. [przypis edytorski]

Jesteśmy z tej samej materii, co sny — Szekspir, Burza (akt IV, scena 1). [przypis edytorski]

jesteś piękniejszą — dziś: jesteś piękniejsza. [przypis edytorski]

jesteś rybak — w oryginale określenie: fishmonger (ang.): handlarz ryb, ale także: stręczyciel. [przypis edytorski]

jesteś — w innej wersji tekstu: byłaś. [przypis edytorski]

jesteśże — konstrukcja z partykułą -że w funkcji pytającej oraz wzmacniającej wymowę frazy; inaczej: czy jesteś. [przypis edytorski]

jesteśże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy jesteś. [przypis edytorski]

jestestwy — dziś popr. forma N. lm: jestestwami, tj. jednostkami, stworzeniami. [przypis edytorski]

jest głęboką — dziś: jest głęboka. [przypis edytorski]

jestli — czy jest (konstrukcja z partykułą -li). [przypis edytorski]

jestli — czy jest. [przypis edytorski]

jestli (daw.) — czy jest; czyż jest. [przypis edytorski]

jestli (daw.) — jeśli, czy. [przypis edytorski]

jestli (daw.) — jeśli. [przypis edytorski]

jestli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy jest, czyż jest. [przypis edytorski]

jestli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy jest. [przypis edytorski]

jestli — daw. konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy jest. [przypis edytorski]

jestli — (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli jest. [przypis edytorski]

jestli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli jest. [przypis edytorski]

jest-li — dziś popr. pisownia: jesli, tj. czy jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą -li o funkcji pytajnej; znaczenie: czy jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czyż jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: jeśli jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą pytajną -li; inaczej: czy jest. [przypis edytorski]

jestli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy jest; czyż jest. [przypis edytorski]

jestliś (daw.) — jeśliś; jeśli jesteś. [przypis edytorski]

jestli (starop.) — jeśli. [przypis edytorski]

jestli to (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy jest to. [przypis edytorski]

jestliżeś (…) czedł (daw.) — jeśli czytałeś. [przypis edytorski]

jest mu zupełnie jasno — popr.: jest dla niego zupełnie jasne a. rozumie zupełnie jasno itp. [przypis edytorski]

jest napisano (daw.) — dziś: jest napisane. [przypis edytorski]