Przypisy

bez zupełnej opieki — sens: zupełnie bez opieki. [przypis edytorski]

Bṛhadāraṇyaka Upaniṣad — jedna z najważniejszych i najstarszych upaniszad, wedyjskich tekstów religijno-filozoficznych, tworzących święte księgi hinduizmu. [przypis edytorski]

Bhogovotgita a. Bhagavatgita — indyjski traktat filozoficzny, tekst święty hinduizmu. [przypis edytorski]

Biada narodowi grzesznemu, ludowi ociężałemu w złości: opuścili Pana, zbluźnili ś. Boga Izraelskiego… — Iz 1, wersety 4, 7, 8. [przypis edytorski]

Biada pasterzom, którzy sami siebie karmią, iżali trzody nie od pasterzów mają być karmione — Ezech. 34, 2. [przypis edytorski]

Biada temu, który jest malutkiego serca i ust złośliwych, który dwiema drogami chodzi — Syr 2, 12. [przypis edytorski]

Biada temu, który łupi i wydziera, bo też sam złupiony będzie — Iz 33, 1, cytat skrócony. [przypis edytorski]

Biada tobie, co łupisz, abowiem też ty pewnie złupion będziesz — por. Iz 33, 1. [przypis edytorski]

Biada tym, którzy stawią prawa nieprawe i, pisząc, niesprawiedliwość piszą, aby ucisnęli ubogie na sądach i gwałt czynili w sprawie podłych ludu mego — Iz 10, 1–2. [przypis edytorski]

Biada tym, o których ludzie będą mówili dobrze — Łk 6, 26. [przypis edytorski]

Biada wam, którzyście w oczach waszych mądremi i u siebie roztropnemi… — Iz 5, 21. [przypis edytorski]

Biada ziemi, (…) której król dziecię. A na tym ci nic: jeśli laty jest dziecię, czyli obyczajami? — sens: Nieszczęśliwy kraj, którego król jest dziecinny z powodu wieku lub niedojrzałości emocjonalnej. [przypis edytorski]

białągłową (starop.) — dziś (przestarz.): białogłową; tj. kobietą; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białą głową — tu: białogłowę, tj. kobietę. [przypis edytorski]

Biała Cerkiew — miasto w centralnej części Ukrainy, ok. 80 km na płd. od Kijowa. Od 1774 r. do rewolucji bolszewickiej należało do polskiego magnackiego rodu Branickich. [przypis edytorski]

Biała dama w Hofburgu — legendarna Biała Dama strzegąca skarbu w jednej z głębokich piwnic pałacu Hofburg w Wiedniu. [przypis edytorski]

biała głowa (daw.) — kobieta (częściej zapisywane łącznie). [przypis edytorski]

białagłowa (daw.) — kobieta. [przypis edytorski]

białagłowa (starop.) — dziś: białogłowa; kobieta; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białagłowa (starop.) — kobieta. [przypis edytorski]

Biała Góra — wzniesienie w pobliżu Pragi, miejsce stoczonej 8 listopada 1620 bitwy, w której siły czeskich protestantów zostały rozbite przez armię austriacką, co pozbawiło Czechy niezależności na kilka wieków. [przypis edytorski]

biała i czerwona korona — faraonowie nosili podwójną koronę symbolizującą władzę nad dwoma zjednoczonymi krainami: połączenie wysokiej białej korony Górnego Egiptu oraz niższej czerwonej korony Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

biała płeć (daw.) — płeć piękna, żeńska; kobiety. [przypis edytorski]

biała płeć (starop.) — białogłowy; kobiety. [przypis edytorski]

Biała — rzeka w województwie małopolskim przepływająca przez Tarnów, prawobrzeżny dopływ Dunajca. [przypis edytorski]

białéj — daw. forma fleksyjna z tzw. é pochylonym, w wymowie zbliżonym do y. [przypis edytorski]

białe, by lilie — białe niby lilie. [przypis edytorski]

białego wam byka poświęcę — biały byk jako najwspanialsza, rzadka ofiara. [przypis edytorski]

białejgłowy (starop.) — dziś przestarz.: białogłowy, tj. kobiety; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białemigłowami (starop. forma) — dziś (przestarz.) N.lm: (między) białogłowami; tzn. (między) kobietami; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białemi skrzydły — dziś popr. forma N. lm: białymi skrzydłami. [przypis edytorski]

Białe Morze (trad. litew.) — tu: Bałtyk. [przypis edytorski]

białe ptaszę (…) poda różdżkę — wiadomość o tym, że opadają już wody potopu otrzymali ocaleni na arce Noego dzięki gołębicy (stąd będącej symbolem pokoju), która przyniosła gałązkę oliwną z lądu. [przypis edytorski]

białe rymy — wiersz biały, bezrymowy, oparty na rytmie. [przypis edytorski]

białe (żarg. drukarski) — pusta, niepokryta drukiem część wiersza. [przypis edytorski]

Białka — rzeka w województwie małopolskim, prawy dopływ Dunajca. Powstaje w Tatrach z połączenia Rybiego Potoku (to on wypływa z Morskiego Oka, a nie Białka) z Białą Wodą. [przypis edytorski]

Białka — właśc. Białka Tatrzańska, wieś w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim. [przypis edytorski]

Białkowski, Tadeusz (1888–1961) — aktor. [przypis edytorski]

białność — popr.: białość, biel. [przypis edytorski]

Białobłocki, Bronisław (ok. 1861–1888) — przedwcześnie zmarły na gruźlicę krytyk literacki, publicysta, pochodził z polskiej drobnoszlacheckiej rodziny kalwińskiej z okolic Mińska, studiował prawo w Petersburgu (1878–1882), gdzie nawiązał kontakty z ros. organizacją Narodnaja Wola; następnie przebywał w Warszawie, współdziałając z kręgiem młodzieży ożywianej ideami socjalistycznymi, skupionym wokół Stanisława Krusińskiego; publikował gł. w „Przeglądzie Tygodniowym” (1883–1885), był jednym z pionierów krytyki socjalistycznej (z tego stanowiska poddawał oglądowi twórczość realistów rosyjskich i polskich, w tym m.in. Konopnickiej i Orzeszkowej), dopominał się o literaturę zaangażowaną społecznie, stającą po stronie uciemiężonych mas ludu, dającą wsparcie dla zaangażowania w walkę o sprawiedliwość społeczną. [przypis edytorski]

Białocerkiew a. Biała Cerkiew — miasto w centralnej części Ukrainy, ok. 80 km na południe od Kijowa. [przypis edytorski]

białogłówka (daw.) — zdrobn. od: białogłowa; młoda kobieta, dziewczyna. [przypis edytorski]

Białogłówka — marka dawnej wódki produkowanej w Grodnie, od koloru kapsli do butelek. [przypis edytorski]

białogłowa (daw.) — kobieta; nazwa od nakrycia głowy, białego czepca, pod którym zgodnie ze daw. zwyczajami kobiety zamężne były zobowiązane chować włosy. [przypis edytorski]

białogłowa (daw.) — kobieta. [przypis edytorski]

białogłowski (daw.) — kobiecy, damski. [przypis edytorski]

białogłowskie (daw.) — kobiece. [przypis edytorski]

białogłowski (starop.) — kobiecy. [przypis edytorski]

Białogród a. Akerman (dziś ukr.: Biłhorod-Dnistrowskij) — miasto nad limanem Dniestru, na terytorium płd.-zach. Ukrainy. [przypis edytorski]

Białogród — miasto nad limanem Dniestru, dziś Biłgorod-Dnistrovśkyj na terytorium płd.-zach. Ukrainy; w starożytności kolonia grecka i rzymska, potem miasto bizantyjskie, w XIII w. tatarskie. [przypis edytorski]

Białogród — w oryg. łac. Cum Boleslavus ad urbem regiam et egregiam Albam nomine pervenisset; Białogard nad Parsętą w województwie zachodniopomorskim. [przypis edytorski]

białogwardziejski — dziś popr.: białogwardyjski. [przypis edytorski]

białopienne — tu: o białej pianie, niosące ze sobą białą pianę itd. [przypis edytorski]

białoskórnik — rzemieślnik garbujący skóry na rękawiczki i odzież. [przypis edytorski]

Białoszewski, Miron (1922–1983) — poeta, prozaik, zajmował się także teatrem. Jako poeta skupiał się na przedstawianiu codzienności, posługując się skondensowaną i przesadną formą języka potocznego. Jego najważniejszym dziełem prozatorskim jest antyheroiczny Pamiętnik z powstania warszawskiego. [przypis edytorski]

Białowoda — właśc. Biała Woda, polana w Tatrach Wysokich. [przypis edytorski]

białozór — gatunek ptaka drapieżnego. [przypis edytorski]

białozor, dziś białozór — duży ptak drapieżny z rodziny sokołowatych, dziś gatunek zagrożony. [przypis edytorski]

białozor — sokół do polowania. [przypis edytorski]

białychgłów (starop. forma) — dziś (przestarz.): białogłów; kobiet; daw. obie części składowe słowa odmieniały się (por. np. dzisiejsze: Białystok, do Białegostoku itd.). [przypis edytorski]

białych latarń gazowych — pod koniec XIX w. w dużych miastach używano zasilanych z gazowni lamp gazowych, emitujących silne światło dzięki rozgrzewaniu do białości siatki żarowej płomieniem spalanego gazu; oświetlano nimi ulice i budynki publiczne. [przypis edytorski]

Biały Dunajec — rzeka w płd. Polsce, prawy dopływ Dunajca. [przypis edytorski]

Biały Dunajec — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim. [przypis edytorski]

Biały Gród — historyczne centrum rosyjskiej stolicy, Moskwy, otoczone białymi murami obronnymi, zbudowanymi w XVI w., zniszczonymi w czasie rządów Katarzyny Wielkiej i jej wnuka Aleksandra I. [przypis edytorski]

biały karzeł — niewielki obiekt astronomiczny (rozmiarem zbliżony do Ziemi) złożony ze zdegenerowanej materii, emitujący promieniowanie widzialne o bardzo jasnej barwie; biały karzeł powstaje po ustaniu reakcji jądrowych w gwieździe o małej lub średniej masie: gwiazdy o masie od 0,08 do 0,4 masy Słońca) nie osiągają w trakcie swojej ewolucji warunków wystarczających do zapłonu helu w reakcjach syntezy termojądrowej, więc powstają z nich białe karły helowe, gwiazdy o masie od 0,4 do ok. 4 mas Słońca spalają hel, dając białe karły węglowe lub węglowo-tlenowe, gwiazdy o masie równej 4–8 mas Słońca dają białe karły z domieszką tlenu, neonu i magnezu. [przypis edytorski]

Biały Krzyż (niem. Weißes Kreuz) — organizacja założona w 1890 r. w Berlinie, szerząca edukację w zakresie zdrowia i etyki seksualnej. [przypis edytorski]

Biały kwadrat na białym — aluzja do obrazu Kazimierza Malewicza. [przypis edytorski]

biały mazur — ostatni taniec w czasie zabawy karnawałowej, już nad ranem, tradycyjnie wyróżniający się zasadą, że to kobiety wybierają tancerzy: „panie proszą panów”. [przypis edytorski]

biały miesiąc — tu: miejsca intymne („nieopalone”), gra słów pomiędzy słońcem i księżycem (miesiącem). [przypis edytorski]

białym kamykiem naznaczony — wg rzymskich zwyczajów tak oznaczano szczęśliwy dzień. [przypis edytorski]

biały paw — symbol modernizmu i dekadentyzmu. [przypis edytorski]

Biały Potok — właśc. Dolina Białego Potoku, stanowiąca zachodnią odnogę Doliny Jaworowej w słowackich Tatrach Wysokich. [przypis edytorski]

Białystok — miasto na prawach powiatu w płn.-wsch. Polsce, położone na Nizinie Północnopodlaskiej. [przypis edytorski]

„Biały Sztandar” — „Le Drapeau Blanc”, rojalistyczny dziennik paryski, wydawany w l. 1819–1827. [przypis edytorski]

biały terror — represje przeciw zwolennikom rewolucji i Napoleona Bonaparte po jego upadku. [przypis edytorski]

Bialik, Chaim Nachman (1873–1934) — żydowski poeta tworzący w języku hebrajskim oraz jidysz, prozaik, tłumacz, eseista i wydawca; okrzyknięty odnowicielem poezji hebrajskiej i narodowym wieszczem Izraela. [przypis edytorski]

biali z Wirginii zagarnęli nasze ziemie, mówiąc, iż darował je im pewien król z Europy — na mocy traktatu paryskiego (1763), pokonana w wojnie siedmioletniej Francja przekazywała na rzecz Wlk. Brytanii tzw. Nową Francję oraz tereny Luizjany na wsch. od Missisipi; biali z Wirginii to koloniści angielscy. [przypis edytorski]

Bialskie groty — relikty eksploatacji złóż złota, w postaci szybów, sztolni i wyrobisk, znajdujące się w masywie Góry Parkowej, m.in. Grota Bialska zw. Góralską w Głuchołazach. [przypis edytorski]

Bianchi (wł.: biali) — nazwa różnych wł. bractw relig., pochodząca od koloru noszonych przez nich szat; tu zapewne: szeroko znane w XVI w., powstałe w Neapolu Bractwo Białych Sprawiedliwości (Confraternita dei Bianchi della Giustizia), którego członkowie zajmowali się więźniami i towarzyszyli skazanym na śmierć. [przypis edytorski]

Bianchon, Horacy — bohater Ojca Goriot Honoré de Balzaca; student medycyny, razem z Rastignacem opiekował się umierającym ojcem Goriot. [przypis edytorski]

Biarritz — francuska miejscowość nad Zat. Biskajską, ok. 35 km od granicy z Hiszpanią, luksusowy nadmorski ośrodek turystyczny. [przypis edytorski]

bias (ang.) — tu: uprzedzenie. [przypis edytorski]

Bias z Prieny (VI w. p.n.e.) — mędrzec grecki, w tradycji klasycznej zaliczany do tzw. siedmiu mędrców, żyjących w VII i VI w. p.n.e. [przypis edytorski]

biba — pijatyka (z łac. bibo, bibere — pić). [przypis edytorski]

biba — popijawa. [przypis edytorski]

biba (pot., z łac.) — pijaństwo, popijawa. [przypis edytorski]

biba (z łac.) — pijak. [przypis edytorski]

biba (z łac.) — pijatyka. [przypis edytorski]

biba (z łac.) — tu: pijak. [przypis edytorski]

bibelot — drobny przedmiot o charakterze dekoracyjnym. [przypis edytorski]

bibelowaty — drobny, o charakterze dekoracyjnym. [przypis edytorski]

biber (gw.) — brodacz, mężczyzna z brodą. [przypis edytorski]

Bibesco, Marta (1886–1973) — rumuńska arystokratka i pisarka tworząca po francusku; autorka m.in. powieści Catherine-Paris (1927), o nonkonformistycznej rumuńskiej księżniczce mieszkającej w Paryżu, która zostaje żoną potomka starej polskiej rodziny książęcej. [przypis edytorski]

bibi, bibo, bibam (łac.) — piłem, piję, będę pił. [przypis edytorski]

Bibiński — jednoaktowa komedia Mariana Gawalewicza (1852–1910). [przypis edytorski]

bibka — pijatyka. [przypis edytorski]

bibka — pijatyka (z łac. bibo, bibere — pić). [przypis edytorski]

Biblia a. Pismo Święte — zbiór ksiąg, spisanych po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. [przypis edytorski]

Biblia a. Pismo Święte — zbiór starożytnych ksiąg, uważanych przez żydów i chrześcijan za święte. [przypis edytorski]

Biblia Dorégo — jedno z licznych XIX-wiecznych wydań Biblii z rycinami Gustave'a Dorégo (1832–1883), francuskiego grafika należącego do najbardziej znanych mistrzów ilustrujących motywy biblijne. [przypis edytorski]