Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 463 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 155581 przypisów.
salwa-gwardia — list żelazny, gwarantujący nietykalność. [przypis edytorski]
salwarsan — arsfenamina, środek bakteriobójczy, używany do zwalczania syfilisu przed wynalezieniem antybiotyków. [przypis edytorski]
salwarsan — związek organiczny z domieszką arsenu, pierwszy syntetyczny środek bakteriobójczy i pierwsze skuteczne lekarstwo na syfilis. [przypis edytorski]
salwator (daw., łac. salvator) — zbawca, wybawiciel. [przypis edytorski]
salwator (daw., z łac.) — zbawca, wybawiciel. [przypis edytorski]
Salwator (z łac.) — zbawca. [przypis redakcyjny]
salwe — pozdrowienie. [przypis redakcyjny]
Salwian a. Salwian z Marsylii (ok. 400–469/470) — wczesnochrześcijański pisarz. [przypis edytorski]
Salwian z Marsylii (ur. ok. 400) — wczesnochrześcijański pisarz, związany z Galią. Skarga przywołuje tutaj jego dzieło De vero iudicio et providentia dei za pośrednictwem Baroniusza Annales ecclesiastici (t. 5). [przypis edytorski]
salwować (daw.) — ratować. [przypis edytorski]
salwować — ratować. [przypis edytorski]
salwować się (daw.) — ratować się. [przypis edytorski]
salwować się — ratować się. [przypis redakcyjny]
salwować się — schronić się, ocalić się. [przypis redakcyjny]
salwować się (z łac.) — ratować się. [przypis edytorski]
salwować się (z łac.) — ratować się, uciekać. [przypis edytorski]
salwować się (z łac.) — uratować się. [przypis redakcyjny]
salwować (z łac., daw.) — ratować. [przypis edytorski]
salwować (z łac.) — ratować, ocalać, wybawiać. [przypis edytorski]
salwować (z łac.) — ratować. [przypis edytorski]
salwować (z łac. salvare, od salvus: zdrów, cały, bezpieczny) — ratować z opresji, ocalać, wybawiać. [przypis edytorski]
salwować (z łac.) — uratować. [przypis redakcyjny]
salwowali się — ratowali się. [przypis redakcyjny]
salwowan (daw., z łac.) — salwowany (daw. krótka forma przym.), uratowany. [przypis edytorski]
salwując — ratując. [przypis edytorski]
Salzbrunn — tu: Nieder Salzbrunn, dawna niemiecka nazwa miejscowości Szczawienko, ob. dzielnicy Wałbrzycha, sąsiadującej z dzielnicą Książ. [przypis edytorski]
Salzman — prawdopodobnie chodzi o Christiana Gotthilfa Salzmanna (1744–1811), niemieckiego pedagoga, zwolennika ruchu filantropistów i założyciela szkoły w Schnepfenthal. [przypis edytorski]
samą maścią — zewnętrznym wyglądem. Flaszka powinna być dobrze omszała, co jest świadectwem starości, a więc dobroci wina. [przypis redakcyjny]
samą rdzeń — dziś popr. w r.m.: sam rdzeń. [przypis edytorski]
Samadż — oznacza kongregację, kościół lub sektę religijną w Indiach. [przypis tłumacza]
Samael — w tradycji żydowskiej anioł wykonujący wyroki śmierci; posiada władzę nad Piątym Niebem; jeden z siedmiu wysłanników Boga na świecie. [przypis edytorski]
sama filozofia, ba nawet stoiczna, nie waha się powiedzieć, iż Heraklit i Ferecydes (…) — Plutarch, O poglądach zdrowego rozsądku przeciw stoikom (De communibus notitiis adversus Stoicos), 8. [przypis tłumacza]
Samain, Albert Victor (1858–1900) — poeta i pisarz fr.; symbolista, w 1880 r. związał się z paryską awangardą, występował w kabarecie Le Chat Noir, był współzałożycielem „Mercure de France” (a właściwie wskrzesicielem tego oświeceniowego czasopisma literackiego w 1890 r.); był autorem zbiorów: Au jardin de l'Infante (W ogrodzie Infantki, 1893) i Aux flancs du vase (Na brzegach wazy, 1898); zmarł przedwcześnie na gruźlicę, pośmiertnie wydano jeszcze Polifema (oryg. Polyphème, 1902) i Hyalisa, małego fauna o niebieskich oczach (Hyalis, le petit faune aux yeux bleus 1909); jego wiersze tłumaczyły poetki Młodej Polski: Bronisława Ostrowska i Kazimiera Zawistowska. [przypis edytorski]
samaja niepoeticzeskaja bolezń (ros.) — najbardziej niepoetycka choroba. [przypis edytorski]
sama jedna nie zachodzi — Homer, Iliada XVIII 489. [mowa o konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy, która nie zachodzi pod horyzont, wbrew słowom poematu nie jest jednak jedyną z konstelacji, która pozostaje widoczna na niebie przez cały rok, a jedynie najbardziej znaną; red. WL] [przypis tłumacza]
Sama natura aktu do tego stopnia określa z góry klauzule tej umowy, że najmniejsza zmiana spowodowałaby ich nieważność i bezskuteczność… — klauzule umowy muszą wypływać z samej jej natury. Żeby być ważną umowa musi być rozumna (a więc korzystna dla każdego zawierającego ją), musi być zgodna z naturą człowieka (a więc pozostawia mu jego przyrodzoną wolność), musi być wreszcie sprawiedliwa. Wszystko to wymagania wysunięte już w poprzednich rozdziałach, a odnoszące się do każdej umowy w ogóle. Ponieważ zaś ta umowa, o której mowa, jest umową społeczną, więc nadto będzie musiała jeszcze spełniać swój cel: zakładać jedność społeczną. — Klauzule umowy wydedukowane z samej jej natury muszą mieć wartość powszechną i niezmienną. Stają się koniecznym warunkiem prawności wszelkich społeczeństw. Najmniejsze odstąpienie od nich w pozytywnych urządzeniach państwowych powoduje bezprawność związku, przemianę prawnego organizmu w faktyczne zbiorowisko ludzkie, trzymające się jedynie siłą przymusu, powoduje zgaśnięcie obowiązków jednostek wobec społeczeństwa. — Zastrzeżenie, że klauzule umowy może nigdy nie zostały wypowiedziane formalnie, świadczy jeszcze raz o tym, że Russo buduje jedynie teoretyczną konstrukcję i nie zależy mu na historycznej prawdziwości przesłanek, którymi się posługuje. [przypis tłumacza]
sama natura ustanowiła taką wytyczną przez niepisane zwyczaje i usposobienie ludzkie — nowożytny polityk nie miałby prawa do takiej filantropii. [przypis tłumacza]
samanejczyk, dziś: saman (z sanskr. śramana) — wędrowny asceta indyjski żyjący z jałmużny, próbujący osiągnąć poznanie na drodze medytacji; byli to przedstawiciele różnych ruchów religijnych odrzucających braminizm i autorytet Wed, m.in. dżinizmu i buddyzmu; znani w świecie śródziemnomorskim od czasów Aleksandra Wielkiego. [przypis edytorski]
Sama obyczajność nakazuje na listy odpowiadać; a jednak znając powinność względem swego stanu królewskiego i panieńskiego, że bez wiedzy panów Rad Koronnych nic nie mam czynić, ani jednym słowem na one listy, nawet jej królewskiej miłości siostrze mej nie odpisałam — Wyjątek z listu Anny Jagiellonki, Przeździecki, Jagiellonki, t. IV. [przypis autorski]
sama owa zabawa [łowiectwo] młodszych przynosi wiele dobrych skutków. Stają się oni skromni i sprawiedliwi, bo wychowuje ich prawda — kto spędza młodość na łowach, tego uczy prawda i sama przyroda. Kto uczęszcza do szkoły sofistów, uczy się wykrętów, blagi i szumnych frazesów. [przypis tłumacza]
sama prelest' (ros.) — sama rozkosz, wprost cudowne. [przypis redakcyjny]
sama przestrzeń jest przecie tylko wyobrażeniem, więc to tylko może w niej uchodzić za rzeczywiste, co w niej zostaje wyobrażone — trzeba zapamiętać to paradoksalne, lecz słuszne zdanie, że w przestrzeni nie ma nic prócz tego, co w niej zostaje wyobrażone. Boć przestrzeń sama jest przecie tylko wyobrażeniem; więc co jest w niej, musi zawierać się w wyobrażeniu, a w przestrzeni nie ma nic zgoła ponad to, co w niej rzeczywiście zostaje wyobrażonym. Zaiste dziwnie brzmieć musi takie zdanie, iż rzecz jakaś może istnieć w wyobrażeniu o niej; traci ono tutaj swoją stronę rażącą, gdyż rzeczy, z którymi mamy tu do czynienia, nie są rzeczami samymi w sobie, lecz tylko zjawiskami, tj. wyobrażeniami. [przypis autorski]
Sama przez siebie dobra Arcywola — Bóg dobry sam z siebie nie zmyli swojego dobra. [przypis redakcyjny]
sama. [przypis redakcyjny]
Samara — miasto w południowej Rosji, port nad Wołgą. [przypis edytorski]
Samaria — Σαμάρεια, שֹׁמְר֔וֹן, w klinach Sa-me-ri-na (K.-T. str. 36). [przypis tłumacza]
Samarii — Σαμαρεῖτίς (N), Σαμαρίς (D). [przypis tłumacza]
Samarin, Jurij Fiodorowicz (1819–1876) — ros. historyk, działacz społeczny, publicysta; jeden z ideologów ruchu słowianofilskiego; zajmował się rozwojem stosunków społ.-ekonomicznych i narodowych w krajach bałtyckich oraz dziejami ros. cerkwi prawosławnej; w 1861 r. uczestniczył w przygotowaniu reformy uwłaszczeniowej na terenie Imperium Rosyjskiego. [przypis edytorski]
Samarkanda — jedno z najstarszych miast Azji Środkowej, dziś na terytorium Uzbekistanu. [przypis edytorski]
Samarkanda — miasto w Uzbekistanie, w Azji Środkowej; zał. w VI w. p.n.e.; w 1868 zdobyte przez wojska ros. i przyłączone do Rosji, w XIX w. jedno z miejsc zesłań Polaków po powstaniach narodowych. [przypis edytorski]
samarska gubernia — gubernia imperium rosyjskiego ze stolicą w Samarze nad środkową Wołgą. Od 2 poł. XIX w. Samara dynamicznie się rozwijała, stając się gł. centrum handlowym i przemysłowym rejonu Wołgi oraz ważnym węzłem kolejowym. [przypis edytorski]
samary — juki, wory na bagaż. [przypis redakcyjny]
samarytański — miłosierny, śpieszący z pomocą; nawiązanie do biblijnego dobrego Samarytanina. [przypis edytorski]
Samarytanie — semicka grupa etniczno-religijna o wierzeniach zbliżonych do judaizmu, od którego oficjalnie oddzielili się prawdopodobnie w IV w. p.n.e. Od II w. p.n.e. Żydzi zaczęli prześladować Samarytan; w czasach Rzymskich obie strony konfliktu oskarżały się nawzajem przed cesarzem o dążenia niepodległościowe i nielojalność. [przypis edytorski]
Samarytanina, co opatrując rany kalece, na przemian zlewa je winem i olejem — por. Mt 13, 52. [przypis edytorski]
Samarytanka — mieszkanka Samarii, krainy historycznej między Galileą a Judeą. [przypis edytorski]
Samarytanka — mieszkanka staroż. krainy Samarii, między Galileą a Judeą; przen.: miłosierna kobieta, śpiesząca z pomocą rannym, chorym i słabym. [przypis edytorski]
samaś (…) mówiła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: sama mówiłaś. [przypis edytorski]
sama… sama pisała — w domyśle: sama imperatorowa Rosji Katarzyna II; aluzja do fałszywego listu Katarzyny II, mającego zachęcać Kozaków do zabijania polskiej szlachty oraz Żydów. [przypis edytorski]
sam a sam (daw.) — sam na sam. [przypis redakcyjny]
sam a sam (starop.) — sam na sam. [przypis edytorski]
sama (starop.) — tu: jedyna. [przypis edytorski]
sama (starop.) — żona, pani. [przypis redakcyjny]
sama syntetyczna jedność, jeśli nie zważam na formę przestrzeni, ma siedzibę swą w rozsądku i jest kategorią syntezy jednorodności w oglądzie w ogóle, tj. kategorią ilości, z którą zatem owa synteza ujęcia, tj. spostrzeżenie, musi być zupełnie zgodna — w ten sposób zostaje dowiedzionym, że synteza ujęcia, będąca empiryczną, musi być koniecznie zgodna z syntezą apercepcji, która jest umysłową i mieści się całkiem a priori w kategorii. Jest to taż sama samorzutność, co tam pod nazwą wyobraźni, tu pod nazwą rozsądku, zaprowadza łączność w rozmaitości oglądu. [przypis autorski]
samasz — bóżniczy, świątnik; żydowski sługa świątynny. [przypis redakcyjny]
Sama tylko Alcyna wszystkich zaś pięknością (…) — przekład Piotra Kochanowskiego. [przypis autorski]
samaż — zaimek sama uzupełniony o partykułę wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]
sama z siebie wolną — w oryginale: ohne Asëität; Asëitäs: a se esse; bezwzględna niezależność. [przypis tłumacza]
Sambation — legendarna rzeka w dalekich krainach, za którą ukrywają się zaginione plemiona Izraela. Rzece tej przypisywano magiczną właściwość: miała płynąć tylko przez sześć dni w tygodniu, respektując sobotni odpoczynek. [przypis edytorski]
Sambation — mityczna rzeka płynąca przez sześć dni w tygodniu i odpoczywająca w szabas (kiedy religijnym Żydom nie wolno podróżować); za nią miało się schronić Dziesięć Zaginionych Plemion izraelskich. [przypis edytorski]
Sambia — kraina historyczna w Prusach, obecnie obwód kaliningradzki. [przypis edytorski]
Sambia — półwysep na Morzu Bałtyckim, rozdzielający Zalew Wiślany od Zalewu Kurońskiego. [przypis edytorski]
Sambia pruska — historyczna kraina zamieszkała przez Prusów, podbita przez Zakon Krzyżacki, później w obrębie królestwa Prus; obecnie w składzie obwodu kaliningradzkiego. [przypis edytorski]
Sambor — miasto nad Dniestrem, zach. Ukrainie, w obwodzie lwowskim, należące do dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]
sambucina (z gr. σαμβύκη, sambuke: rodzaj harfy) — harfistka. [przypis edytorski]
Sambucuccio d'Alando (zm. 1370) — korsykański bohater, przywódca antyfeudalnego powstania, skierowanego przeciwko miejscowej szlachcie, stronnikom króla Aragonii. [przypis edytorski]
sambuka — instrument muz., rodzaj harfy. [przypis edytorski]
sam ci byłem — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci. [przypis edytorski]
sam cieśla — budowniczy labiryntu, Dedal, który wraz z synem Ikarem uciekał z Krety na skrzydłach sporządzonych z piór i wosku. [przypis redakcyjny]
sam ci się wiłem — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci. [przypis edytorski]
sam (daw.) — chodź tu. [przypis edytorski]
sam (daw.) — tam; tutaj. [przypis edytorski]
sam (daw.) — tam, tutaj. [przypis edytorski]
sam (daw.) — tutaj, tędy. [przypis edytorski]
sam (daw.) — tutaj, tędy; używane orzeczeniowo: sam a. sam tu: chodź, podejdź. [przypis edytorski]
sam (daw.) — tutaj; używane orzeczeniowo: sam a. sam tu: chodź, podejdź. [przypis edytorski]
sam de la Mettrie, występując gwałtownie w Essai sur la liberté przeciwko zelantom religijnym, powołuje się na Przestrogę — „Cóż to za szczególny sposób postępowania! Czyż można zakazać ujawnienia pewnego poglądu, gdy podlega wątpliwości? Czyż lud będzie tak długo przekonany o prawdziwości swej religii, póki ateusze i wolnomyśliciele nie będą mogli posługiwać się piórem? Oto prawda oczywista, którą spostrzegł zapewne drukarz Człowieka-maszyny, skoro powiada w swej Przestrodze: »Po cóż tak pilnie i czujnie zatajać dowody przeciwko bóstwom i religii? Czy nie obudzi to w ludzie podejrzenia, że jest łudzony? Skoro zaś pocznie wątpić, wówczas nadejdzie koniec jego przeświadczeniu wewnętrznemu, a więc i religii«”. [przypis tłumacza]
sam (…) doszedł (…) do trzydziestego drugiego twierdzenia Euklidesa — Fakt ten podany przez siostrę Pascala, panią Périer, należałoby przyjąć z pewnym krytycyzmem. [przypis tłumacza]
sam, dziewczęta (daw.) — chodźcie, dziewczęta; przykład wykorzystania daw. konstrukcji zdania przyzywającego, por. np. sam tu: chodź tu itp. [przypis edytorski]
samę — dziś popr. forma B.lp: samą. [przypis edytorski]
samę (starop.) — dziś B.lp r.ż.: samą. [przypis edytorski]
samę (starop. forma) — dziś B.lp: samą. [przypis edytorski]
same — dziś popr. forma B. lp r.n.: samo. [przypis edytorski]
Sameednam — samojedzki wyraz, oznaczający „Synowie Ziemi”; nazwa „Samojed” jest zepsutym słowem „Sameednam” [wg najpowszechniejszej hipotezy słowo „Samojed”, w polszczyźnie zapożyczone z rosyjskiego (самоед), wywodzi się z języka Lapończyków (Saamów), zamieszkujących płn. część Płw. Skandynawskiego: w norweskim lapońskim Sāme-ǣnà, D. Sāme-ædnàm(a) oznacza „kraj Saamów”; red. WL]. [przypis redakcyjny]
samego Chrystusa — W tym tłumaczeniu, podobnie jak i w tekście oryginału, wyraz ten: Chrystusa, trzy razy się powtarza na końcu wiersza niezrymowany z żadnym innym wyrazem. Tu poeta wyraźnie celowo, przez poszanowanie dla imienia Chrystusa Pana nie zrymował go z żadnym innym wyrazem. [przypis redakcyjny]
Samego przebiegu czterotygodniowych walk nie zamierzamy przedstawiać — Por. Józef Tretiak, Historia wojny chocimskiej, Kraków 1921 (Biblioteka historyczna krakowskiej sp. wyd.). [przypis edytorski]
Same Honory — jedna z wielu kombinacji mah-jonggowych. [przypis autorski]
same kataklizmy i Apokalipsis — tj. klęski, o jakich mowa w Apokalipsie św. Jana. [przypis redakcyjny]
samem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: samym. [przypis edytorski]
