Przypisy

stara piosenka: „Ta ostatnia niedziela” — właśc. To ostatnia niedziela, tango, znany polski szlagier z 1935 r., do którego muzykę skomponował Jerzy Petersburski, a słowa napisał Zenon Friedwald; najpopularniejszym wykonawcą utworu był Mieczysław Fogg; tekst mówiący o rozstaniu „na wieczny czas” sprawił, że piosenkę nazywano tangiem samobójców. [przypis edytorski]

stara Rotszyldowa — Guttle Schnapper (ok. 1753–1849), żona Mayera Amschela Rothschilda (1744–1812) i matka dziesięciorga dzieci. [przypis edytorski]

staraście — stara jesteście. [przypis edytorski]

stara szpetna baba (…) z dużymi okrągłymi okularami — od średniowiecza po XVIII w. używano okularów mocowanych z pomocą sprężynki ściskającej nasadę nosa lub takich, które podtrzymywało się ręką, noszono je więc raczej do czytania niż przez cały czas. Okulary były też wówczas drogie. [przypis edytorski]

starca, najmędrszego z ludzi — tj. Nestora. [przypis edytorski]

starce (daw. forma) — dziś: starcy. [przypis edytorski]

starce — dziś popr. forma B. lm: starców. [przypis edytorski]

starce — dziś popr. forma M. lm.: starcy. [przypis edytorski]

starce — dziś popr. forma M. lm: starcy. [przypis edytorski]

starce — dziś: starcy. [przypis edytorski]

starce — geronci, członkowie rady królewskiej; ich gest oznaczał, że traktowali Telemacha jak następcę tronu. [przypis edytorski]

starcowie — dziś popr. forma M. lm: starcy. [przypis edytorski]

starcu — dziś popr. forma C. lp: starcowi. [przypis edytorski]

starcy pieśniarze — w oryginale niem.: die bejahrten Dichter: sędziwi poeci. [przypis edytorski]

starcy siwobrode — dziś: starcy siwobrodzi. [przypis edytorski]

starczący — dziś popr.: który starczy. [przypis edytorski]

starczyć — tu: dostarczać. [przypis edytorski]

stareć — forma z partykułą -ci; skróconą do -ć; streć to czasy: stare ci to [są] czasy. [przypis edytorski]

stare gnębiciele (daw. forma) — dziś: starzy gnębiciele. [przypis edytorski]

stare jego — tu: starszyzna, urzędnicy. [przypis edytorski]

starejki — dziś popr.: stareńki; według tradycji Józef był znacznie starszy od Maryi. [przypis edytorski]

starem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: starym. [przypis edytorski]

stargać się — tu: ulec osłabieniu. [przypis edytorski]

stargować — utargować; kupić (za uzyskaną niższą cenę). [przypis edytorski]

Starhemberg — wpływowy ród austriacki, z którego wywodziło się wielu polityków i wojskowych. [przypis edytorski]

starka (daw. lub reg.) — babka, przen. również starsza kobieta. [przypis edytorski]

starka (daw.) — staruszka. [przypis edytorski]

starka (gw.) — stara kobieta, staruszka. [przypis edytorski]

starka — odmiana wódki poddawanej leżakowaniu. [przypis edytorski]

starka — staruszka. [przypis edytorski]

starka — tradycyjna, wytrawna wódka żytnia. [przypis edytorski]

starkem Wasser — Duftwasser. [przypis edytorski]

staróść — dziś popr. pisownia: starość. [przypis edytorski]

Starobielsk — miasto na Ukrainie, w obwodzie ługańskim; w latach 1939–1940 mieścił się tutaj obóz jeniecki dla polskich oficerów, zamordowanych potem w Charkowie. [przypis edytorski]

starojoński — dotyczący Jonii, starożytnej krainy położonej na wybrzeżu Azji Mniejszej, zasiedlonej przez Greków. [przypis edytorski]

sta­romiejska kawiarnia „Gwiazdeczka” — istniejąca do dziś kawiarnia (bistro) przy ul. Piwnej 40/42 w Warszawie. [przypis edytorski]

starościc (daw.) — syn starosty. [przypis edytorski]

starościński — związany ze starostą; tu: podległy staroście. [przypis edytorski]

staroświeckimi sprzęty — daw. forma N. lm rzeczownika; dziś: staroświeckimi sprzętami. [przypis edytorski]

starosta jaworowski — Marek Sobieski herbu Janina (1628–1652), polski magnat, starosta jaworowski i krasnostawski, rotmistrz wojsk koronnych, starszy brat Jana III Sobieskiego, po bitwie pod Batohem (1652) dostał się do niewoli i został ścięty na rozkaz Chmielnickiego. [przypis edytorski]

starosta kaniowski — Mikołaj Bazyli Potocki herbu Pilawa (ok. 1706–1782), jeden z największych warchołów czasów stanisławowskich, uosobienie awanturnictwa, pijaństwa, rozpusty i sadyzmu wobec poddanych, połączonych z gorliwą pobożnością. [przypis edytorski]

starosta piekielny — Lucyfer jako zwierzchnik wszystkich diabłów. [przypis edytorski]

starosta — w dawnej Polsce: urzędnik królewski sprawujący władzę nad powiatem. [przypis edytorski]

starostę skował pkielnego (starop.) — skuł (w znaczeniu: uwięził) piekielnego zarządcę (mowa o szatanie). [przypis edytorski]

starowiercy a. staroobrzędowcy — wyznanie powstałe wskutek rozłamu w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, nieuznające reformy liturgicznej z lat 1652–56, upodabniającej obrzędy do greckich; kiedy w 1667 sobór moskiewski uznał stare obrzędy za herezję, władze kościelne i świeckie rozpoczęły masowe prześladowania starowierców; pełnię praw obywatelskich uzyskali w 1905, po wydaniu przez cara Mikołaja II edyktu tolerancyjnego. [przypis edytorski]

starowiery (staroobrzędowcy) — grupa wyznaniowa powstała na skutek rozłamu w rosyjskim Kościele prawosławnym w wieku XVII; uznana za heretyków i prześladowana. Od 1827 roku osiedlali się na Mazurach. [przypis edytorski]

Starowieyski, Franciszek (1930–2009) — malarz, grafik, scenograf i rysownik, nawiązujący w swej twórczości do baroku; posługiwał się pseudonimem Jan Byk. [przypis edytorski]

starownie (daw.) — starannie. [przypis edytorski]

starownie (daw.) — z wielkim staraniem; starannie. [przypis edytorski]

starownie — dziś popr.: starannie. [przypis edytorski]

starownie — z wielkim staraniem; starannie. [przypis edytorski]

starożytnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: starożytnymi. [przypis edytorski]

Starożytności żydowskie — znane też jako Dawne dzieje Izraela, jedna z dwóch głównych prac Józefa Flawiusza, napisana ok. 94 n.e., opisująca dzieje narodu żydowskiego od Adama i Ewy do końca wojny przeciw Rzymianom (66–73 n.e.). [przypis edytorski]

starozakonny (przym.) — starotestamentowy; odnoszący się do judaizmu. [przypis edytorski]

starszy (daw.) — tu: przełożony. [przypis edytorski]

starszy (daw.) — zwierzchnik. [przypis edytorski]

starszy nad pospólstwem — trybun ludowy (urząd w staroż. Rzymie). [przypis edytorski]

starszyna — tu: starszyzna. [przypis edytorski]

starszy — tu: starszy rangą; stojący wyżej w hierarchii społecznej. [przypis edytorski]

starszy — tu: ważniejszy, wyżej w hierarchii; król jest starszy od pułkownika — pułkownik musi słuchać rozkazów króla; rozkaz króla jest ważniejszy niż rozkaz pułkownika. [przypis edytorski]

starter — zapłon. [przypis edytorski]

Start Point — przylądek w hrabstwie Devon, jeden z najbardziej wysuniętych na południe punktów Anglii. [przypis edytorski]

starunek (daw., gw.) — staranie. [przypis edytorski]

starunek (daw.) — opieka. [przypis edytorski]

starunek (daw.) — opieka, staranie. [przypis edytorski]

starunek (daw.) — staranie, dbałość. [przypis edytorski]

starunek (daw.) — staranie, opieka. [przypis edytorski]

starunek — opieka, troskliwość; tu: leczenie, opatrzenie ran. [przypis edytorski]

starunki — dziś: starania. [przypis edytorski]

starunrk (daw.) — staranie, opieka. [przypis edytorski]

staruszek teoski — Anakreont z Teos (ok. 570 p.n.e. – ok. 485 p.n.e.), gr. poeta liryczny, często piszący o winie, śpiewie i miłości. [przypis edytorski]

Staruszek — według tradycji św. Józef, który pojął za żonę brzemienną Maryję, był od niej dużo starszy. [przypis edytorski]

Staruszek z Calais — dwutomowa powieść Victora Ducange pt. Agathe, ou le Petit Vieillard de Calais z 1819. [przypis edytorski]

staruszka — według tradycji Józef, poślubiając Maryję, był od niej dużo starszy. [przypis edytorski]

Stary budrys wezwał nie trzech, ale dwóch synów i podzielił między nich królestwo pędzla — aluzja do ballady Adama Mickiewicza Trzech budrysów. [przypis edytorski]

Stary Calabar — dawna europejska nazwa miasta Calabar w Nigerii, nad rzekami Calabar i Great Qua. [przypis edytorski]

starych — tu: dawnych. [przypis edytorski]

stary (daw.) — dawny. [przypis edytorski]

Stary Doktór — pseudonim, którym Janusz Korczak podpisywał niektóre swoje utwory; doktór — dziś popr.: doktor. [przypis edytorski]

stary — dziś częściej śpiewa się „święty” [przypis edytorski]

stary król nieboszczyk — Zygmunt III Waza. [przypis edytorski]

Stary Lasek — w oryginale ang.: Lynwood Castle. [przypis edytorski]

staryli to — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy to stary. [przypis edytorski]

starym już (daw.) — skrót od: jestem już stary. [przypis edytorski]

starym — tu: jestem stary. [przypis edytorski]

stary — niedźwiedź; istniał przesąd, że wymawianie nazwy tego zwierzęcia jest niebezpieczne, zwłaszcza po zmroku, toteż często zastępowano ją synonimami. [przypis edytorski]

stary ojciec — Komandor, ojciec Dony Anny, postać z opery Don Giovanni (Don Juan). [przypis edytorski]

Stary Świat — nazwa historyczna Europy, Afryki i Azji jako kontynentów znanych Europejczykom przed epoką wielkich odkryć geograficznych; w przeciwstawieniu do Ameryki Północnej i Ameryki Południowej, określanych mianem Nowego Świata. [przypis edytorski]

Stary traktat, podpisany w Wadi Ras — traktat pokojowy zawarty w 1860, kończący wojnę hiszpańsko-marokańską (1859–60). [przypis edytorski]

Stary — właśc. Stary Sącz, miasto w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim. [przypis edytorski]

Stary Zakon (daw.) — Stary Testament, judaistyczna część Biblii. [przypis edytorski]

starzec doznanej wiary — w oryg. łac. senex fidelis; epitet stale nadawany przez kronikarza Marcinowi, arcybiskupowi gnieźnieńskiemu. [przypis edytorski]

Starzec Morski — postać z piątej podróży Sindbada Żeglarza, jednej z opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy: starzec, który poprosił Sindbada o przeniesienie na drugi brzeg rzeki, ale nie chciał później zejść z jego grzbietu i nie sposób go było zrzucić. [przypis edytorski]

starzec z Askry — Hezjod. [przypis edytorski]

Starzec (…) Zastygły pod wspomnień bryłą — chodzi tu o Juliana Ursyna Niemcewicza (1758–1841), cieszącego się sporym autorytetem pisarza, poetę i dramaturga (autora m.in. Powrotu posła i Śpiewów historycznych) oraz pamiętnikarza. Był posłem w czasie Sejmu Wielkiego i współtwórcą projektu Konstytucji 3 Maja, a w czasie insurekcji kościuszkowskiej sekretarzem Tadeusza Kościuszki. Po upadku insurekcji przebywał w więzieniu w Petersburgu, a uwolniony wyjechał wraz z Kościuszką do Ameryki, gdzie mieszkał kilka lat. Do Polski powrócił w 1807, by osiąść w podwarszawskim majątku i poświęcić się literaturze. Sprawował jednak również różne urzędy i funkcje publiczne. Od 1826 r. był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Po wybuchu powstania listopadowego udał się z misją dyplomatyczną do Londynu, a następnie z upoważnienia rządu powstańczego zajmował się badaniem dokumentów tajnej policji. Po upadku powstania znalazł się na emigracji w Paryżu, gdzie pozostał do śmierci. Był związany z Hotelem Lambert i Adamem Jerzym Czartoryskim. [przypis edytorski]

Starzec z katarynką — w tekście sztuki: Stary Człowiek. [przypis edytorski]

starzec z Tarentu — postać z poematu rzymskiego poety Wergiliusza pt. Georgiki (IV 125–148), poświęconego pracom rolniczym: mieszkający w Tarencie starzec, który na kawałku opuszczonej, mało urodzajnej ziemi urządził ogród. [przypis edytorski]

Starzeński, Michał Franciszek (1715–1779) — ur. jako Łukasz herbu Lis; benedyktyn, opat lubiński, autor pism teologicznych. [przypis edytorski]

Starzewski, Rudolf (1870–1920) — dziennikarz, od 1905 redaktor konserwatywnego „Czasu”; zginął śmiercią samobójczą, czego jednym z powodów mogła być miłość do żony Tadeusza Boya-Żeleńskiego. [przypis edytorski]

Staśko, Paweł (1892–1943) — pisarz, dramaturg i poeta pochodzenia chłopskiego, związany z Borzęcinem; popularny w okresie międzywojnia, zestawiany z Heleną Mniszkówną i okrzyknięty autorem literatury „dla kucharek”; autor powieści Szalona sielanka, Sabath życia, nowel (zbiór Odaliska) i in.; publikował m.in. w czasopiśmie „Nowa Reforma”. [przypis edytorski]