Przypisy

sybirski (z ros.) — syberyjski. [przypis edytorski]

syćko (gw.) — wszystko. [przypis edytorski]

syćko (gw.) — wszystko, tu: ciągle. [przypis edytorski]

Sychej — zmarły, ukochany mąż Dydony. [przypis edytorski]

Sychem i Dina (bibl.) — postacie z Księgi Rodzaju: Sychem, syn władcy miasta Sychem, porwał i zgwałcił córkę patriarchy Jakuba Dinę; w odwecie synowie Jakuba, podstępnie udając, że chcą przymierza z mieszkańcami miasta, nakłonili ich do obrzezania się, a kiedy tamci cierpieli po zabiegu, wdarli się do bezbronnego miasta, wymordowali wszystkich mężczyzn, a z kobiet i dzieci uczynili niewolników (Rdz 24, 1–29). [przypis edytorski]

Sychem lub Sechem — miasto w Kanaanie; zatrzymał się tu Abraham, podróżując z Charanu do Kanaanu (Rdz 12,6). W pobliżu Sychem obozował również Jakub (Rdz 33,18–20). Jozue odnowił tutaj przymierze z Bogiem (Joz 24,25). Sychem było jednym z sześciu miast ucieczki dla nieumyślnych zabójców (Joz 21,21). Abimelek został tu królem po tym jak wymordował wszystkich swoich braci mieszkających w Sychem, za co 3 lata później miasto zostało zburzone, a Abimelek zginął pod Tebes (Sdz 9,1-57). [przypis edytorski]

Sychimici — mieszkańcy Sychem, starożytnego miasta izraelskiego w Samarii. [przypis edytorski]

Sycjon (łac. Sicyon, z gr. Sikyon) — dziś popr.: Sykion, staroż. greckie miasto na północy Peloponezu, w pobliżu Zat. Korynckiej. [przypis edytorski]

sycowy — wykonany z prostej tkaniny bawełnianej. [przypis edytorski]

Sycylia — największa wyspa na Morzu Śródziemnym i zarazem włoski region. [przypis edytorski]

Sycylianin — dziś popr.: Sycylijczyk. [przypis edytorski]

Sycyliji — dziś: Sycylii; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

sycylijskie [muzy] — Empedokles (494–434 p.n.e.) oraz jego uczniowie; Empedokles stworzył koncepcję czterech żywiołów, które wskutek działania dwóch pierwotnych sił: miłości i nienawiści, mieszają się ze sobą i tworzą różnorodne rzeczy. [przypis edytorski]

Sydenham — stacja kolejowa w płd. części Londynu, ok. 12 km od dworca Charing Cross. [przypis edytorski]

syderalny a. syderyczny (z łac.) — gwiezdny, gwiazdowy. [przypis edytorski]

syder (hebr.) — modlitewnik. [przypis edytorski]

syder, właśc. sidur (z hebr. siddur: porządek) — zbiór modlitw codziennych. [przypis edytorski]

syderyczny — odnoszący się do gwiazd, gwiezdny. [przypis edytorski]

syderyczny (z łac. sidereus: gwiezdny) — gwiezdny, dotyczący ciał niebieskich; w astronomii: okres pełnego obiegu ciała niebieskiego (daw. gł. Księżyca) po orbicie. [przypis edytorski]

syderyczny (z łac. sidus, sideris: gwiazda) — gwiezdny. [przypis edytorski]

sydońskie miasto — Kartagina, kolonia Sydonu. [przypis edytorski]

Sydoniusz Apolinary (ok. 430–489) — rzymski poeta, dyplomata i biskup Clermont, święty katolicki; autor licznych listów, stanowiących cenne źródło informacji historycznych. [przypis edytorski]

Sydon — jedno z najważniejszych miast Fenicji, nad Morzem Śródziemnym. Współcześnie leży na terenie Beirutu. Sydon był najprawdopodobniej najstarszym miastem portowym Fenicji, który rywalizował o wpływy z miastem Tyr. [przypis edytorski]

Sydon — miasto fenickie nad Morzem Śródziemnym; obecnie w Libanie. [przypis edytorski]

Sydon — miasto fenickie, ważny ośrodek handlowy, dziś Saida. [przypis edytorski]

Sydon — miasto nad Morzem Śródziemnym, w dzisiejszym Libanie. Jedno z najstarszych i najważniejszych fenickich miast kupieckich, rywalizujące z Tyrem. [przypis edytorski]

Sydon — największe miasto fenickie na wybrzeżu Azji Mniejszej, dziś Saida. [przypis edytorski]

Sydon — staroż. portowe miasto fenickie; ob. trzecie co do wielkości miasto Libanu. [przypis edytorski]

Sydon — starożytne miasto fenickie na wybrzeżu Morza Śródziemnego, obecnie w Libanie. [przypis edytorski]

Sydon — starożytne miasto fenickie, obecnie terytorium Libanu. [przypis edytorski]

Sydony — Sydończycy, mieszkańcy Sydonu, fenickiego miasta i portu handlowego. [przypis edytorski]

Sydy doma, ta ne rypajsia (z gw. ukr.) — siedź w domu i nie ruszaj się (nie wychylaj się; nie męcz się). [przypis edytorski]

syfilis — choroba przenoszona drogą płciową, inaczej kiła. [przypis edytorski]

syfilityczne orchidee — zob. szkic T. Żeleńskiego Francja w Młodej Polsce. [przypis edytorski]

syfilityk — człowiek chory na syfilis, czyli kiłę, chorobę przenoszoną drogą płciową, objawiającą się wrzodami, uszkodzeniem wielu narządów, zwłaszcza układu sercowo-naczyniowego i układu nerwowego. [przypis edytorski]

syfon — grubościenna butla do napojów gazowanych (np. wody sodowej), zaopatrzona w dźwignię, której naciśnięcie powoduje, że ciśnienie zawartego wewnątrz dwutlenku węgla wypycha wodę przez rurkę na zewnątrz. [przypis edytorski]

syfon — specjalne naczynie do napojów gazowanych. [przypis edytorski]

syf — syfilis, choroba przenoszona drogą płciową. [przypis edytorski]

sygejska niwa — tu: Troja; od przylądku Sigejon (dziś: Jeniszekir) w Troadzie. [przypis edytorski]

sygejskie jaśnieją z łun tonie — sens: w morzu przy przylądku Sygejon odbija się łuna. [przypis edytorski]

Sygietyński, Antoni (1850–1923) — pseud. Gosławiec; krytyk literacki, muzyczny i teatralny, jako powieściopisarz przedstawiciel naturalizmu, zwolennik realizmu w malarstwie; przyjaciel Aleksandra Gierymskiego; studiował w konserwatorium w Lipsku w klasie fortepianu, w Wiedniu oraz estetykę i historię sztuki w Paryżu; w tym czasie nawiązał współpracę z kilkoma warszawskimi gazetami; po powrocie do kraju w 1881 r. prowadził zajęcia z fortepianu w Instytucie Muzycznym oraz wykłady z estetyki, a także zajmował się publicystyką; członek Polskiej Partii Postępowej oraz Stronnictwa Narodowo-Postępowego; pod koniec życia pełnił funkcję naczelnika wydziału prasowo-widowiskowego w Komisariacie Rządu; najważniejsze publikacje: Współczesna powieść we Francji (zbiór artykułów), Maksymilian Gierymski (1906, monografia), powieści: Na skałach Calvados (1884), Wysadzony z siodła (1891), zbiory opowiadań: Drobiazgi (1900) i Święty ogień (1918). [przypis edytorski]

Sygietyński, Antoni (1850–1923) — pseud.: Gosławiec; pisarz, publicysta (jeden z wydawców „Wędrowca”), krytyk muzyczny i literacki, autor powieści pisanych pod wpływem naturalizmu francuskiego: Wysadzony z siodła, Na skałach Calvados. [przypis edytorski]

sygnałować (daw.) — sygnalizować. [przypis edytorski]

sygnaturka —(gw.) najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

sygnaturka — najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

sygnaturka — niewielki dzwon kościelny. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z dużym oczkiem, na którym wygrawerowane są inicjały, znak herbu rodzinnego lub jakiejś organizacji. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z dużym oczkiem na którym wygrawerowane są inicjały, znak herbu rodzinnego lub jakiejś organizacji. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z herbem. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z monogramem lub herbem. [przypis edytorski]

sygnować na Angelus — dawać znaki, że zbliża się pora modlitwy maryjnej „Anioł Pański”, odmawianej tradycyjnie o 6:00, 12:00 i 18:00. [przypis edytorski]

sygnować (z łac.) — dawać znać; tu: dzwonić. [przypis edytorski]

sygnum (łac. signum) — znak. [przypis edytorski]

Syjam — dawna nazwa Tajlandii, państwa w płd.-wsch Azji, używana w czasach kolonialnych. [przypis edytorski]

Syjam — ob. Tajlandia. [przypis edytorski]

syjonista — zwolennik utworzenia państwa Izrael. [przypis edytorski]

syjonizm — żydowski ruch polityczny i społeczny, dążący do stworzenia własnego żydowskiego państwa na terenach starożytnego Izraela. [przypis edytorski]

Syjon — nazwa odnosząca się do miasta zdobytego przez Dawida, nazwanego miastem Dawida (1Krl 8,1); po wybudowaniu przez Salomona świątynii w Jerozolimie, Syjonem nazywano świątynię i obszar wokół niej; potem Syjonem nazywano całą Jerozolimę (Iz 40,9), ziemię Judzką (Jr 31,10–12) i cały lud izraelski (Za 9,13). [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym Dawid umieścił Arkę Przymierza; potem Syjonem nazywano całą Jerozolimę, zaś przenośnie cały lud izraelski. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza; metaforycznie: naród wybrany. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza; tu przenośnie: ziemia obiecana przez Boga. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie ze świątynią z Arką Przymierza, potem: każde święte miejsce. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie ze świątynią z Arką Przymierza; tu przenośnie: ziemia obiecana przez Boga. [przypis edytorski]

Syjon (z hebr.) — metaforyczne określenie narodu wybranego, Kościoła; pochodzi od geograficznej nazwy jednego ze wzgórz w Jerozolimie, miejsca, w którym przechowywana była Arka Przymierza. [przypis edytorski]

sykariusze (od łac. sica: sztylet, krótki miecz) — radykalny odłam żydowskich bojowników w rzymskiej Palestynie: korzystając z tłumnych zgromadzeń publicznych, np. podczas świąt religijnych w Jerozolimie, ukrytymi w szatach sztyletami dokonywali zamachów na Rzymian i sprzyjających im Żydów; uważani za pierwszą organizację terrorystyczną. [przypis edytorski]

sykielijski — sycylijski. [przypis edytorski]

Sykion — greckie miasto na północy Peloponezu, niedaleko Zat. Korynckiej. [przypis edytorski]

sykofancyja — sykofancja; umiejętność przypodobania się, pochlebstwo. [przypis edytorski]

sykofanta a. sykofant (z gr.) — donosiciel w staroż. Atenach. [przypis edytorski]

sykofantyzm — donosicielstwo. [przypis edytorski]

sykofant (z gr. Συκοφάντης, dosł.: wskazujący figi) — zawodowy donosiciel w starożytnych Atenach. [przypis edytorski]

sykomora — drzewo z rodziny figowych. [przypis edytorski]

sykomorów — dziś popr.: sykomor; sykomora — jeden z gatunków figowca, drzewo powszechne w Egipcie, Palestynie i Syrii. Z trwałego i lekkiego drewna wyrabiano skrzynie, trumny i inne cenne sprzęty. Owoce jadalne, ale mniej smaczne niż owoce figowca pospolitego. [przypis edytorski]

Sykstus Beckmesser i Hans Sachs — postacie z opery Wagnera Śpiewacy norymberscy (1868), o rywalizacji w miejskim turnieju śpiewaczym, w którym nagrodą jest ręka córki złotnika. [przypis edytorski]

Sykstus IV, właśc. Francesco della Rovere (1414–1484) — papież (od 1471), franciszkanin; mecenas sztuki (Kaplica Sykstyńska); wsławiony nepotyzmem oraz przyznaniem w 1478 Ferdynandowi Aragońskiemu i Izabeli Kastylijskiej prawa do mianowania inkwizytorów (początek inkwizycji hiszpańskiej). [przypis edytorski]

Sykstus Piąty — papież w latach 1585–1590, zreformował kościół katolicki. [przypis edytorski]

Sykstyńska Kaplica — papieska kaplica w Pałacu Watykańskim, wybudowana w XV w. z fundacji papieża Sykstusa IV, słynna przede wszystkim z fresków zdobiących jej sklepienie, namalowanych przez Michała Anioła. [przypis edytorski]

Sykulska góra — wulkan sycylijski; zapewne Etna, najbardziej znany wulkan na Sycylii, aktywny od 550 tys. lat. [przypis edytorski]

sykulskie — sycylijskie. [przypis edytorski]

sykulski — tu: sycylijski; przym. od nazwy plemienia Sykulów (łac.: Siculi), zamieszkującego wsch. Sycylię przed kolonizacją fenicką i grecką (pozostałe dwa plemiona mieszkańców ówczesnej Sycylii to Elymianie i Sykanowie). [przypis edytorski]

syleni (mit. gr.) — towarzysze Dionizosa, boga wegetacji i wina, przedstawiani jako brodaci mężczyźni z końskimi uszami, kopytami i ogonem. [przypis edytorski]

syleni (mit. gr.) — towarzysze Dionizosa, boga wegetacji i wina, przedstawiani początkowo jako brodaci mężczyźni z końskimi uszami, kopytami i ogonem; w epoce klasycznej sylenów wyobrażano jako łysych starców z grubymi wargami, płaskim zadartym nosem i ludzkimi nogami; na czele sylenów stał Sylen, stary mądry wychowawca Dionizosa. [przypis edytorski]

syleni (mit. gr.) — towarzysze Dionizosa, boga wegetacji i wina, przedstawiani początkowo jako brodaci mężczyźni z końskimi uszami, kopytami i ogonem; w epoce klasycznej sylenów wyobrażano jako łysych starców z grubymi wargami, płaskim zadartym nosem i ludzkimi nogami; na czele sylenów stał Sylen, stary mądry wychowawca Dionizosa. Do wydrążonej figurki sylena, w której przechowywano posążki bogów, o brzydkiej powierzchowności skrywającej wewnętrzne piękno porównuje Sokratesa Alkibiades w Uczcie Platona. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — bóg przyrody, często przedstawiany jako towarzysz Dionizosa, boga wina. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — mądry wychowawca i towarzysz Dionizosa, boga wegetacji i wina; przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem, często nadużywający wina. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — mądry wychowawca i towarzysz Dionizosa, boga wegetacji i wina; w epoce klasycznej wyobrażany jako łysy starzec z grubymi wargami i płaskim zadartym nosem, często nadużywający wina; stał na czele orszaku lubieżnych satyrów. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — towarzysz boga Dionizosa, przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — towarzysz boga wegetacji i wina Dionizosa, przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem, często nadużywający wina. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — towarzysz boga wegetacji i wina Dionizosa, przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem. Wirgiliuszowego Sylena, co (…) rozprawiał o bogach Olimpu wobec naiwnych sycylijskich pastuszków: w wierszu rzym. poety Wergiliusza (Eklogi, VI). [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — w mitologii greckiej jedno z bóstw przyrody. [przypis edytorski]

Sylenus (łac.), Sylen (mit. gr.) — mądry wychowawca i towarzysz Dionizosa, boga wegetacji i wina; przedstawiany jako opasły starzec z końskimi uszami, nogami i ogonem, często nadużywający wina; stał na czele orszaku lubieżnych satyrów. [przypis edytorski]

Sylen — w mit. gr. bożek przyrody o postaci starca z końskimi uszami i ogonem. [przypis edytorski]

sylf — duch powietrzny. [przypis edytorski]

sylf — duch żywiołu powietrza. [przypis edytorski]

Sylfida — główna bohaterka romantycznego baletu Sylfida (1832), pełna wdzięku i gracji dziewczyna zamieniona po śmierci w żeńską odmianę sylfa (czyli ducha powietrza wg średniowiecznych legend). [przypis edytorski]

sylfida — tu: smukła, delikatna kobieta. [przypis edytorski]

sylfida — żeńska postać sylfa, tj. ducha uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]

sylfida — żeńska postać sylfa, tj. duszka uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]