Przypisy

spoczyn (neol.) — spoczynek. [przypis edytorski]

spoczywać — tu: odpoczywać. [przypis edytorski]

spodar (neol.) — hospodar. [przypis edytorski]

spode łba — w oryg. niem. bedeutungsvoll: znacząco. [przypis edytorski]

spodeńki — dziś popr.: spodenki. [przypis edytorski]

spodeń — połączenie przyimka z -ń, skróconą formą zaimka osobowego „on”; znaczenie: spod niego. [przypis edytorski]

spod Marengo, Wagram, Jeny, Drezna, Lipska, Waterloo — nawiązanie do bitew stoczonych przez Napoleona I, w których brały udział oddziały wojsk polskich. [przypis edytorski]

spodnica — dziś popr. pisownia: spódnica. [przypis edytorski]

spod Nieszawy i Cerekwicy (…) — nawiązanie do wydarzeń z roku 1454, gdy po wydaniu przywilejów przez króla Kazimierza Jagiellończyka, szlachta wielkopolska zgodziła się na wyprawę przeciw zakonowi krzyżackiemu. Doszło do bitwy pod Chojnicami, a w latach 1457–1460 do oblężenia i zdobycia Malborka [przypis edytorski]

spodni [Salomon] nie nosił (…) i znane przysłowie… — mowa o frazeologizmie: mądry jak Salomonowe portki (spodnie), oznaczającym: głupi. [przypis edytorski]

spodówki — spodnie deski wozu konnego. [przypis edytorski]

spod szyje — dziś popr. D.lp: spod szyi. [przypis edytorski]

spod wiechy — z karczmy, której znakiem rozpoznawczym była wiecha, tj. wiązanka gałęzi lub małe drzewko, przybrane i przybite nad wejściem. [przypis edytorski]

spodział — dziś popr.: spodziewał. [przypis edytorski]

spodzian — spodziewany. [przypis edytorski]

spojrzak (neol.) — spojrzenie, rzut oka. [przypis edytorski]

spojrz — dziś popr.: spójrz. [przypis edytorski]

spojrzenie ócz — obecnie D. lm.: (…) oczu. [przypis edytorski]

Spojrzy i mruknie: „A-ga-fon!” — Agaton (ros. Agafon) to imię używane niegdyś wśród prostego ludu, rażące pospolitością w nastrojowej scenie wróżby. [przypis edytorski]

spokoić (gw.) — uspokajać. [przypis edytorski]

spokoić się (starop.) — uspokajać się. [przypis edytorski]

spokoić się — uspokajać się. [przypis edytorski]

spokoić — uspokajać. [przypis edytorski]

spokojnem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: spokojnym. [przypis edytorski]

spokojnica (z ros.) — nieboszczka. [przypis edytorski]

spokojniem (…) czekał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: spokojnie czekałem. [przypis edytorski]

spokojność (daw.) — dziś: spokój. [przypis edytorski]

spokojność — dziś: spokój. [przypis edytorski]

spokusza — dziś popr. forma: kusi; tu forma dokonana, wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

społecznie (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społecznie — tu: razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społecznie — tu: wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społem (daw.) — razem. [przypis edytorski]

społem (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społem (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społem (przest.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społem — razem. [przypis edytorski]

społem — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społem (starop.) — razem, wspólnie. [przypis edytorski]

społem — tu: naraz, jednocześnie. [przypis edytorski]

społem — tu: zarazem, jednocześnie. [przypis edytorski]

społem — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

społu (daw.) — społem, razem. [przypis edytorski]

społu (starop.) — razem. [przypis edytorski]

społu używiemy wszego (daw.) — razem wszystkiego użyjemy; wspólnie będziemy ze wszystkiego korzystać. [przypis edytorski]

społy (daw.) — razem. [przypis edytorski]

społy (daw.) — wspólnie. [przypis edytorski]

społy — społem, wespół, wspólnie. [przypis edytorski]

spolaryzowany (z łac. polus: biegun) — taki, w którym występuje polarność, wyróżnienie dwu przeciwstawnych sobie kierunków a. działających sił. [przypis edytorski]

spolia opima (łac.) — świetne łupy. [przypis edytorski]

spolia opima (łac.) — „świetne łupy”; starorzymski zwyczaj wojenny, zgodnie z którym wojownik, pokonawszy w pojedynku wodza wrogiej armii, dostępował zaszczytu złożenia zbroi zwyciężonego w świątyni Jowisza na Kapitolu. [przypis edytorski]

spoliarium (łac.) — miejsce na zapleczu amfiteatru służące do składania zwłok. [przypis edytorski]

spolnie (gw.) — wspólnie; razem. [przypis edytorski]

spolszczone określenie funkcji kobiet pełniących służbę w nazistowskich obozach III Rzeszy, właśc. SS-Aufseherin (pol. nadzorczyni). Pierwsze aufzjerki zostały powołane do służby w 1937 w związku z utworzeniem centralnego obozu koncentracyjnego dla kobiet (KL Lichtenburg), do którego trafiło 1415 więźniarek (w większości były to komunistki i inne więźniarki polityczne, ale także Świadkinie Jehowy, Żydówki, prostytutki, kryminalistki). Kolejnym obozem kobiecym był Frauenkonzentrationslager (FKL) w Ravensbrück, utworzony także jeszcze przed wybuchem wojny.

Ravensbrück był głównym ośrodkiem szkoleniowym dla przyszłych nadzorczyń. Do pracy rekrutowano niemieckie kobiety w wieku 21–45 lat, chętnie z terenów znajdujących się w okolicy obozu. Po kilkutygodniowym przeszkoleniu (jego czas skracał się wraz z rozwojem sieci obozów) były kierowane do pracy w Ravensbrück lub do Majdanka czy Auschwitz, a z czasem do kolejnych lagrów. We wspomnieniach więźniarek nadzorczynie były bardzo brutalne, okrutne, znęcały się nad kobietami.

Szacuje się, że kobiety stanowiły 10% strażników obozowych; spośród kilku tysięcy nadzorczyń udało się ustalić nazwiska ok. 1 tys., jedynie kilkadziesiąt stanęło po wojnie przed sądami.

W literaturze funkcjonują także inne spolszczenia: aufezjerka, aufsejerka, aufsehrin, auzejerka, auzjerka, aufszerka, aufseherinka, aufscherka, aufseherka.

[przypis edytorski]

spominać (daw.) — wspominać. [przypis edytorski]

spominanie (gw.) — wspominanie, wspomnienie. [przypis edytorski]

spominki (gw.) — wspominki, wspomnienia. [przypis edytorski]

spomniały sie (gw.) — przypomniały się. [przypis edytorski]

spomnieć (gw.) — wspomnieć, przypomnieć. [przypis edytorski]

spomnieć sobie (daw.) — przypomnieć sobie, pomyśleć. [przypis edytorski]

spomnieć sobie (daw.) — przypomnieć sobie. [przypis edytorski]

spomnieć — wspomnieć; pamiętać. [przypis edytorski]

spomnieć — wspomnieć, przypomnieć sobie, pomyśleć o czymś. [przypis edytorski]

spondej — stopa rytmiczna złożona z dwóch długich sylab. Obecnie popr. forma l. mn.: spondejów. [przypis edytorski]

spondej — stopa rytmiczna złożona z dwóch długich sylab. [przypis edytorski]

spondej — w poezji stopa metryczna złożona z dwóch sylab długich (w wierszach iloczasowych) lub akcentowanych. [przypis edytorski]

spondylus cesarski — gatunek małży charakteryzujący się długimi kolcami. [przypis edytorski]

spongia vulgaris (łac.) — gąbka pospolita; prymitywne, beztkankowe zwierzę prowadzące osiadły tryb życia na dnie mórz; mających wodochłonne właściwości gąbek z gatunku Spongia officinalis od starożytności używano do utrzymania czystości ludzkiego ciała, obecnie zwykle korzysta się z gąbek kąpielowych wytworzonych z materiałów tekstylnych. [przypis edytorski]

sponsa (łac.) — narzeczona, żona. [przypis edytorski]

sponsa (łac.) — przyszła małżonka, narzeczona. [przypis edytorski]

sporem Atreusa i Tyestesa (…) bóg, dając świadectwo Atreusowi, przemienił to na stan dzisiejszy — bracia Atreus i Tyestes rywalizowali o tron miasta Mykeny. W stadach Atreusa jako znak łaski bogów urodziła się owieczka o złotym runie, jednak Tyestes uwiódł żonę brata, która wykradła owieczkę dla kochanka, a ten okazał ją mieszkańcom Myken i ogłosił się królem. Wówczas władca bogów Zeus za pośrednictwem Hermesa przekazał Atreusowi, by nakłonił brata do przyrzeczenia, że ustąpi mu tronu, gdy słońce ruszy na niebie wstecz. Kiedy Tyestes się zgodził, Zeus sprawił, że słońce zawróciło na niebie i ruszyło w kierunku świtu. Za nim podążyło siedem Plejad i wszystkie inne gwiazdy i tego dnia słońce zaszło na wschodzie. Platon rozumie drugą część tego mitu inaczej niż inni starożytni autorzy. W Iliadzie (II 105) Atreus nazwany jest „pasterzem narodów” (tak samo później jego syn Agamemnon, przywódca wyprawy trojańskiej), stąd być może skojarzenie Gościa i zmiana tematu. [przypis edytorski]

spor (gw.) — dostatek, powodzenie. [przypis edytorski]

sporniejsze pany — dziś popr. forma B. lm: sporniejszych panów. [przypis edytorski]

spornie — tu: na przekór, wbrew. [przypis edytorski]

sporo (daw., gw.) — szybko, niezwłocznie. [przypis edytorski]

sporo (daw.) — łatwo, bez ociągania się. [przypis edytorski]

sporo (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

sporo (starop.) — tu: szybko. [przypis edytorski]

sporszy — większy. [przypis edytorski]

sporszy — większy, szybszy. [przypis edytorski]

sportas (iš angl. Sport) — reiškia žaidinimą, sujungtą su kūno miklinimu. [przypis edytorski]

Sporthalle — hala w Gdańsku, wybudowana w roku 1915, była miejscem imprez kulturalnych i sportowych oraz zebrań i wieców politycznych. Obecnie siedziba Opery Bałtyckiej. [przypis edytorski]

sportsman (daw.) — sportsmen, człowiek uprawiający sport, sportowiec. [przypis edytorski]

sport — w gwarze obozowej i więziennej ćwiczenia fizyczne, stosowane wobec więźniów w celu ich fizycznego i psychicznego wyniszczenia lub jako wyrafinowane kary za przekroczenia regulaminu. [przypis edytorski]

Sporus (zm. 69) — rzym. chłopiec, który wskutek podobieństwa do zmarłej żony cesarza Nerona stał się jego ulubieńcem; został wykastrowany, po czym Neron wziął z nim ślub (w r. 66). [przypis edytorski]

sporutować — spostrzec. [przypis edytorski]

sporutować — spostrzec się. [przypis edytorski]

spory — duży; szybki. [przypis edytorski]

sporysz — grzyb pasożytujący na życie. [przypis edytorski]

sporysz — pasożytniczy grzyb, atakujący kłosy żyta. [przypis edytorski]

spory — tu: szybki. [przypis edytorski]

sporzej (daw.) — bez ociągania, ochoczo, szybciej. [przypis edytorski]

sporzej (daw.) — łatwiej. [przypis edytorski]

sporzej (daw.) — szybciej; więcej. [przypis edytorski]

sporzej (daw.) — tu: łatwiej, lepiej. [przypis edytorski]

sporzej (daw.) — więcej, obficiej; tu: lepiej. [przypis edytorski]

sporzej (gw.) — szybciej. [przypis edytorski]

sporzyć — dziś: spierać, toczyć spory. [przypis edytorski]

sporzyć się (daw.) — mnożyć się; por. sporo. [przypis edytorski]

sporzyć się — prowadzić spór, kłócić się. [przypis edytorski]