Przypisy

raduje się moje serce, prawdziwy dowcip. — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając po tym wersie trzy kwestie: „Ćma: I to przypięty przez dzieciaka staremu człowiekowi — rogalowi. Holofernes: Cóż to za figura? Ćma: Rogi”. [przypis edytorski]

Raduł, właśc. Radu Mihnea (1586–1626) — hospodar mołdawski w latach 1616-1619 i 1623-1626, którą to władzę sprawował z ramienia Turcji na przemian z hospodarstwem wołoskim. [przypis edytorski]

rady mniej potrzebny — sens: mniej przydatny jako mądry doradca. [przypis edytorski]

rady — rade, z radością, chętnie. [przypis edytorski]

radyrować — tu: modelować; pierwotnie radyrowanie oznaczało czynności wykonywane przy korekcie negatywów fotograficznych. [przypis edytorski]

rady (starop. forma) — dziś M.lm: rade. [przypis edytorski]

Radźwiłłowski — Radziwiłłowski. [przypis edytorski]

radża — dosł. z sanskrytu: król (z tego samego rdzenia pochodzi łac. rex, regis); w Azji płd.-wsch. historyczny tytuł władcy państwa o randze księstwa (wyższy rangą władca miał prawo do tytułu maharadży, co znaczy „wielki król”), będącego zarazem najwyższym sędzią i naczelnym wodzem wojska. [przypis edytorski]

radża — lokalny władca w Indiach. [przypis edytorski]

radża (sanskr.: król) — tytuł lokalnych hinduskich władców w Indiach oraz władców hinduskich i buddyjskich państw w Azji płd.-wsch.; odpowiednik tytułu książęcego. [przypis edytorski]

radża (sanskr.: król) — tytuł lokalnych hinduskich władców w Indiach oraz władców hinduskich i buddyjskich państw w Azji płd.-wsch.; odpowiednik tytułu książęcego. [przypis edytorski]

radża — tytuł lokalnego władcy w Indiach. [przypis edytorski]

radża — tytuł lokalnych hinduskich władców w Indiach oraz władców hinduskich i buddyjskich państw w Azji płd.-wsch.; odpowiednik tytułu książęcego. [przypis edytorski]

Radżputana — region hist. w płn.-zach. Indiach, w dużej mierze pokrywający się z terytorium obecnym stanem Radżastan. [przypis edytorski]

rad — zadowolony. [przypis edytorski]

radzenia — rady. [przypis edytorski]

radzi (daw.) — chętnie. [przypis edytorski]

radzieckie krzesło — stanowisko w radzie. [przypis edytorski]

radziecki — należący do rady miasta. [przypis edytorski]

radziecki — należący do rady; tu: rady ateńskiego miasta-państwa. [przypis edytorski]

radziecki — należący do rady; tu: rady miasta. [przypis edytorski]

radziej (daw.) — chętniej. [przypis edytorski]

radziej (daw.) — chętniej; tu: raczej. [przypis edytorski]

Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — magnat, oponent Jana Kazimierza, w okresie potopu szwedzkiego współpracował ze Szwedami. [przypis edytorski]

Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — podkanclerzy koronny; po osobistym zatargu z królem Janem Kazimierzem w 1652 skazany na banicję i infamię, uciekł z Polski i aktywnie współdziałał z Karolem Gustawem podczas najazdu Szwedów na Polskę; utrzymywał też dwuznaczne kontakty z Bohdanem Chmielnickim i Kozakami; w 1662 rehabilitowany, stanął po stronie króla polskiego w czasie rokoszu Lubomirskiego, zmarł jako poseł Rzeczpospolitej do Turcji. [przypis edytorski]

Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — stronnik Szwedów, podkanclerzy, wygnany za spiskowanie przeciwko królowi. [przypis edytorski]

radzi patrzeć (daw.) — chętnie patrzą. [przypis edytorski]

radzi — tu: są radzi, cieszą się. [przypis edytorski]

Radziwie — chodzi prawdopodobnie o dawną wieś, a od 1923 r. dzielnicę Płocka, na co wskazywałaby wspomniane w dalszej części wiersza szkoła i kościół, lub o niewielką wieś położoną w województwie mazowieckim, w powiecie ciechanowskim, w gminie Ojrzeń (obecnie liczącą ok. 30 mieszkanek i mieszkańców). [przypis edytorski]

Radziwiłł, Bogusław (1620–1669) — książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, wielokrotny poseł na Sejm Rzeczypospolitej, koniuszy wielki litewski; bohater powieści Henryka Sienkiewicza (1846–1916) pt. Potop. [przypis edytorski]

Radziwiłł, Janusz (1579–1620) — książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, opiekun litewskich protestantów, uczestnik rokoszu Zebrzydowskiego. [przypis edytorski]

Radziwiłł, Krzysztof (1585–1640) — magnat, różnowierca, dowódca wojskowy; wspomniana obrona Inflant była jego pierwszą samodzielną misją. [przypis edytorski]

Radziwiłł, Michał Kazimierz herbu Trąby (1635–1680) — krajczy litewski, później otrzymał także tytuły podczaszego litewskiego, kasztelana i wojewody wileńskiego oraz hetmana polnego litewskiego; szwagier Jana III Sobieskiego, gorliwy katolik, interesował się nauką, a szczególnie alchemią. [przypis edytorski]

Radziwiłł, Zygmunt Karol (1591–1642) — uczestnik wyprawy chocimskiej, tytularny hetman lisowczyków, wielokrotny poseł na sejm Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

radzi — zadowoleni, z radością. [przypis edytorski]

Radzwiłła — forma skrócona, użyta dla zachowania rytmu. [przypis edytorski]

Räder müssen rollen für den Sieg (niem.) — koła muszą toczyć się do zwycięstwa. [przypis edytorski]

Räuber — das verkohlte, glühend abstehende Dochtende einer brennenden Kerze. [przypis edytorski]

rafa — duży, podwodny, masywny wał zbudowany z nagromadzonych szkieletów organizmów morskich. [przypis edytorski]

Rafael (1483–1520) — właśc. Raffaello Sanzio, włoski malarz i architekt. [przypis edytorski]

Rafael (1483–1520) — włoski malarz, rysownik, architekt, jeden z najważniejszych twórców późnego renesansu. [przypis edytorski]

Rafaela loże — malowidła ścienne Rafaela w Watykanie. [przypis edytorski]

Rafael — niem. Rafael: Eine Novelle in Versen (1862 lub 1863). [przypis edytorski]

Rafael Santi (1483–1520) — malarz włoskiego renesansu. [przypis edytorski]

Rafael Santi (1483–1520) — włoski malarz epoki renesansu. [przypis edytorski]

Rafael Santi (1483–1520) — włoski malarz, rysownik, architekt, jeden z najważniejszych twórców późnego renesansu. [przypis edytorski]

Rafael Santi (1483–1520) — wybitny włoski malarz i architekt renesansowy. [przypis edytorski]

Rafael — właśc. Raffaello Santi (1483–1520), włoski malarz epoki renesansu. [przypis edytorski]

Rafael, właśc. Raffaello Santi a. Raffaello Sanzio (1483–1520) — wł. malarz i architekt, najmłodszy z trójki genialnych artystów wł. renesansu, obok Michała Anioła i Leonarda da Vinci. [przypis edytorski]

Rafael, właśc. Raffaello Santi a. Raffaello Sanzio (1483–1520) — włoski malarz, rysownik, architekt, jeden z najważniejszych twórców późnego renesansu; znany m.in. wielu z obrazów przedstawiających Madonnę z Dzieciątkiem. [przypis edytorski]

Rafael, właśc. Raffaello Santi lub Raffaello Sanzio (1483–1520) — włoski malarz i architekt. [przypis edytorski]

Rafałowicz, Andrzej (1736–1823) — zamożny kupiec i bankier, prezydent Warszawy (od marca 1793 do kwietnia 1794 oraz od listopada 1794 do lipca 1796). [przypis edytorski]

rafa podwodna (geol.) — skała podwodna, powstająca z wapiennych szkieletów organizmów morskich; tu (przen.): przeszkoda uniemożliwiająca osiągnięcie celu. [przypis edytorski]

raffiniert — sinnt. [przypis edytorski]

Rafia — dziś: Rafah, miasto blisko wybrzeża Morza Śródziemnego ok. 30 km na południe od Gazy, na granicy Egiptu i Izraela. [przypis edytorski]

rafia — palma iglasta albo bambusowa. [przypis edytorski]

rafinada (daw.) — wyrafinowanie, wyszukana wymyślność. [przypis edytorski]

raf, które w żałobnych szat obłóczą zwoje niewiasty — raf, które sprawiają, że kobiety stają się wdowami. [przypis edytorski]

RAF (Royal Air Force) — siły powietrzne Wielkiej Brytanii utworzone 1 kwietnia 1918 r. jako pierwsze siły powietrzne na świecie. Brały udział zarówno w pierwszej, jak i w drugiej wojnie światowej. [przypis edytorski]

RAF — Służyli oni w szeregach 148 i 178 dywizjonu Royal Air Force. [przypis edytorski]

ragaišis — rupių kvietinių ar ruginių miltų duona. [przypis edytorski]

ragaišis — rupių miežinių ar kvietinių miltų duona. [przypis edytorski]

Ragana (mit. litew.) — tu: bóstwo drzewa. [przypis edytorski]

Ragionamenti — skandalizujące dialogi renesansowych kurtyzan, autorstwa Aretina. [przypis edytorski]

Ragnarok — miejscowość fikcyjna, nazwa nawiązuje do słowa ragnarök występującego w mitologii skandynawskiej, oznaczającego zagładę bogów (przeznaczenie bogów) i całego świata, która nastąpi po ostatniej bitwie bogów z olbrzymami. [przypis edytorski]

Ragnarok (mit. skandynawska) — także: Ragnarök a. ragnarak oznacza nie miejsce (miasto), ale: los bogów (niem. Götterdämmerung), czyli wielką walkę między bogami a olbrzymami pod wodzą Lokiego, w wyniku której spłonie świat i siedziba bogów, Asgard, zgasną wszystkie gwiazdy, a Ziemię zaleje wielkie morze; ostatecznie z tej toni wyłoni się nowy świat (zielona Gimlea) i nastąpi era szczęśliwości bez przemocy i wojen (pod wodzą zmartwychwstałego boga piękna, dobra i mądrości Baldura). [przypis edytorski]

Ragneta — obecnie Nieman w obwodzie kaliningradzkim; w 1289 krzyżacy zbudowali tam zamek. [przypis edytorski]

ragout — potrawa francuska z mięsa lub warzyw pokrojonych w kostkę i duszonych w wywarze. [przypis edytorski]

raguotinė (brus.) — ietis. [przypis edytorski]

Raguza — prawdopodobnie tu: właśc. Ragusa; miasto na Sycylii; podczas II wojny światowej było okupowane przez państwa Osi, głównie Niemcy i Włochy. W lipcu 1943 r. siły alianckie rozpoczęły inwazję na Sycylię. Nazwa Raguza może odnosić się również do Dubrownika, który funkcjonował pod tą nazwą do końca I wojny światowej. [przypis edytorski]

raić (daw.) — doradzać, polecać. [przypis edytorski]

raić (daw.) — zalecać. [przypis edytorski]

raić — doradzać, polecać. [przypis edytorski]

raić — namawiać; tu: rozmawiać. [przypis edytorski]

raić — polecać kogoś a. coś; swatać. [przypis edytorski]

raić (przestarz.) — polecać, swatać. [przypis edytorski]

raić — radzić, doradzać; tu: swatać. [przypis edytorski]

raić — radzić, polecać. [przypis edytorski]

raikštė — nuo raištis: pareiga. [przypis edytorski]

raikštis — dab.: raištis, virvelė kam surišti. [przypis edytorski]

raištis — čia: ryšys. [przypis edytorski]

Rais, Gilles de (1405–1440) — fr. arystokrata i żołnierz, m.in. w wojsku dowodzonym przez Joannę d'Arc w kampanii w 1429 r.; od ok. 1435 r. praktykował okultyzm, pod wpływem Francesca Prelatiego (1414–1446), wł. duchownego i alchemika, wywołując demony i jednemu z nich, nazywanemu „Barron”, składając w ofierze dzieci; był sądzony przez sąd świecki i duchowny pod zarzutami zabójstwa, sodomii i herezji, został ekskomunikowany i skazany na śmierć za torturowanie, gwałty i zamordowanie kilkudziesięciu dzieci (liczba ofiar wynosić mogła od 30–200) w wieku 8–16 lat, głównie chłopców; wraz ze swymi współpracownikami de Rais został stracony w Nantes 26 października 1440 r.; jego przypadek jest uważany za przykład wampiryzmu seksualnego. [przypis edytorski]

raison (fr.) — rozsądek, rozum. [przypis edytorski]

raisonnable (fr.) — rozsądnie, z namysłem. [przypis edytorski]

raitorius — raitelis, raitas bernelis. [przypis edytorski]

Raitz, Giles de właśc. Rais (1405–1440) — fr. arystokrata, żołnierz; w latach 1427–1435 służył jako dowódca niewielkiego osobistego oddziału składającego się z dwudziestu pięciu zbrojnych i jedenastu łuczników w wojsku królewskim, także w kampanii pod dowództwem Joanny d'Arc w 1429 r.; zginął skazany za torturowanie, gwałty i zamordowanie 30 dzieci (liczba ofiar, choć nieudowodniona przed sądem mogła sięgać 200). [przypis edytorski]

raja — rodzaj płaszczki: spłaszczona ryba morska z wąskim ogonem, prowadząca przydenny tryb życia. [przypis edytorski]

rajbrod (z ang. ryebread) — chleb żytni. [przypis edytorski]

rajca — członek rady miejskiej. [przypis edytorski]

rajca (daw.) — członek rady miejskiej. [przypis edytorski]

rajca — dawny radca miejski. Stanowisko to piastowane było w dawnej Polsce. [przypis edytorski]

rajca (daw.) — radny. [przypis edytorski]

rajca — radny, członek rady miasta. [przypis edytorski]

rajca — tu: doradca. [przypis edytorski]

rajce — dziś popr. forma D.lp: rajcy. [przypis edytorski]

rajcować (daw.) — plotkować. [przypis edytorski]

rajcować (daw.) — radzić. [przypis edytorski]

rajczyni (daw.) — tu: doradczyni. [przypis edytorski]

rajer — czaple pióro, używane daw. do ozdoby damskich fryzur a. kapeluszy. [przypis edytorski]

rajer — czaple pióro używane dawniej do ozdoby kapeluszy lub fryzur damskich. [przypis edytorski]