Przypisy

butny — cechujący się butą; buta: duma i hardość; skłonność do wywyższania się i demonstrowania swej przewagi, połączone z prowokacyjnym zachowaniem. [przypis edytorski]

butny — nadmiernie pewien siebie. [przypis edytorski]

butny — pewny siebie. [przypis edytorski]

but of course (ang.) — ależ oczywiście. [przypis edytorski]

butonierka — dziurka od guzika w lewej klapie marynarki; do butonierki wkłada się niewielki żywy kwiat. [przypis edytorski]

buton (z fr.) — kolczyk w kształcie guzika, na ogół z dużym brylantem. [przypis edytorski]

Buttafoco, Mateo de (1731–1806) — oficer regimentu korsykańskiego, rojalista i zwolennik przyłączenia Korsyki do Francji, później marszałek polny Francji. [przypis edytorski]

Buttler, Josephine Elizabeth (1828–1906) — ur. jako Josephine Elizabeth Grey, angielska feministka, sufrażystka i reformatorka społeczna ery wiktoriańskiej; prowadziła kampanię na rzecz uzyskania przez kobiety praw wyborczych, prawa do lepszej edukacji, usunięcia z w brytyjskiego prawa specjalnych przepisów dotyczących statusu kobiety zamężnej, zniesienia prostytucji dziecięcej, a także handlu ludźmi, mianowicie młodymi kobietami i dziećmi, w celu prostytuowania ich na terenie Europy. [przypis edytorski]

Buturlin, Wasilij Wasiljewicz (zm. 1656) — rosyjski bojar, dyplomata i wojskowy, w czasie ugody perejasławskiej w 1654 przyjął przysięgę od starszyzny kozackiej na wierność państwu moskiewskiemu, na początku wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667 wraz z Bohdanem Chmielnickim dowodził połączonymi wojskami rosyjsko-ukraińskimi. [przypis edytorski]

butwieć — gnić, rozkładać się pod wpływem wilgoci. [przypis edytorski]

butwieć — rozkładać się wskutek oddziaływania powietrza i wilgoci. [przypis edytorski]

butwieć — rozpadać się pod wpływem wilgoci. [przypis edytorski]

buty kordebanowe — wykonane z miękkiej koziej skóry. [przypis edytorski]

buty palone — buty z błyszczącymi cholewami, ze skóry przyczernianej nad ogniem. [przypis edytorski]

buty sadłem wysmarował — czyli tłuszczem zwierzęcym w celu nadania im odpowiedniego połysku. [przypis edytorski]

buvova — buvome. [przypis edytorski]

buzdygan — buława. [przypis edytorski]

buzdygan (tur. bozdogan: pałka) — dawna wschodnia broń obuchowa, podobna do buławy. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — broń obuchowa pochodzenia wsch., pałka, maczuga; w Polsce w XVI–XVIII w. oznaka władzy wojskowej. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. [przypis edytorski]

buzdygan (z tur.) — rodzaj broni, ozdobna pałka; w XVII w. symbol władzy oficera. [przypis edytorski]

buzė (lenk.) — veidelis. [przypis edytorski]

buzines ist buzines (zniekszt. ang. business is business) — interes to interes. [przypis edytorski]

Buzi — w Biblii człowiek o tym imieniu zostaje wspomniany jako ojciec kapłana Ezechiela (Ez 1,3); nie jest tożsamy z postacią występującą w midraszu.. [przypis edytorski]

Buzułuk — miasto w Rosji w obwodzie orenburskim, położone nad rzeką Samarą. W latach 1941–1942 formowała się tu tzw. Armia Andersa, ponieważ na mocy układu Sikorski-Majski w Buzułuku stacjonował sztab Armii Polskiej na Wschodzie. Ze wszystkich zakątków Związku Radzieckiego przybywali tu obywatele polscy chcący wstąpić do wojska. [przypis edytorski]

Buzyrys (mit. gr.) — legendarny król Egiptu, syn Posejdona, składający obcokrajowców w ofierze. [przypis edytorski]

by beł nie on (starop.) — gdyby nie on. [przypis edytorski]

Byblis — Gestalt der griechischen Mythologie. [przypis edytorski]

Byblos — miasto w Libanie na wybrzeżu M. Śródziemnego. [przypis edytorski]

by była (…) się (…) nie odkryła (starop. konstrukcja) — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: gdyby się nie odkryła wcześniej (uprzednio, kiedyś itp.). [przypis edytorski]

by były naprawdę dotkliwe i by w nich była paląca gorzkość; nie tak jak było z owym Gallionem — Junius Gallio, senator rzymski, przez cesarza Tyberiusza usunięty z senatu i skazany na wygnanie z Italii. [przypis edytorski]

być à la page (fr.) — być na bieżąco, orientować się. [przypis edytorski]

Być albo nie być to wielkie pytanie — wyrażenie to jest bodaj najbardziej znaną frazą z utworu Hamlet Williama Shakespeare'a. Rozpoczyna ważny monolog tytułowego bohatera, który musi wybrać pomiędzy postawą czynną, odkrywając prawdę o śmierci jego ojca i mszcząc się za przelaną krew rodzica, a postawą bierną wobec świata i kolei losu. Wyrażenie to znalazło trwałe miejsce w kulturze i potocznej świadomości, stając się inspiracją dla wielu autorów (np. Wisławy Szymborskiej). Bardziej znana wersja tłumaczenia brzmi: „Być albo nie być — oto jest pytanie”. [przypis edytorski]

być bez zmysłów — być nieprzytomnym. [przypis edytorski]

być ćmionym — tu: pozostawać w ciemnościach, zaciemnieniu. [przypis edytorski]

być czym (daw.) — wykonywać zawód, pełnić funkcję itp.; czym byłeś: czym się zajmowałeś. [przypis edytorski]

być dorosłą — dziś popr.: być dorosła. [przypis edytorski]

być inną — dziś popr.: być inna. [przypis edytorski]

być (…) kaziła — skrócone od: by ci kaziła. [przypis edytorski]

być kołatanym — być miotanym, rzucanym. [przypis edytorski]

być komuś powolnym — być posłusznym wobec kogoś; postępować zgodnie z czyjąś wolą. [przypis edytorski]

być krzywym na kogoś — gniewać się na kogoś, być komuś nieprzychylnym. [przypis edytorski]

Być miłowanym znaczy spalać się. Miłować to: świecić niewyczerpanym olejem. Być miłowanym znaczy przemijać, miłować znaczy trwać — w rękopisie zapisane na marginesie. [przypis edytorski]

Być może, iż właśnie pewna mierność, pewne ograniczenie są warunkiem produkcji, że konieczny jest pewien aliaż, a czyste złoto niezdatne jest do użytku… — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Szatan (rzeźba Vigelanda, za którą prokuratura krakowska skonfiskowała numer „Życia”). [przypis edytorski]

być na wolej (starop.) — na wolności; być wolnym; tu: pozostawać bez zobowiązań. [przypis edytorski]

być na ziemi i służyć gdzieś u jakiegoś biedaka — Odyseja XI 489. [przypis edytorski]

być nie od czegoś — nie mieć nic przeciwko czemuś. [przypis edytorski]

być niepodobnym do czego (daw.) — być niemożliwym. [przypis edytorski]

być o coś krzywym (daw.) — mieć o coś żal. [przypis edytorski]

być pod kondemnatą (łac.) — mieć wyrok. [przypis edytorski]

być pod pantoflem — wykazywać całkowitą uległość. [przypis edytorski]

być (…) ponad tłum, który go wyśmiewa; sam sobie w domu poklasku nie szczędzi, jak by powiedział Horacy — por. Horacy, Satyry I 1. [przypis edytorski]

być — poprawnie: jako. [przypis edytorski]

być powolnym (daw.) — być posłusznym czemu a. komu. [przypis edytorski]

być powolnym — tu: dawać sobą kierować. [przypis edytorski]

być prawu powolnym (daw.) — być posłusznym prawu. [przypis edytorski]

być przy nadziei (przen.) — być w ciąży, spodziewać się dziecka. [przypis edytorski]

Być przytomnym samemu, a tam się cienie miotają — Odyseja X 495, o wieszczku Terezjaszu, któremu władczyni zmarłych Persefona jako jedynemu pozostawiła rozum, świadomość po śmierci. [przypis edytorski]

być taką — dziś popr.: być taka. [przypis edytorski]

być tchórzem (…) jak kot w przysłowiu — nawiązanie do powiedzenia o kocie, który chciałby zjeść rybę, ale boi się zamoczyć. [przypis edytorski]

być tej otuchy (starop.) — mieć taką nadzieję. [przypis edytorski]

być tu i tam razem — być naraz tu i tam. [przypis edytorski]

być (…) ty a ty — mówić komuś na ty; być z kimś w bliskich stosunkach (za pan brat). [przypis edytorski]

być uchodźcą w obcym mieście — prawdopodobnie wiersz powstał w getcie warszawskim, czyli wydzielonej i szczelnie zamkniętej części Warszawy, do której przymusowo zesłano osoby pochodzenia żydowskiego z innych części Warszawy, a następnie z terenów Generalnej Guberni i innych okupowanych przez III Rzeszę ziem. Warszawskie getto zostało utworzone w październiku 1940. Było największym gettem z czasów drugiej wojny światowej, więziono w nim ok. 460 tys. osób. Z tej liczby ok. 92 tys. zmarło w ciągu dwóch pierwszych lat z powodu głodu i związanych z nim chorób. W akcji tzw. wielkiej likwidacji getta latem 1942 ponad 254 tys. osób deportowano bydlęcymi wagonami — rzekomo do pracy, a jak się z czasem okazało do obozu zagłady w Treblince, gdzie zostali zamordowani. W styczniu 1943 wybuchło pierwsze, mniejsze, powstanie w getcie warszawskim. Drugie rozpoczęto 19 kwietnia, trwało do 16 maja 1943, pochłonęło ok. 13 tys. ofiar. Ponad 50 tys. pozostałych przy życiu deportowano do obozów zagłady w Treblince i na Majdanku. Powstanie w getcie warszawskim było jednym z licznych przykładów zbrojnego oporu stawianego przez Żydówki i Żydów nazistowskim okupantom. [przypis edytorski]

być (…) w czas (starop.) — tu: śpieszyć z pomocą; być pomocnym. [przypis edytorski]

być w obowiązku u kogoś — być u kogoś na służbie. [przypis edytorski]

być w obyczaju (daw.) — tu: mieć zwyczaj. [przypis edytorski]

być wodzonym — być prowadzonym na wodzy, na smyczy. [przypis edytorski]

być w pretensjach — chcieć się podobać, zabiegać o to, czasem przesadnie. [przypis edytorski]

byćże — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy być (może), czyż być (może). [przypis edytorski]

byćże — konstrukcja z partykułą -że nadającą znaczenie pytania retorycznego; inaczej: czy być (może), czyż być (może). [przypis edytorski]

byćże — konstrukcja z partykułą -że o funkcji wzmacniającej i pytającej; inaczej: czy być. [przypis edytorski]

byćże (…), mamże — konstrukcje z partykułą -że, wzmacniającą i nadającą znaczenie pytania retorycznego: czy być, czy mam. [przypis edytorski]

byćże to może — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy być to może. [przypis edytorski]

być za elektem — być żoną biskupa-elekta. [przypis edytorski]

być za kimś (daw.) — o kobiecie: być czyjąś żoną. [przypis edytorski]

być za pasem (daw., pot.) — zbliżać się. [przypis edytorski]

być za poczmistrzem (daw.) — być żoną poczmistrza. [przypis edytorski]

być z kimś po słowie (daw.) — być z kimś zaręczonym; być czyimś narzeczonym a. narzeczoną. [przypis edytorski]

Bych był Ezechielem, ogoliwszy głowę i brodę, włosybych na trzy części rozdzielił (…) „Jedni z was poginiecie głodem, drudzy mieczem, a trzeci się po świecie rozproszycie” — Ez 5, 1–2 i 12, z opuszczeniami. [przypis edytorski]

Bych był Izajaszem, chodziłbych boso i na poły nagi — zob. Iz 20, 2. [przypis edytorski]

Bych był Jeremiaszem, wziąłbych pęta na nogi i okowy, i łańcuch na szyję — zob. Jr 27, 2. [przypis edytorski]

Bych był Jonaszem wołałbych (…) „Czterdzieści dni nie wynidą, a Niniwe abo to królestwo wasze upadnie” — Jon 3–4. [przypis edytorski]

bych był nagorszy (daw.) — choćbym był najgorszy. [przypis edytorski]

bych (daw.) — bym, abym. [przypis edytorski]

bych (daw.) — bym, obym, gdybym; choćbym. [przypis edytorski]

bych — daw. forma liczby podwójnej; znaczenie: byśmy pomówili we dwóch (we dwoje). [przypis edytorski]

bych — dziś popr.: bym. [przypis edytorski]

bych go posiadał (daw.) — gdybym go posiadał. [przypis edytorski]

bych (gw.) — aby, żeby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — tu: aby, żeby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — tu: by, aby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — tu: żeby. [przypis edytorski]

bych (gw.) — żeby. [przypis edytorski]

bych jeno (gw.) — aby tylko. [przypis edytorski]

bych jeno (gw.) — żeby tylko. [przypis edytorski]

bych miał (starop.) — gdybym miał. [przypis edytorski]

bychmy (daw.) — byśmy, abyśmy. [przypis edytorski]

bychmy (daw.) — byśmy, gdybyśmy. [przypis edytorski]