Przypisy

klemencja (daw., z łac.) — łaskawość, pobłażliwość. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — łagodność, łaskawość. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — łagodność, miłosierdzie, pobłażanie. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — łagodność, pobłażanie. [przypis edytorski]

klemencja (z łac.) — lament. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski (150–215) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański, nauczyciel Orygenesa, jeden z tzw. ojców Kościoła; w 1586 został usunięty z list świętych katolickich przez papieża Klemensa VIII, zaś Benedykt XIV podtrzymał decyzję swojego poprzednika; teologia Klemensa wykazywała bardzo silne wpływy filozofii hellenistycznej, gł. platońskiej i stoickiej: za właściwe odczytywanie Biblii uważał interpretację symboliczną i mistyczną, z zastosowaniem koncepcji platońskich; był autorem zbioru Stromata (Kobierce); podczas prześladowań chrześcijan za panowania Septymiusza Sewera opuścił Aleksandrię. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski (150–215) — gr. filozof i teolog wczesnochrześc., nauczyciel Orygenesa. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski, nie jest na liście świętych męczenników, z przyczyn uczenie przez papieża Benedykta XI wykazanych — zastrzeżenia wobec Klemensa sformułował nie papież Benedykt XI (1240–1304), lecz Benedykt XIV (1675–1758). [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski (ok. 150 – ok. 215) — grecki myśliciel starożytny, jeden z Ojców Kościoła, autor zbioru Stromata (Kobierce). [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski, właśc. Titus Flavius Clemens (ok. 150–ok. 215) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański, nauczyciel Orygenesa, jeden z tzw. ojców Kościoła; jego teologia wykazywała bardzo silne wpływy filozofii hellenistycznej, gł. platońskiej i stoickiej; za właściwe odczytywanie Biblii uważał interpretację symboliczną i mistyczną, z zastosowaniem koncepcji platońskich. W tym duchu Chrystus przemawiał do Salome, wedle świadectwa Klemensa: w swoim dziele Stromata Klemens Aleksandryjski przytacza za pozakanoniczną Ewangelią Egipcjan (II w.) słowa Jezusa w odpowiedzi na pytania Salome o to, jak długo będzie trwać panowanie śmierci, m.in.: „Tak długo, póki wy, kobiety, rodzić będziecie”, „przychodzę, by zakończyć dzieła kobiety” oraz „Kiedy odrzucicie szatę wstydu, kiedy dwoje stanie się jednym, mężczyzna z kobietą, kiedy nie będzie już ani mężczyzny, ani kobiety, wtedy skończy się panowanie śmierci”. [przypis edytorski]

Klemens Aleksandryjski, właśc. Titus Flavius Clemens (ok. 150–ok. 215) — teolog wczesnochrześcijański piszący po grecku, nauczyciel Orygenesa. [przypis edytorski]

Klemensiewicz, Zenon — językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. [przypis edytorski]

Klemens, popr.: Klemenc, Dmitrij Aleksandrowicz (1848–1914) — rosyjski działacz rewolucyjny, publicysta, etnograf; zbliżony do ruchu narodnickiego, następnie członek partii Ziemla i Wola, za działalność rewolucyjną zesłany na Syberię, gdzie zajmował się pracą naukową. [przypis edytorski]

Klemens VIII (1536–1605) — papież (od 1592). [przypis edytorski]

Klemens XII — właśc. Lorenzo Corsini (1652–1740), papież od 1730, znany z konstytucji apostolskiej potępiającej masonerię. [przypis edytorski]

Klemens XIV, właśc. Lorenzo Ganganelli (1705–1774) — włoski duchowny katolicki, franciszkanin; syn wiejskiego lekarza, w 1731 r. obronił doktorat z teologii, był radcą Świętego Oficjum, nie przyjął nominacji na generała franciszkanów; od 19 maja 1769 papież pod imieniem Klemensa XIV (do 1774), wybrany w atmosferze nacisku burbońskich dworów (m.in. króla Francji Ludwika XV i króla Neapolu i Sycylii Karola III) na to, by doprowadzić do likwidacji zakonu jezuitów; 21 lipca 1773 papież podpisał, a 16 sierpnia wydał brewe Dominus ac Redemptor noster, rozwiązujące zakon jezuitów i likwidujące domy zakonne w Europie (poza Prusami i Rosją, których władcy nie uznali papieskiej decyzji za obowiązującą); pod koniec życia papież cierpiał na depresję i lękał się, że zostanie zamordowany, istotnie po jego śmierci podejrzewano, że został otruty, ponieważ jego ciało szybko ulegało rozkładowi. Klemens XIV zaangażowany był również w sprawy polskie: w okresie konfederacji barskiej poparł króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w wydanym brewe przeciw konfederatom; próbował również zapobiec I rozbiorowi Polski w 1772, zabiegając (bezskutecznie) od odstąpienie od planów ekspansji terytorialnej m.in. u cesarzowej Marii Teresy. [przypis edytorski]

Klementyna Orleańska (1817–1907) — księżniczka francuska, księżna Saksonii, córka Ludwika Filipa I, króla Francuzów. [przypis edytorski]

klempa a. klępa — obraźliwie o niezgrabnej kobiecie (dosł.: samica łosia). [przypis edytorski]

Klemperer, Wiktor a. Klemperer, Victor (1881–1960) — niemiecki filolog żydowskiego pochodzenia, romanista, pisarz, dziennikarz i przedsiębiorca. [przypis edytorski]

kleń — ryba z rodziny karpiowatych. [przypis edytorski]

kleń (Squalius cephalus) — gatunek ryby słodkowodnej z rodziny karpiowatych. [przypis edytorski]

Kleobulina, zwana też Eumetis (Roztropna) (VI w. p.n.e.) — starożytna poetka grecka, znana z układania zagadek w heksametrach, córka Kleobulosa, zaliczanego w tradycji do siedmiu mędrców greckich. [przypis edytorski]

Kleombrotem, o którym epigram starożytny powiada… — imię Kleombrotos było dość pospolite w Grecji; bohaterem epigramu Kallimacha z Cyreny (ok. 310–240 p.n.e.) jest Kleombrotos z Ambrakii, niekoniecznie ta sama osoba, o której wspomina Platon w dialogu. [przypis edytorski]

Kleomenes III (ok. 265–219 p.n.e.) — syn Leonidasa II, król spartański (235–222 p.n.e.), kontynuator reform króla Agisa IV; po zwycięstwach nad Związkiem Achajskim w 226 p.n.e. dokonał zbrojnego zamachu stanu, obalił eforat, przeprowadził nowy podział gruntów, zreorganizował armię i przywrócił dawne obyczaje spartańskie; w 222 p.n.e. pokonany przez wojska Związku Achajskiego, zbiegł do Egiptu; przez nowego władcę egipskiego uwięziony w areszcie domowym, zginął z towarzyszami śmiercią samobójczą po nieudanej próbie wzniecenia powstania. [przypis edytorski]

Kleomenes słysząc, jak retor pewien rozprawia o męstwie — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis edytorski]

Kleonymos — generał ateński w czasach wojny peloponeskiej; w 424 p.n.e. porzucił tarczę podczas bitwy i uciekł, zyskując miano tchórza. [przypis edytorski]

Kleon (zm. 422 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, charyzmatyczny mówca popierany przez uboższych obywateli, przeciwnik Peryklesa, po jego śmierci najbardziej wpływowy polityk w Atenach; współczesny mu historyk Tukidydes oraz komediopisarz Arystofanes przedstawiają go jako pozbawionego skrupułów, podżegającego do wojny demagoga. [przypis edytorski]

Kleon (zm. 422 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, demagog, przeciwnik Peryklesa. [przypis edytorski]

Kleon (zm. 422 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, demagog, przeciwnik Peryklesa; w 425 p.n.e. wspólnie z Demostenesem pokonał i wziął do niewoli garnizon spartański na wyspie Sfakteria. [przypis edytorski]

Kleopatra i Cezar — tragedia autorstwa Cypriana Kamila Norwida, datowana na ok. 1870–1872, z późniejszymi poprawkami. [przypis edytorski]

Kleopatra — królowa Egiptu w I w. p.n.e.; tu zawiodła erudycja kronikarza, który uczynił z niej królową Kartaginy, myląc ją z Dydoną. [przypis edytorski]

Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), rzymskiego polityka i wodza, który dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej. [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką rzymskiego polityka i wodza Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), a po jego śmierci kochanką jego bliskiego współpracownika Marka Antoniusza (83–30 p.n.e.); po jej śmierci Egipt został przyłączony do imperium rzymskiego. [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką rzymskiego polityka i wodza Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), a po jego śmierci kochanką jego bliskiego współpracownika Marka Antoniusza (83–30 p.n.e.). [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego. [przypis edytorski]

Kleopatra, właśc. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego. [przypis edytorski]

klepisko — mocno ubita ziemia np. w stodole. [przypis edytorski]

klepka — połupane części dębu. [przypis edytorski]

klepsydra (z gr. kleptein: kraść, hydor: woda) — wynaleziony w starożytności przyrząd do odmierzania czasu, złożony z dwu naczyń, umieszczonych jedno nad drugim i połączonych wąskim otworem, przez który przesącza się woda lub przesypuje się piasek; krępuje ich klepsydra: w staroż. Atenach strony procesu sądowego miały ograniczony czas na wygłoszenie przemówień, odmierzany klepsydrą wodną. [przypis edytorski]

klepsydra (z gr. kleptein: kraść, hydor: woda) — wynaleziony w starożytności przyrząd do odmierzania czasu, złożony z dwu naczyń, umieszczonych jedno nad drugim i połączonych wąskim otworem, przez który przesącza się woda lub przesypuje się piasek. [przypis edytorski]

klerk — urzędnik. [przypis edytorski]

kleryk (rel.) — student seminarium duchownego; (daw.) duchowny katolicki niższej rangi. [przypis edytorski]

klesatanim — klaskaniem. [przypis edytorski]

kleszcze — tu: kleszczyny, element chomąta końskiego, rozwierany u dołu i wiązany rzemieniami. [przypis edytorski]

kleszczyny — drewniane, wygięte łukowato części uprzęży końskiej. [przypis edytorski]

kleszy — księży; por. klecha: ksiądz. [przypis edytorski]

kleta — klata; klatka. [przypis edytorski]

Kletocznikow, Nikołaj Wasiljewicz (1847–1883) — rosyjski rewolucjonista, członek Narodnej Woli; za namową Michajłowa podjął pracę w tajnej policji, przekazywał mu informacje o prowadzonych śledztwach, listy osób podejrzewanych przez policję oraz policyjnych agentów i prowokatorów; aresztowany w 1881, sądzony w tzw. procesie 20, skazany na karę śmierci, zamienioną na katorgę, zmarł w Twierdzy Pietropawłowskiej. [przypis edytorski]

Klettenberg, Susanne von (1723–1774) — niemiecka zakonnica, autorka utworów religijnych; przyjaciółka matki Goethego, korespondowała z nim, powodując, że zainteresował się literaturą mistyczną i alchemiczną, stała się pierwowzorem dla jednej z postaci w jego powieści Lata nauki Wilhelma Meistra. [przypis edytorski]

kliasa (lenk.) — klasė. [przypis edytorski]

kliasoje — klasėje. [przypis edytorski]

kliaudė — trūkumas, yda. [przypis edytorski]

kliautė — yda. [przypis edytorski]

klichcić (gw.) — gadać. [przypis edytorski]

Klicki, Stanisław (1775–1847) — polski oficer, arystokrata; uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, wojen napoleońskich, powstania listopadowego; generał kawalerii. [przypis edytorski]

klient (daw., z łac.) — uboższy szlachcic, zależny od bogatszego, głosujący na sejmikach zgodnie z wolą magnata i walczący pod jego komendą. [przypis edytorski]

klientela (z łac.) — stosunki zależności między niezamożną szlachtą (klientami) a bogatymi i ustosunkowanymi rodami magnackimi; w takim nieformalnym układzie klient otrzymywał ze strony silniejszego partnera (tzw. patrona) opiekę, za co był zobowiązany ze swej strony do różnych świadczeń, m. in. do udzielenia poparcia na sejmie. [przypis edytorski]

klient (tu daw.) — mniej zamożny obywatel, związany z bogatszym rodem. Patrycjusz opiekował się swoimi klientami, którzy w zamian winni mu byli posłuszeństwo i poparcie. [przypis edytorski]

klient — tu: osoba zależna od kogoś wyżej postawionego. [przypis edytorski]

klient — w staroż. Rzymie wolny, lecz ubogi obywatel (często wyzwolony niewolnik) pozostający pod opieką zamożnego patrona, zwykle patrycjusza; klientami bywali wybitni poeci i filozofowie (taka relacja łączyła Horacego z Mecenasem); klient był zobowiązany w zamian za utrzymanie i bywanie w domu i u stołu patrona do lojalności wobec niego, dostarczania mu informacji, dawania politycznego poparcia itp. [przypis edytorski]

klient — w staroż. Rzymie: wolny, lecz ubogi obywatel pozostający pod opieką zamożnego patrona, zwykle patrycjusza, winny mu w zamian posłuszeństwo i poparcie. [przypis edytorski]

klient — w staroż. Rzymie wolny, lecz ubogi obywatel pozostający pod opieką zamożnego patrona, zwykle patrycjusza, winny mu w zamian posłuszeństwo i poparcie. [przypis edytorski]

klije (starop.) — kleje, mazie, błota. [przypis edytorski]

klije (starop.) — kleje; tu: bagna. [przypis edytorski]

klijowaty (starop.) — klejowaty, kleisty. [przypis edytorski]

klikać (gw.) — wołać. [przypis edytorski]

klika — mała grupa osób związana ze sobą emocjonalnie. [przypis edytorski]

klika — nieformalna grupa osób wspierających się wzajemnie w dążeniu do stanowisk i kariery. [przypis edytorski]

kliklikas — trumpas drabužis be rankovių. [przypis edytorski]

klima — klimat. [przypis edytorski]

klima — klimat; zaprzeczenie teorii o istnieniu ziem i ludów, których właściwym przeznaczeniem jest niewola, tyrania. [przypis edytorski]

klimakteryczny — tu: klimatyczny. [przypis edytorski]

klimakteryk a. klimakter (daw., z gr.: szczebel) — rok złowrogi, przypadający co siedem lat; okres siedmioletni. [przypis edytorski]

klimakter (z gr. szczebel) — okres siedmioletni a. okres siedmiu setek lat mający zamykać się przewrotem, przesileniem, w numerologicznej historiozofii sarmackiego historyka. [przypis edytorski]

klimkiem rzucać (daw.) — kłamać. [przypis edytorski]

Klimkówka — wieś w województwie małopolskim. [przypis edytorski]

Klimontów — kopalnia węgla koło Sosnowca. W roku 1933 w proteście przeciw planom zamknięcia zakładu miał tu miejsce dramatyczny strajk okupacyjny połączony z głodówką. Górnikom udało się wywalczyć zasiłki socjalne. [przypis edytorski]

Klimt, Gustav (1862–1918) — malarz austriacki, przywódca secesji wiedeńskiej. [przypis edytorski]

klinčyti — įkyriai prašyti. [przypis edytorski]

klinga — część broni siecznej, od rękojeści w dół, służąca do kłucia lub cięcia. [przypis edytorski]

klinga — ostrze. [przypis edytorski]

klinga — tnąca część broni białej. [przypis edytorski]

klingė — senovinė durų rankena. [przypis edytorski]

Klinger, Maks (1857–1920) — malarz, rzeźbiarz i rytownik niemiecki; tworzył częściowo pod wpływem Böcklina. [przypis edytorski]

Klinger, Max (1857–1920) — malarz, rzeźbiarz i grafik niemiecki. [przypis edytorski]

Klinger, Max (1857–1920) — niemiecki symbolista, malarz, grafik i rzeźbiarz. Jego grafika Die Rivalen (Rywale) należy do cyklu Życie, wystawianego w Warszawie w 1901. [przypis edytorski]

Klinger, Max (1857–1920) — niemiecki symbolista, malarz, rzeźbiarz i grafik. [przypis edytorski]

Klingsor — postać ze średniowiecznego poematu Wolframa von Eschenbacha Parsifal oraz dramatu muzycznego Wagnera o tym samym tytule: upadły rycerz, który zgłębił czarną magię i posługując się zaczarowanymi pięknymi kobietami kusił zbłąkanych mężczyzn, którzy grzesząc, stawali się jego niewolnikami. Czarami zmusza Kundry, by kusiła zmysłowością nieskalanego rycerza Parsifala, przybywającego do zamku Klingsora, by wszystkich wybawić. Parsifal jednak nie ulega, po czym zabija czarnoksiężnika, wyzwalając Kundry spod czaru. [przypis edytorski]

klinkier — ceramiczny materiał budowlany wytwarzany z gliny wypalanej w bardzo wysokiej temperaturze, dużo twardszy i bardziej wytrzymały niż zwykła cegła; używany do układania nawierzchni dróg i posadzek oraz okładania ścian. [przypis edytorski]

klinometr, busola, aneroid i pedometr — przyrządy do pomiarów terenowych: klinometr do mierzenia kątów pionowych warstw skalnych i innych powierzchni; busola do wyznaczania kierunku północy; aneroid (tu: barometr) do pomiaru ciśnienia; pedometr (krokomierz) do pomiaru przebytej odległości. [przypis edytorski]

klin — tu: część ziemi wchodząca klinem w obcą posiadłość. [przypis edytorski]

Klio, Melpomena (mit. gr.) — Klio: muza historii; Melpomene: muza tragedii. [przypis edytorski]

Klio, Melpomene, Urania i Terpsychora (mit. gr.) — muzy opiekuńcze: historii, tragedii, astronomii oraz tańca i chóralnej pieśni. [przypis edytorski]

Klio (mit. gr.) — muza historii. [przypis edytorski]

Klio (mit. gr.) — muza historii. [przypis edytorski]

Kliona, właśc. Clíodhna — w mitologii irlandzkiej bogini piękna. [przypis edytorski]

klioštorius (lenk.) — vienuolynas. [przypis edytorski]

klipa — dawna gra chłopięca polegająca na odbijaniu kijkiem odpowiednio wystruganego kawałka drewna. [przypis edytorski]

klipa — gra zręcznościowa polegająca na podbijaniu kijkiem drewienka. [przypis edytorski]

klipa — tu: zaostrzony patyczek służący do gry w klipę. Gra polega na tym, by długim kijem wrzucić ten patyczek z obrębu narysowanego na ziemi koła, a przeciwnicy starają się to utrudnić, łapiąc go i wrzucając z powrotem do koła. [przypis edytorski]