Przypisy

Rzesze — dziś popr. forma D.lp: Rzeszy. [przypis edytorski]

rzeszoto — rodzaj sita o dużych otworach, używanego do przesiewania większych ziaren, np. grochu. [przypis edytorski]

rzeszoto — rodzaj sita z dużymi otworami. [przypis edytorski]

rzeszoto — sito o dużych otworach. [przypis edytorski]

rzeszoto — sito. [przypis edytorski]

rzeszoto — sito z dużymi otworami. [przypis edytorski]

rzetelny — wypełniający należycie swe obowiązki. [przypis edytorski]

rzewliwy (daw.) — pełen smutku, rzewny. [przypis edytorski]

rzewliwy (daw.) — smutny, pobudzający do płaczu. [przypis edytorski]

rzewliwy (daw.) — smutny. [przypis edytorski]

rzewliwy (gw.) — pełen żalu, tęsknoty. [przypis edytorski]

rzewliwy — rzewny, pełen żalu, smutku. [przypis edytorski]

rzewnie (daw.) — czule, pełne żalu. [przypis edytorski]

rzewnie i dobrze — w rękopisie dalej znajdowała się strofa o czasowniku: A czasownik, pal go czart: / prężnych sprężyn rzutny chan. / Gdy wytryska w nagły ruch, / ściera rzewność w pył i puch; / nie ma miejsca na zmrok lila, / bez do okien się nie schyla — / jeśli ból, to twardy ból, / nie smętnica żalnych pól. / Gdy o szczęście walczyć mam, / zerwę, zburzę opór tam: / żywy mięsień, żywa pięść / może zdobyć tkliwość szczęść — / Wszystkie smętki, precz do diaska! — / stoi słowo, koniem parska, / staje dęba, wpada w szał — / tylko siąść i pędzić w cwał. [przypis edytorski]

rzewnie — smutno, melancholijnie, z żalem. [przypis edytorski]

rzewnie — smutno. [przypis edytorski]

rzewność — smutek, tęsknota. [przypis edytorski]

rzewność — żal, smutek, melancholia. [przypis edytorski]

rzewny — smutny, melancholijny, pełen żalu. [przypis edytorski]

Rzewuski, Wacław (1706–1779) — hetman wielki koronny. W czasie Sejmu Repninowskiego jako jeden z przywódców opozycji antyrosyjskiej został wraz z bp. krakowskim Kajetanem Sołtykiem porwany przez posła rosyjskiego Nikołaja Repnina i zesłany na 5 lat do Kaługi. [przypis edytorski]

rzeź armeńska (1894–1897) — masakry Ormian w Imperium Osmańskim, w których zginęło ok. 100–300 tys. osób; zwane masakrami hamidiańskimi, od imienia sułtana Abdülhamida II, który przyczynił się do prześladowań, po klęsce w wojnie rosyjsko-tureckiej i utracie posiadłości na Bałkanach uważając Ormian, jako chrześcijan, za zagrożenie dla jego islamskiego państwa; w masakrach brała udział miejscowa ludność muzułmańska, żołnierze armii osmańskiej oraz hamidije, uzbrojone grupy złożone głównie z Kurdów, mające półoficjalny status i wolną rękę ze strony państwa w atakowaniu i grabieniu Ormian. [przypis edytorski]

rzeźba — tu: rzeź. [przypis edytorski]

rzeź Francuzów i Naczezów w Luizjanie — sprowokowani przez francuskiego komendanta Nachezi w listopadzie 1729 zaatakowali fort Rosalie, zabijając niemal wszystkich spośród 150 osadników i uprowadzając kobiety, dzieci i niewolników. W odwecie Francuzi i sprzymierzeni z nimi Czoktawowie najechali wioski Naczezów. W latach 1730–31 Naczezi zostali całkowicie pokonani i rozproszeni, pojmanych sprzedano w niewolę, pozostali dołączyli do innych plemion; do 1736 przestali istnieć jako odrębny lud. [przypis edytorski]

rzeźwość — rześkość. [przypis edytorski]

rzeźwy (daw.) — tu: pełen werwy. [przypis edytorski]

rzeźwy — świeży. [przypis edytorski]

rzeźwy — tu: energiczny. [przypis edytorski]

rzeż (daw.) — tu: morderstwo. [przypis edytorski]

rzezać — ciąć. [przypis edytorski]

rzezać (daw.) — wykrawać. [przypis edytorski]

rzezać (daw.) — zabijać. [przypis edytorski]

rzezać (daw.) — zabijać, zarżnąć. [przypis edytorski]

rzezać (daw.) — zarzynać, zabijać. [przypis edytorski]

rzezać — tu: ciąć. [przypis edytorski]

rzezak — rzeźnik. [przypis edytorski]

rzezane (daw.) — wycinane. [przypis edytorski]

rzezane formy — rzeźbione stalle, rzędy krzeseł dla duchownych i zakonników przy ołtarzu w kościele. [przypis edytorski]

rzezania (daw.) — rzeźbienia. [przypis edytorski]

rzezania — rzeźby, płaskorzeźby. [przypis edytorski]

rzezaniec (daw.) — eunuch, kastrat. [przypis edytorski]

rzezaniec (daw.) — kastrat, eunuch. [przypis edytorski]

rzezaniec — kastrat, nadzorca haremu. [przypis edytorski]

rzezaniec — kastrat. [przypis edytorski]

rzezany (daw.) — cięty. [przypis edytorski]

rzezany (daw.) — szlifowany, rzeźbiony. [przypis edytorski]

rzezany (daw.) — wycinany, rzeźbiony. [przypis edytorski]

rzezany — tu: rzeźbiony. [przypis edytorski]

rzezimieszek (daw.) — złodziej; dosł. ten, który odcina mieszki (woreczki na pieniądze), żeby je ukraść. [przypis edytorski]

rzezimieszek — złoczyńca, pierwotnie złodziej przecinający ”mieszki” (trzosy) w celu kradzieży pieniędzy. [przypis edytorski]

rzezimieszek — złodziej, rabuś. [przypis edytorski]

rzezuń (z ukr. rezun) — siepacz, zabijaka, tu mowa o hajdamakach, uczestnikach buntu chłopskiego. [przypis edytorski]

rzezuń (z ukr. rezun) — zabijaka, hajdamak. [przypis edytorski]

rzkąc (daw.) — rzekąc, mówiąc. [przypis edytorski]

rzkomo (daw.) — dziś: rzekomo. [przypis edytorski]

rzkomo (daw.) — jak, niby. [przypis edytorski]

rzkomo (daw.) — niby. [przypis edytorski]

rzkomo (daw.) — rzekomo, niby. [przypis edytorski]

rznąć — dziś raczej: rżnąć. [przypis edytorski]

rznąć (gw.) — uderzyć, rąbnąć. [przypis edytorski]

rznięte podwoje — rzeźbione drzwi. [przypis edytorski]

rznięty — cięty a. rzeźbiony. [przypis edytorski]

rznięty — wycinany; tu: sztucznie wykopany, równy. [przypis edytorski]

Rzplitej — Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. [przypis edytorski]

Rzplitej — skrót od: Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

Rzpltej — skrót od: Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

rzucał z dachów dachówki na żołnierzy — por. z innym dziełem Stendhala pt. Życie Henryka Brulard, s. 492. [przypis edytorski]

Rzucam tę dziesięciogroszówkę na ziemię. Jeśli na górze będzie orzeł, ty zwyciężyłeś, jeśli reszka… — tłumacz, zgodnie z dawniejszym obyczajem, zmienił nieco realia, zastępując monetę używaną przez niemieckich bohaterów opowiadania polską dziesięciogroszówką. [przypis edytorski]

rzuca swoje „hasło” we wszechświat: QRT — w międzynarodowym kodzie trzyliterowych skrótów radiotelegraficznych, przyjętym w 1912, kod QRT oznacza: „Przestańcie nadawać”. [przypis edytorski]

rzucęć się (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

rzucić — tu: rzucić się. [przypis edytorski]

rzucił mu na stół swoją kartę — tj. wyzwał go na pojedynek. [przypis edytorski]

rzucił papieros — dziś częściej B. lp w formie: rzucił papierosa. [przypis edytorski]

Rzucisz dom twój i matkę twoją… — parafraza fragm. Mt 19,29. [przypis edytorski]

rzuciwszy Europę — Cieśnina Kimeryjska (Bosporus Cimmerius) stanowiła w starożytności granicę Europy i Azji. [przypis edytorski]

rzuciwszy raz jeszcze na koronkę pałacu — prawdopodobnie: rzuciwszy okiem a. rzuciwszy spojrzenie. [przypis edytorski]

rzuconoć — rzucono cię (w tej konstrukcji jednocześnie cząstka -ć pełni rolę partykuły wzmacniającej). [przypis edytorski]

rzyć (daw.) — tyłek. [przypis edytorski]

rzyć — tyłek. [przypis edytorski]

rzyka (gw.) — rzeka. [przypis edytorski]

Rzymianie będą zajęci nie tylko sąsiednimi Galami, lecz że również pochłoną ich uwagę wiecznie niespokojni Celtowie — aluzje do późniejszych wydarzeń na zachodzie państwa rzymskiego: w roku 68 n.e. w Galii wybuchł bunt pod wodzą zromanizowanego arystokraty Windeksa, a w 69 powstanie germańskich Batawów nad Renem, pod przywództwem Cywilisa; jak się wydaje, autor „Celtami” nazywa tu Germanów. [przypis edytorski]

Rzymianie twierdzili, iż pochodzą od Frygijczyka — wg Eneidy Wergiliusza Rzymianie wywodzili się od Eneasza, bohatera wojny trojańskiej, syna króla Anchizesa i bogini Wenus, który uciekł z płonącej Troi i po długiej wędrówce dotarł z towarzyszami do brzegów Italii, a jego potomkowie założyli Rzym. Frygia, w zach. Azji Mniejszej, graniczyła z Troadą, krainą, w której leżała Troja; wg źródeł staroż. Frygijczycy byli sojusznikami Trojan i posługiwali się tym samym językiem. [przypis edytorski]

Rzymianie weszli (…) do Grecji przez Etolów — Związek Etolski ze środk. Grecji, szukając ochrony przed hegemonią macedońską, w 211 p.n.e. zawarł sojusz z republiką rzymską i wsparł ją w ekspansji na ziemie greckie. [przypis edytorski]

Rzymianin, co zginął pod Filipami — Brutus; bitwa pod Filippi w Macedonii w 42 p.n.e. między armią republikańską dowodzoną przez przywódców spisku przeciw Juliuszowi Cezarowi, Brutusa i Kasjusza, a siłami triumwirów: Marka Antoniusza i Oktawiana Augusta; widząc nieuchronną klęskę, Brutus przebił się mieczem. [przypis edytorski]

Rzymiany (daw. forma) — dziś N.lm: Rzymianami. [przypis edytorski]

Rzym powtórnemi ziemię opasał ramiony — tj. Rzym powtórnie opasał ziemię swoimi ramionami (czyli objął ją swoją władzą). [przypis edytorski]

rzymskie upadło po 80 latach — mowa o 80 latach pomiędzy ostatecznym podziałem państwa rzymskiego na cesarstwo zachodnie i cesarstwo wschodnie, dokonanym w roku 395 w testamencie Teodozjusza Wielkiego, a upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego w roku 476, kiedy ostatni jego cesarz, Romulus Augustulus, został obalony przez germańskiego wodza Odoakra. [przypis edytorski]

Rzym słowiański — tzn. Rosja, jako kontynuatorka tradycji Cesarstwa Rzymskiego, nazywana „Trzecim Rzymem”, odkąd w 1547 r. car Iwan Groźny ogłosił się carem Wszechrusi, a Carstwo Rosyjskie spadkobiercą (np. przez kultywowanie tradycji prawosławia i stylu sztuki oraz architektury) tradycji Bizancjum. [przypis edytorski]

Rzym — stolica i największe miasto Włoch, położone w środkowej części kraju nad rzeką Tyber i Morzem Śródziemnym. [przypis edytorski]

Rzym — stolica i największe miasto Włoch. [przypis edytorski]

Rzyszczewski, Gabriel (1780–1857) — polski generał, uczestnik wojen napoleońskich. [przypis edytorski]