Przypisy

coby (gw.) — żeby. [przypis edytorski]

co by kolwiek — cokolwiek by. [przypis edytorski]

cobykolwiek — dziś: cokolwiek by. [przypis edytorski]

co było odeszło (daw.) — forma daw. czasu zaprzeszłego; znaczenie: co odeszło (dawniej, przedtem). [przypis edytorski]

co był opowiadał — daw. czas zaprzeszły; dziś tylko: opowiadał (wcześniej). [przypis edytorski]

co był uczynił Zopirus, on zacny rycerz, rozmiłowawszy się pana swojego Dariusa, (…) urznąwszy sobie gębę i nos uciekł do Babilończyków (…) — Herodot, Dzieje III 151; mowa o oblężeniu zbuntowanego Babilonu przez perskiego króla Dariusza I Wielkiego (ok. 550–486 p.n.e.). [przypis edytorski]

co by na tym liście stało (starop.) — co jest napisane w tym liście. [przypis edytorski]

Co by robiła dziś Anglia, gdyby zamiast czterdziestu tysięcy marynarzy miała czterdzieści tysięcy mnichów? — w 1534 król Henryk VIII zerwał z papiestwem i ogłosił się głową Kościoła w Anglii, w latach 1546–41 rozwiązał klasztory w swoim królestwie, przejął ich dochody i sprzedał majątki; jego córka, Elżbieta I, kontynuowała politykę religijną ojca, w 1588 pokonała wielką flotę inwazyjną Hiszpanii, ówczesnej głównej potęgi morskiej i kolonialnej; wspierała handel zamorski i ekspansję kolonialną. Trwająca za życia Woltera wojna siedmioletnia (1756–1763) zakończyła się druzgocącym zwycięstwem Wielkiej Brytanii nad Francją i Hiszpanią i rozstrzygnęła zmagania francusko-brytyjskie o dominację w Ameryce Północnej i supremację na świecie: Wielka Brytania przejęła większość terytoriów kolonialnych Francji i zyskała światową dominację na morzach, oceanach i w koloniach. [przypis edytorski]

Cobyś był, Pietrze, mi dufał, co przejdziesz — to przeszedłbyś — konstrukcja z użyciem czasu zaprzeszłego, inaczej: „Gdybyś mi zaufał, że przejdziesz, wówczas przeszedłbyś”. [przypis edytorski]

coby — tu: żeby. [przypis edytorski]

coć było życiem — inaczej: co ci było życiem; co było dla ciebie życiem. [przypis edytorski]

coć — co ci (która ci). [przypis edytorski]

coć (daw.) — co ci. [przypis edytorski]

coć do sromoty i do moich rzeczy (starop.) — co ci do sromoty i do moich rzeczy; co cię obchodzą moja hańba i moje sprawy. [przypis edytorski]

coć (gw.) — co ci. [przypis edytorski]

coć — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do „-ć”. [przypis edytorski]

coć mówił (daw.) — skrót od: co ci mówił. [przypis edytorski]

coć powiedzą — konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć; znaczenie: co ci powiedzą. [przypis edytorski]

coć powiem — co ci powiem. [przypis edytorski]

coć rzekę — co ci mówię. [przypis edytorski]

coć się podobała (starop., gw.) — skrót od: co ci się podobała; która ci się podobała. [przypis edytorski]

co-ć się roi — co ty sobie wyobrażasz. [przypis edytorski]

coć snem było — inaczej: co ci było snem; co było dla ciebie snem. [przypis edytorski]

coć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

coć (…) wadzi (starop.) — skrót od: co ci wadzi, co ci przeszkadza. [przypis edytorski]

Coccidae, pol.: misecznikowate (biol.) — rodzina owadów z nadrodziny czerwców. [przypis edytorski]

cochać się — czochrać, drapać, ocierać. [przypis edytorski]

cochać się — czochrać się, drapać się. [przypis edytorski]

cochać się (gw.) — ocierać się. [przypis edytorski]

co chcą to robią — możliwa poprawka: co chcą to robię [przypis edytorski]

Co chcesz — tu daw.: ile chcesz (jaką kwotę). [przypis edytorski]

cochenilla (z fr.) — dziś popr.: koszenila, naturalny ciemnoczerwony barwnik pozyskiwany z wysuszonych i zmielonych owadów, zwanych czerwcami kaktusowymi (Dactylopius coccus); tu w znaczeniu: owad, z którego wytwarza się ten barwnik. [przypis edytorski]

Cocher! Arretez! (fr.) — Woźnica! Zatrzymaj powóz! [przypis edytorski]

Cochet, Henri (1901–1987) — francuski tenisista, członek drużyny „czterech muszkieterów”, która zdominowała tę grę w l. 20. i 30. XX w. [przypis edytorski]

Cochet, Jean Benoît Désiré (1812–1875) — francuski archeolog, ksiądz katolicki; jeden z założycieli archeologii jako dyscypliny naukowej we Francji, pierwszy kurator Muzeum Starożytności w Rouen, autor ponad 150 książek i artykułów. [przypis edytorski]

cochmy naszczepili (starop.) — cośmy naszczepili; co naszczepiliśmy. [przypis edytorski]

Cochons! cochons! (fr.) — świnie, świnie. [przypis edytorski]

co chwila — tu: w każdej chwili. [przypis edytorski]

co ci ta o to (gw.) — po co masz wiedzieć, nie pytaj. [przypis edytorski]

coco — tu pot.: kokaina. [przypis edytorski]

coctail — dziś: koktajl. [przypis edytorski]

Cocteau, Jean (1889–1963) — francuski poeta, dramaturg, scenarzysta i reżyser, a także malarz i menedżer bokserski. [przypis edytorski]

Cocteau, Jean (1889–1963) — francuski poeta, pisarz, dramaturg, filmowiec i choreograf tworzący pod wpływem awangardowych kierunków w sztuce. [przypis edytorski]

Co czytałem umarłym — utwór odnosi się do akcji selekcyjnej w szopie (tj. przedsiębiorstwie) szczotkarzy, jaka miała miejsce 8 stycznia 1943 roku. [przypis edytorski]

coda — końcowa część utworu. [przypis edytorski]

coda (muz.) — końcowa część utworu, zwykle o szybszym w stosunku do całości tempie. [przypis edytorski]

co dawno o głupich królach poeta powiedział — Horacy, Delirant reges, plectuntur Achivi [Gdy królowie szaleją, płaczą Grecy — Red.WL]. [przypis edytorski]

coda — zakończenie kompozycji muzycznych zawierające zwięzłe powtórzenie głównych tematów. [przypis edytorski]

codicillum (łac.) — pismo na drewnianej tabliczce, tu: utwór szydzący z cezara; por. kodycyl jako dodatek do testamentu. [przypis edytorski]

Co dla innych ziarnkiem piasku jest, górą staje się dla nas — parafraza zdania z listu Elizy Orzeszkowej do Franciszka Rawity Gawrońskiego z 25 lipca 1881. [przypis edytorski]

co do joty — w najdrobniejszych szczegółach. [przypis edytorski]

co do joty — z największą dokładnością, w najdrobniejszych szczegółach; jota to jedna z liter alfabetu gr., mająca w istocie postać niewielkiej kreseczki: ι. [przypis edytorski]

Co do much tse-tse, te zabójcze są tylko dla zwierząt — wbrew temu, co pisze Sienkiewicz, muchy tse-tse są niebezpieczne dla ludzi: mogą przenosić na człowieka choroby zakaźne wywoływane przez pasożyty, m.in. śpiączkę afrykańską, która bez leczenia kończy się śmiercią. [przypis edytorski]

co (…) do takiego nędznego a zamieszanego przyrodzenia naszego przypada — co się odnosi do naszej biednej i chaotycznej natury. [przypis edytorski]

co dotknie — dziś popr.: czego dotknie. [przypis edytorski]

co dowiedziałem się — dziś popr.: czego dowiedziałem się. [przypis edytorski]

Co do władzy więc (…) jest skutkiem koniecznym — wywód ten jest streszczeniem teorii umowy społecznej, według której legalna władza jest udzielana niektórym jednostkom lub grupom na zasadzie dobrowolnej ugody członków społeczeństwa; do najważniejszych filozofów głoszących tę teorię należeli: Thomas Hobbes (1588–1679), a także John Locke (1632–1704) i Jean-Jacques Rousseau (1712–1778). [przypis edytorski]

co ducha (daw.) — co tchu, jak najszybciej. [przypis edytorski]

co duchu — co tchu, jak najszybciej (daw. duch: dech, tchnienie). [przypis edytorski]

co duchu (daw.) — jak najszybciej. [przypis edytorski]

co duży (starop. forma) — co [są] duzi (lm). [przypis edytorski]

codzień — dziś popr. pisownia: co dzień. [przypis edytorski]

co dzień zarzynał trzysta byków — tradycyjnie hekatomba była ofiarą ze stu wołów, więc mowa tu o ofierze znacznie większej niż zwyczajowa. [przypis edytorski]

„Codzienna” — „La Quotidienne”, rojalistyczna gazeta francuska wydawana od 1790 do 1847, kiedy połączyła się z „La France” i „L'Écho français”, tworząc „L'Union monarchique”. [przypis edytorski]

„Codzienna” — „La Quotidienne”, rojalistyczna gazeta francuska wydawana od 1790 do 1847. [przypis edytorski]

co dziś jest w Częstochowie, to naprawdę największe (…) skupisko młodzieży akademickiej — autor opisuje Akademickie Śluby Jasnogórskie, które miały miejsce 24 maja 1936; do zespołu klasztornego na Jasnej Górze w Częstochowie przybyło wówczas ok. 20 tys. osób z polskich środowisk akademickich, a zgromadzona młodzież złożyła uroczyste ślubowanie, przyrzekając m.in. kierowanie się wiarą w życiu „społecznym, narodowym i państwowym” oraz „synowską uległość dla Stolicy Apostolskiej”, co spowodowało liczne komentarze i polemiki prasowe. [przypis edytorski]

Coëtquidan — wojskowy obóz szkoleniowo-manewrowy armii francuskiej obejmujący sześć bretońskich gmin w północno-wschodniej części departamentu Morbihan. [przypis edytorski]

Coehorn, Menno van (ok. 1641–1704) — holenderski specjalista od fortyfikacji. [przypis edytorski]

coelum coeli, cui terra est omne coelum (łac.) — niebo nad niebiosy, któremu ziemią jest wszelkie niebo (Mowy tajemne z Bogiem, XXXI 10, tł. P. K. Tryzna). [przypis edytorski]

Coeur, Jacques (1395–1456) — francuski kupiec i finansista, skarbnik i pożyczkodawca Karola VII, wspomagał tworzenie francuskiej armii narodowej podczas wojny stuletniej; zdobył wielką władzę i majątek; w 1451 został aresztowany i uwięziony pod zarzutami oszustw, korupcji i porwań, zaś jego majątek skonfiskowano; w 1455 udało mu się zbiec do Rzymu. [przypis edytorski]

cofać się wstecz — pleonazm: cofanie się zawsze oznacza ruch wstecz. [przypis edytorski]

cofać wstecz — dziś: błąd logiczny i stylistyczny (nie można np. cofać się naprzód). [przypis edytorski]

cofając się z lekka wstecz — konstrukcja ta dziś uznana by była za błędną (pleonazm); poprawnie: cofając się z lekka ramionami. [przypis edytorski]

cofnąć się wstecz — błąd logiczny: czasownik „cofnąć się” dotyczy ruchu wstecz (fizycznego, a w użyciu przenośnym również we wspomnieniu, opowiadaniu itp.). [przypis edytorski]

cofnąć się w tył — pleonazm, tj. powtórzenie tej samej informacji. [przypis edytorski]

cofnąłem kroku — dziś popr.: cofnąłem krok. [przypis edytorski]

cofnął się wstecz — pleonazm tj. powtórzenie tej samej informacji. [przypis edytorski]

cofnęła się wstecz — błąd logiczny (pleonazm); popr.: cofnęła się a. zrobiła krok wstecz itp. [przypis edytorski]

cofnięciem się wstecz — błąd logiczny: cofnięcie się oznacza zawsze (fizycznie czy metaforycznie) ruch wstecz. [przypis edytorski]

Cogé a. Coger, François-Marie (1723–1780) — francuski ksiądz, profesor kolegium Mazarina, następnie rektor uniwersytetu w Paryżu; autor broszury Examen de Bélisaire (1767) skierowanej przeciw filozoficzno-politycznej powieści Marmontela Belizariusz (1767), która cieszyła się dużym rozgłosem, zwłaszcza poruszający zagadnienie tolerancji rozdział XV. [przypis edytorski]

cogito, ergo sum (…) coito, ergo sum (łac.) — myślę więc jestem; parzę się, więc jestem. [przypis edytorski]

cogito, ergo sum (łac.) — myślę, więc jestem! (maksyma Kartezjusza). [przypis edytorski]

Cogito — ergo sum! (łac.) — myślę, więc jestem! (maksyma Kartezjusza). [przypis edytorski]

co (gw.) — tu: że. [przypis edytorski]

co (gw.) — że. [przypis edytorski]

co Helenka broiła — Helena, bohaterka Iliady Homera, najpiękniejsza kobieta na ziemi, żona Menelaosa, króla Sparty, uwiedziona i wywieziona do Troi przez Parysa, którego wspomagała Afrodyta, wdzięczna za werdykt uznający ją za najpiękniejszą boginię; stało się to przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Cohen, Herman (1842–1918) — filozof niemiecki pochodzenia żydowskiego. Założył neokantowską szkołę marburską (zob. neokantyzm). [przypis edytorski]

Cohorn, właśc. Menno van Coehoorn (1641–1704) — holenderski inżynier wojskowy, twórca nowych technik fortyfikacyjnych, pomysłodawca innowacji w uzbrojeniu i sprzęcie używanym podczas oblężenia (m.in. wynalazł typ moździeża nazwany od jego nazwiska); konkurował z Sébastienem de Vauban. [przypis edytorski]

co ich jest (starop.) — ilu ich jest. [przypis edytorski]

co ich przygrzano do białości — popularna w średniowieczu kara polegająca na wypaleniu znamienia. [przypis edytorski]

co ich (starop.) — tu: co ich jest; ilu ich jest (zdanie eliptyczne). [przypis edytorski]

co iedno (starop.) — co tylko [miał]; ile tylko. [przypis edytorski]

co im się (…) najlepiej podoba — dziś poprawnie: co im się najbardziej podoba. [przypis edytorski]

co inksego (gw.) — co innego. [przypis edytorski]

co innego jest natura — dziś popr.: czym innym jest natura. [przypis edytorski]

coito — forma niepoprawna, utworzona na wzór cogito (myślę) od łac. rzecz. coitus, oznaczającego spotkanie, ale również stosunek seksualny a. zapłodnienie. [przypis edytorski]

coitus interruptus (łac.) — stosunek przerywany. [przypis edytorski]

coitus (łac.) — stosunek płciowy. [przypis edytorski]

coitus sine ejaculatione seminis (łac.) — stosunek bez wytrysku nasienia. [przypis edytorski]

co ją najdzie wszędzie — którą można wszędzie znaleźć. [przypis edytorski]