Przypisy

Robespierre, Maximilien (1758–1794) — jedna z naczelnych postaci rewolucji fr. 1789 r.; adwokat (przed rewolucją zasłynął jako bezinteresowny obrońca biedoty w rodzinnym Arras), mówca, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, przywódca klubu jakobinów; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb (do końca żył w wynajętym pokoju, nie korzystał z żadnych przywilejów władzy), członek Konwentu Narodowego oraz Komitetu Ocalenia Publicznego; podobnie jak Saint-Just wygłosił płomienną mowę oskarżycielską w procesie króla; walnie przyczynił się do wprowadzenia radykalnych reform społecznych (zniesienie pozostałości poddaństwa feudalnego, regulacja cen i płac, opodatkowanie osób zamożnych, uwłaszczenie chłopów na dobrach kościelnych, wprowadzenie ślubów i pogrzebów cywilnych oraz kalendarza rewolucyjnego, znalezienie środków na utrzymanie armii i wyprowadzenie kraju z kryzysu); prowadząc walkę z opozycyjnymi frakcjami, uciekał się bez wahania do terroru, a ponieważ w jego rękach właściwie spoczywała władza w rewolucyjnej Francji od czerwca 1793 (ostateczne pokonanie umiarkowanych żyrondystów) do lipca 1794, jego nazwisko utożsamiane jest z okrucieństwem rewolucji; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został obalony, aresztowany i zgilotynowany następnego dnia. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien (1758–1794) — jedna z naczelnych postaci Rewolucji Francuskiej 1789 r.; adwokat (przed rewolucją zasłynął jako bezinteresowny obrońca biedoty w rodzinnym Arras), mówca, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, przywódca klubu jakobinów; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb (do końca żył w wynajętym pokoju, nie korzystał z żadnych przywilejów władzy), członek Konwentu Narodowego oraz Komitetu Ocalenia Publicznego; podobnie jak Saint-Just wygłosił płomienną mowę oskarżycielską w procesie króla; walnie przyczynił się do wprowadzenia radykalnych reform społecznych (zniesienie pozostałości poddaństwa feudalnego, regulacja cen i płac, opodatkowanie osób zamożnych, uwłaszczenie chłopów na dobrach kościelnych, wprowadzenie ślubów i pogrzebów cywilnych oraz kalendarza rewolucyjnego, znalezienie środków na utrzymanie armii i wyprowadzenie kraju z kryzysu); prowadząc walkę z opozycyjnymi frakcjami, uciekał się bez wahania do terroru, a ponieważ w jego rękach właściwie spoczywała władza w rewolucyjnej Francji od czerwca 1793 (ostateczne pokonanie umiarkowanych żyrondystów) do lipca 1794, jego nazwisko utożsamiane jest z okrucieństwem rewolucji; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został obalony, aresztowany i zgilotynowany następnego dnia. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien (1758–1794) — prawnik, polityk okresu rewolucji francuskiej, członek Stanów Generalnych i Konstytuanty, przywódca klubu jakobinów. Z powodu swojej nieskazitelnej uczciwości zwany Nieprzekupnym (fr. l'Incorruptible); zgilotynowany 28 lipca 1794 r. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów, członek Konwentu Narodowego, z powodu swojej nieskazitelnej uczciwości zwany Nieprzekupnym; po przejęciu władzy przez jakobinów, co zapoczątkowało okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, został członkiem i nieformalnym przywódcą Komitetu Ocalenia Publicznego; wprowadził radykalne reformy społeczne; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został razem z innymi przywódcami jakobinów obalony, aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów, członek Konwentu Narodowego; po przejęciu władzy przez jakobinów, co zapoczątkowało okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, został członkiem i nieformalnym przywódcą Komitetu Ocalenia Publicznego; wprowadził radykalne reformy społeczne oraz deistyczny kult Istoty Najwyższej jako formalną religię państwową we Francji; w wyniku przewrotu 9 thermidora (27 VII 1794) został razem z innymi przywódcami jakobinów obalony, aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758—1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; po przejęciu władzy przez jakobinów, co zapoczątkowało okres oficjalnego rewolucyjnego terroru i dyktatury, został członkiem i nieformalnym przywódcą Komitetu Ocalenia Publicznego; w wyniku przewrotu został razem z innymi przywódcami jakobinów obalony, aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — polityk okresu Rewolucji Francuskiej, członek klubu jakobinów, zwolennik terroru. [przypis edytorski]

Robespierre, Maximilien Marie Isidore de (1758–1794) — jeden z przywódców rewolucji francuskiej, stał na czele klubu jakobinów, wsławił się licznymi egzekucjami. [przypis edytorski]

robespierrowski — od nazwiska Maximiliena de Robespierre'a (1758–1794), francuskiego adwokata i mówcy, jednego z przywódców rewolucji francuskiej. [przypis edytorski]

Robespiery — nawiązanie do postaci Maximiliena de Robespierre'a (1758–1794) jednego z przywódców rewolucji francuskiej, czołowej postaci lewicowego klubu jakobinów; Robespierre'a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

robić będę, co wszyscy — dziś popr.: robić będę to, co wszyscy. [przypis edytorski]

robić bokami — mieć kłopoty, radzić sobie z trudem. [przypis edytorski]

robić bokami — o zwierzęciu ciężko oddychającym z powodu zmęczenia. [przypis edytorski]

robić (daw.) — tu: trudzić się. [przypis edytorski]

robić dobrą partię (daw.) — korzystnie wychodzić za mąż. [przypis edytorski]

robić (gw.) — pracować. [przypis edytorski]

robić księcia — udawać księcia, grać rolę księcia (kalka składniowa z fr.). [przypis edytorski]

robić łokciami (daw.) — przepychać się w tłumie, pomagając sobie łokciami. [przypis edytorski]

robić laskami i długiemi wiosły — wiosłować laskami i długimi wiosłami. [przypis edytorski]

robić los — dziś: robić karierę. [przypis edytorski]

Robić oczy (gw.) — dziwić się. [przypis edytorski]

robić piersiami — ciężko oddychać. [przypis edytorski]

robić sery (gw.) — mocno przyciskać kogoś do czegoś, np. szkolnego kolegę do ściany. [przypis edytorski]

robić skrzydłami (daw.) — machać skrzydłami. [przypis edytorski]

robić (tu gw.) — pracować. [przypis edytorski]

robić — tu: pracować (w fabryce, gdzie robi: w fabryce, gdzie pracuje). [przypis edytorski]

robić wiosłami (daw.) — wiosłować. [przypis edytorski]

robić wiosłami (starop.) — wiosłować. [przypis edytorski]

robił się ponurym (daw.) — dziś: robił się ponury. [przypis edytorski]

robiliśmy (…) i gromadzili — konstrukcja, w której jedna końcówka fleksyjna odnosi się do dwóch czasowników: robiliśmy i gromadziliśmy. [przypis edytorski]

Robinson Crusoe — bohater słynnej powieści Daniela Defoe; spędził wiele lat jako rozbitek na bezludnej wyspie. [przypis edytorski]

Robinson Crusoe — główny bohater przygodowej powieści Daniela Dafoe pt. Przypadki Robinsona Kruzoe. [przypis edytorski]

Robinson Crusoe — tytułowy bohater powieści przygodowej Daniela Defoe (1660–1731), opublikowanej 25 kwietnia 1719 r. (do końca tego roku miała 4 wydania); powieść ma formę epistolarną i opowiada dzieje rozbitka, który spędził 27 lat na bezludnej, tropikalnej wyspie w okolicach Trynidadu, dając dowody dzielności, przemyślności, zaradności i woli przetrwania; jest to jedna z pierwszych powieści angielskich, źródło rodzaju fabuł powieściowych, filmowych, słuchowiskowych itp. zwanych robinsonadami. [przypis edytorski]

Robinson Crusoe — tytułowy bohater powieści przygodowej Daniela Defoe (1660–1731); spędził wiele lat jako rozbitek na bezludnej wyspie. [przypis edytorski]

Robinsoniana — uprawna odmiana zawilca gajowego o lawendowoniebieskich, od spodu kremowoszarych kwiatach. [przypis edytorski]

Robinson Kruzoe — bohater słynnej powieści Daniela Defoe; spędził wiele lat jako rozbitek na bezludnej wyspie. [przypis edytorski]

Robinson — powieść Przypadki Robinsona Cruzoe Daniela Defoe (1660–1731). [przypis edytorski]

robita (gw.) — robicie. [przypis edytorski]

robótka — drobna praca ręczna, wykonywana przez kobiety wyższego stanu: szycie, haftowanie, szydełkowanie itp. [przypis edytorski]

Roboam a. Rechabeam (zm. ok. 914 p.n.e.) — postać biblijna, syn Salomona, pierwszy król Królestwa Judy; na zgromadzeniu plemion w Sychem, które miało zatwierdzić jego władzę, odrzucił żądania zmniejszenia obciążeń podatkowych, co doprowadziło do rozpadu monarchii na dwa królestwa: północne Królestwo Izraela oraz południowe Królestwo Judy. [przypis edytorski]

Roboam — postać biblijna, syn Salomona, pierwszy król Królestwa Judy; na zgromadzeniu plemion w Sychem, które miało zatwierdzić jego władzę, odrzucił żądania zmniejszenia obciążeń podatkowych, co doprowadziło do rozpadu monarchii na dwa królestwa: północne Królestwo Izraela oraz południowe Królestwo Judy; jego państwo zostało najechane przez władcę Egiptu i podporządkowane, co Biblia przypisuje zaakceptowaniu przez Roboama kultów pogańskich. [przypis edytorski]

roborować — umacniać, potwierdzać dokument. [przypis edytorski]

robota folusznicza — foluszowanie, obróbka sukna przez powierzchniowe spilśnianie i zagęszczanie struktury tkanin przeznaczonych na płaszcze itp. [przypis edytorski]

robota Penelopy — niekończąca się praca. W mit. gr. Penelopa była żoną Odyseusza; przez 20 lat czekając na nieobecnego męża, który brał udział w wojnie trojańskiej, w dzień tkała, a w nocy pruła swoją robotę, gdyż po jej zakończeniu musiałaby wybrać na nowego męża jednego z zalotników. [przypis edytorski]

robota Penelopy — tu: niekończąca się, nie przynosząca efektu praca. Penelopa jest w mit. gr. uosobieniem wiernej żony; przez 10 lat czekała na powrót swego męża, Odysa, spod Troi. Nakłaniana, by wybrała sobie nowego małżonka, zastosowała zręczny wybieg. Zalotnikom oświadczyła, że wyboru dokona, kiedy utka szatę dla swego teścia (w niektórych wersjach całun dla ojca). Tymczasem to, co utkała w dzień, nocą pruła i tym sposobem doczekała powrotu męża, w którego śmierć jako jedyna nie wierzyła. [przypis edytorski]

robota (pot.) — tu: przestępstwo. [przypis edytorski]

Robotnik siedzi — w I połowie XX w. robotnicy mieli często lewicowe, antyklerykalne przekonania, dlatego Robotnik siedzi podczas modlitwy. [przypis edytorski]

robotny (gw.) — pracowity. [przypis edytorski]

robotny (pot.) — pracowity. [przypis edytorski]

roboty knopfsztychowe — hafty wykonywane na specjalnych klockach. [przypis edytorski]

roboty — tu: prace przy naprawie machiny wojennej. [przypis edytorski]

roboty — tu: zajęcia szkolne z prac ręcznych. [przypis edytorski]

rob — robron; szeroka suknia balowa popularna w XVIII w. [przypis edytorski]

robroniec — zgrubienie od: robron: okrągła suknia dworska z ciężkich tkanin jedwabnych, o konstrukcji kloszowej. [przypis edytorski]

robron — rodzaj sukni z trenem. [przypis edytorski]

robron — rodzaj usztywnionej sukni. [przypis edytorski]

robron — suknia o sztywnej spódnicy, z przodu spłaszczonej, z tyłu wydłużonej. [przypis edytorski]

robron — suknia ze sztywną spódnicą i trenem. [przypis edytorski]

robron — szeroka, kloszowa suknia. [przypis edytorski]

robron — szeroka suknia balowa, noszona w wieku XVIII. [przypis edytorski]

robront (z fr.) — szeroka, sztywna suknia kobieca. [przypis edytorski]

robron (z fr. robe ronde: okrągła suknia) — suknia o szerokiej (szczególnie z boków i z tyłu) spódnicy podtrzymywanej na sztywnym stelażu z obręczy fiszbinowych, wiklinowych a. drucianych; damski strój dworski, balowy, popularny w XVIII w. [przypis edytorski]

Robusti, Jacopo, zw. Tintoretto (1518–1594) — włoski malarz manierystyczny, przedstawiciel szkoły weneckiej. [przypis edytorski]

Robusti — nazwisko znaczące tyle co: „gwałtownik, rozbójnik, łobuz”. [przypis edytorski]

Rochambeau i Lafayete — francuscy generałowie walczący w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych: Jean-Baptiste de Rochambeau (1725–1807) oraz Marie Joseph de La Fayette (1757–1834); brali udział w oblężeniu Yorktown, które powiodło się jedynie dzięki francuskiemu wsparciu i przypieczętowało brytyjską przegraną w wojnie. [przypis edytorski]

Rochas d'Aiglun, Eugène Auguste Albert de (1837–1914) — fr. specjalista w zakresie inżynierii wojskowej, oficer Legii Honorowej (1889), historyk, pisarz, tłumacz, dyrektor politechniki paryskiej, usunięty ze stanowiska z uwagi na przekonania i praktyki w dziedzinie parapsychologii i okultyzmu; badacz głębokich stadiów hipnotycznych, telekinezy, emanacji magnetycznej, reinkarnacji itp., autor wielu publikacji na ten temat, m.in. książki Les Forces non définies („Siły nieokreślone”, 1887). [przypis edytorski]

roch (daw.) — wieża (jedna z figur szachowych); słowo to pochodzi od perskiej nazwy słonia bojowego z wieżą strzelniczą na grzbiecie. [przypis edytorski]

Rochefort, hrabia — fikcyjna postać stworzona przez pisarza Aleksandra Dumasa, bohater powieści Trzej muszkieterowie oraz Dwadzieścia lat później, szpieg kardynała Richelieu oraz główny antagonista muszkieterów, później przyjaciel d'Artagnana. [przypis edytorski]

Rocher de Cancale — elegancka restauracja paryska, przy ul. Montorgueil, ciesząca się wielkim powodzeniem w XIX w. [przypis edytorski]

Rocher de Cancale — paryska restauracja. [przypis edytorski]

Rochester — miasto w Anglii, w hrabstwie Kent, ok. 50 km od Londynu; znane m.in. z zamku z XI w. oraz katedry w stylu normańsko-gotyckim (z XI–XIII w.), która zastąpiła katedrę anglosaską z roku 604, będącej drugą (po Canterbury) najstarszą w Anglii świątynią chrześcijańską. [przypis edytorski]

Rochester — miasto w hrabstwie Kent w Anglii, położone u ujścia rzeki Medway, oddalone 30 mil (ok. 50 km) od Londynu; należało do ulubionych miast Charlesa Dickensa, który nieopodal, w Higham, wiosce położonej między Rochester a Gravesend, miał w latach 1856–1870 dom letni Gads Hill Place, gdzie zakończył życie. [przypis edytorski]

Rochester — miasto w Stanach Zjednoczonych, w stanie Nowy Jork, położone nad jeziorem Ontario. [przypis edytorski]

Roch, święty (ok. 1295–1327) — pielgrzym, święty katolicki, członek Franciszkańskiego Zakonu Świeckich. [przypis edytorski]

rococo — rokoko, dekoracyjny styl w sztuce europejskiej w latach ok. 1720–1790. [przypis edytorski]

Roczdel, właśc. Rochdale — miasto w Wielkiej Brytanii nieopodal Manchesteru, w XIX wieku centrum przemysłu włókienniczego. [przypis edytorski]

Rocznica powstania — pełny tytuł utworu pochodzącego ze zbioru Pieśni Janusza brzmi: Pierwsza rocznica 29 Listopada obchodzona w Rzeszy niemieckiej; tekst powstał w 1832 r. w Brodnicy (na terenie Prus Wschodnich), gdzie po upadku powstania listopadowego Wincenty Pol był internowany w budynkach klasztoru franciszkanów wraz z blisko dwudziestotysięczną armią. [przypis edytorski]

rodały — zwoje Tory, Pismo Św. [przypis edytorski]

rodał — zwój Tory; Pismo Święte. [przypis edytorski]

Rodan — rzeka na terenie dzisiejszej Szwajcarii i Francji. [przypis edytorski]

Rodan — rzeka przepływająca przez Szwajcarię i Francję. [przypis edytorski]

Rodbertus, Johann Karl (1805–1875) — niemiecki ekonomista i socjalista, czołowy przedstawiciel centrolewicy w pruskim Zgromadzeniu Narodowym, uważany za założyciela tzw. państwowego socjalizmu (niem. Staatssozialismus), ideologii wewnątrz socjalizmu opowiadającej się za państwową własnością środków produkcji, funkcjonującej albo jako tymczasowym środek w przejściu od kapitalizmu do socjalizmu, albo jako cecha charakterystyczna samego socjalizmu. [przypis edytorski]

rodem z sobą złączonego pewnego Rusina, do którego państwo to należało, na tronie wielkoksiążęcym postanowił — Izasława, syna Jarosława Mądrego; przypuszczalnie w 1076 r. [przypis edytorski]

Roderick „Rory” Random — tytułowy bohater i narrator powieści łotrzykowskiej (pikarejskiej) szkockiego pisarza Tobiasa Smolletta (1721–1771), The Adventures of Roderick Random, (publ. 1748; pol. tł. B. Zieliński Niezwykłe przygody Roderyka Randoma, 1955); Roderick był synem szlachcica i kobiety z niższych klas; matka zmarła przy porodzie, ojciec postradał zmysły z rozpaczy po jej śmierci; z powodu uprzedzeń klasowych rodzina ze strony ojca nie była chętna, by udzielać wsparcia chłopcu, który zmuszony był radzić sobie sam; doświadczywszy prześladowań ze strony bezdusznego wychowawcy, został karnie wydalony ze szkoły i pozbawiony dalszej możliwości edukacji, jednak wcześniej zdołał opanować francuski, włoski, łacinę i klasyczną grekę; z tym bagażem ruszył w świat, do Londynu, Francji, Indii, Afryki, a nawet Ameryki Płd., w towarzystwie nieodstępnego, prostodusznego Hugh Strapa. [przypis edytorski]

Roderick „Rory” Random — tytułowy bohater i narrator powieści przygodowej Tobiasa Smolletta (1721–1771), The Adventures of Roderick Random, (publ. 1748; pol. tł. B. Zieliński Niezwykłe przygody Roderyka Randoma, 1955); w burzliwym swym życiu Roderick m.in. kilkakrotnie zaciągał się do służby na statku. [przypis edytorski]

Roderyk I — ostatni król Wizygotów, zginął w zakończonej klęską bitwie nad rzeką Guadelete (711), walcząc z muzułmanami, którzy zostali wezwani na pomoc do Hiszpanii przez syna i następcę jego poprzednika. [przypis edytorski]

Rodin, Auguste (1840–1917) — francuski rzeźbiarz, łączący w swoich pracach elementy symbolizmu i impresjonizmu, prekursor nowoczesnego rzeźbiarstwa; autor m.in. prac Myśliciel oraz Mieszczanie z Calais. [przypis edytorski]

Rodin, Auguste (1840–1917) — rzeźbiarz i grafik francuski; ilustrował poezje Baudelaire'a i Owidiusza. [przypis edytorski]

Rodin, Auguste (1840–1917) — rzeźbiarz i malarz francuski. [przypis edytorski]

rodne — tu: rodowe. [przypis edytorski]

rodnia (daw.) — rodzina. [przypis edytorski]

rodnik — rodowód. [przypis edytorski]

rodny (daw.) — rodzony. [przypis edytorski]

Rodoguna — tragedia historyczna Corneille'a z 1644 o brutalnej i podstępnej walce o władzę. [przypis edytorski]

Rodope — góra w Tracji. [przypis edytorski]

Rodos — wyspa na Morzu Egejskim, położona na granicy dwóch kontynentów: Europy i Azji, największa w archipelagu Dodekanezu (Sporadów Południowych). [przypis edytorski]

Rodowici Egipcjanie mieli barwę skóry miedzianą — podział na cztery rasy to interpretacja malowideł egipskich dokonana pod wpływem teorii rasowych z czasów autora. Na opublikowanej na początku XIX w. rycinie rekonstruującej fresk z grobowca Setiego I przedstawiono białoskórego Libijczyka (wschód), czarnoskórego Nubijczyka (południe), żółtoskórego Syryjczyka (zachód) oraz miedzianoskórego Egipcjanina jako reprezentujących ludy wszystkich części świata. Współczesne pomiary i badania wykazały, że budową ciała ani genetycznie starożytni Egipcjanie zasadniczo nie różnili się od współczesnych mieszkańców Egiptu. Miedziany odcień skóry na malowidłach egipskich zapewne wynikał z konwencji. [przypis edytorski]