Przypisy

jerychoński — niezwykle głośny; nawiązanie do trąb jerychońskich, których dźwięki, według Biblii, przyczyniły się do zburzenia murów Jerycha. [przypis edytorski]

Jerzy Braun — Jerzy Braun ps. „Bronisław Rogowski” (1901–1975) — polski pisarz, poeta, dramaturg, publicysta, polityk, uczestnik powstania warszawskiego, ostatni Delegat Rządu na Kraj (od 28 czerwca 1945 r.) i przewodniczący Rady Jedności Narodowej, więziony przez władze komunistyczne w latach 1948–1956, wyemigrował i mieszkał w latach 1965–1975 w Rzymie, gdzie zmarł. [przypis edytorski]

Jerzy Chrzan — morderca księcia Przemysława Oświęcimskiego, stracony w publicznej egzekucji. [przypis edytorski]

Jerzy Ficowski ps. „Wrak” (1924–2006) — poeta, pisarz, autor piosenek, tłumacz, żołnierz AK, w powstaniu szeregowy żołnierz pułku „Baszta”, po wojnie działacz opozycji demokratycznej w latach 70. i 80., sygnatariusz tzw. listu 59. [przypis edytorski]

Jerzy — fr. George. [przypis edytorski]

Jerzy Gawin ps. „Słoń” (1922–1944) — harcerz, w konspiracji od 1939, uczestnik m.in. akcji pod Arsenałem, podchorąży AK, w powstaniu dowódca drużyny, a następnie plutonu w Zgrupowaniu „Radosław”, poległ na Czerniakowie 23 września 1944. [przypis edytorski]

Jerzy I (1660–1727) — pierwszy król Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii z dynastii hanowerskiej (od 1714). [przypis edytorski]

Jerzy II Hanowerski (1683–1760) — król Wielkiej Brytanii (od 1727) z dynastii hanowerskiej. [przypis edytorski]

Jerzy III (1738–1820) — król Wielkiej Brytanii w latach 1760–1801. [przypis edytorski]

Jerzy III (1738–1820) — ostatni król Wielkiej Brytanii i Irlandii i pierwszy król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. [przypis edytorski]

Jerzy II Rakoczy (1621–1660) — książę Siedmiogrodu, krainy położonej w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Wyznawca protestantyzmu i sprzymierzeniec Szwedów (w 1657 r.). [przypis edytorski]

Jerzy I Rakoczy (1593–1648) — w czasie kampanii Gabra Bethlena dowódca wojsk broniących Siedmiogrodu, książę Siedmiogrodu od 1630, wyznawca kalwinizmu. [przypis edytorski]

Jerzy Kirchmayer (1895–1959) — oficer dyplomowany WP, następnie w ZWZ/AK, współautor planu Akcji „Burza”, po wojnie pozostał w Polsce, prześladowany i więziony w czasach stalinizmu, zrehabilitowany w latach pięćdziesiątych, publikował prace historyczne poruszające tematykę powstania warszawskiego, w których nie stronił od krytyki dowództwa polskiego. [przypis edytorski]

jerzyk z wysp wschodnioindyjskich, który buduje swe gniazda wyłącznie ze stwardniałej śliny — salamanga, ptak z rodziny jerzykowatych. [przypis edytorski]

Jerzy Mniszech (ok. 1548–1613) — wojewoda sandomierski. Wspierał zbrojnie i finansowo Dymitra Samozwańca w jego staraniach o tron moskiewski. [przypis edytorski]

Jerzyna, Zbigniew (1938–2010) — poeta, eseista, dramaturg, jeden z założycieli spółdzielni wydawniczej „Anagram”. [przypis edytorski]

Jerzy, święty (zm. 303) — chrześcijański święty z Azji Mniejszej, zgodnie z tradycją oficer armii rzymskiej, z powodu wiary aresztowany, torturowany i ścięty; otoczony kultem na Bliskim Wschodzie, od czasu wypraw krzyżowych popularny również w Europie; średniowieczna legenda o św. Jerzym opowiada o jego walce ze smokiem. [przypis edytorski]

Jerzy Sand — właśc. Amantine Dudevant (1804–1876), pisarka fr. publikująca pod męskim pseudonimem George Sand, z czego żartuje Boy. [przypis edytorski]

Jerzy Sosnowski (1863–1933) — pseud. Marian Mariański; aktor. [przypis edytorski]

Jerzy V (1865–1936) — król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii (od 1927 Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) i cesarz Indii. [przypis edytorski]

Jerzy Whitefield, właśc. George Whitefield (1714–1770) — duchowny anglikański, założyciel ruchu metodystów. [przypis edytorski]

Jerzy — w liście występujących postaci pojawia się jako Grzegorz; ang. George; stąd zgadza się z wróżbą, ponieważ imię to rozpoczyna się na literę G. [przypis edytorski]

jeśli będzie miał czoło (daw.) — jeśli się odważy, jeśli nie będzie się tego wstydził. [przypis edytorski]

jeśli będzie miał czoło (książk.) — mieć odwagę, czelność. [przypis edytorski]

jeśli Bóg z nami, któż przeciwko nam — Rz 8, 31. [przypis edytorski]

jeśli bydź może (starop. konstrukcja) — jeśli [to] być może; jeśli to możliwe. [przypis edytorski]

jeśliby mu stało (daw.) — jeśliby mu wystarczyło. [przypis edytorski]

Jeśli by twój brat (…) odpuść mu! — cytat z Biblii (Łk 17:3–4) w tłum. J. Wujka. [przypis edytorski]

jeślić — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

jeślić starczy — konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć; inaczej: jeśli ci starczy. [przypis edytorski]

Jeśli Chrystus za nas zdrowie swoje położył, i my je kłaść za bracią naszę mamy — parafraza 1 J 3, 16. [przypis edytorski]

Jeśli cię zapomnię, ojczyzno miła moja i Jeruzalem moje, niech zapomnię prawice ręki swojej… — Ps 136, 5–6 (autorstwa tego psalmu nie można jednak przypisywać Dawidowi, gdyż stanowi lamentację judejskich wygnańców przesiedlonych do Babilonii, co miało miejsce kilkaset lat po czasach Dawida). [przypis edytorski]

jeśli (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (daw.) — tu: czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (daw.) — [tu:] czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (daw.) — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśli gorzkie zazdrości i swary są w sercach waszych… — Jk 3, 14–15. [przypis edytorski]

jeśli istnieje więcej światów, jak to mniemali Demokryt, Epikur (…) — Diogenes Laertios, Demokryt z Abdery oraz Epikur [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 44 i X, 89n. [przypis edytorski]

jeśli jakie były — dziś raczej: jeśli jakieś były. [przypis edytorski]

jeśli jej nie kocham, jestem Żyd — odzwierciedlone panujące w epoce Szekspira uprzedzenia o moralnej niższości Żydów w porównaniu z chrześcijanami, tu: o niewdzięczności. [przypis edytorski]

Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje — Mt 16, 24 (cytat za Biblią Tysiąclecia). [przypis edytorski]

Jeśli kto z was potrzebuje mądrości, niech jej prosi od Pana Boga… — Jk 1, 5. [przypis edytorski]

Jeśli mię słuchać będziecie, przez ty bramy wjeżdżać królowie i panowie waszy będą, siedzący na stolicy Dawidowej, na wozach i koniach, oni i panowie ich — Jr 17, 24–25 z pominięciem fragmentu o konieczności przestrzegania szabatu, czego dotyczy całość Jr 17, 19–27. [przypis edytorski]

jeśli mieć poczucie równowagi, zręczność (…) — dziś raczej: jeśli się ma poczucie równowagi, zręczność (…). [przypis edytorski]

jeśli mi nie zechcesz ubliżyć twej ręki — tj.: jeśli nie odrzucisz moich oświadczyn. [przypis edytorski]

jeślim nie swoje poruszył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeśli nie swoje poruszyłem. [przypis edytorski]

jeśli mój siostrzyński afekt nicpotem — jeśli moje siostrzane uczucia na nic się nie przydadzą. [przypis edytorski]

jeśli możebna — tu: jeśli to w ogóle możliwe. [przypis edytorski]

jeślim w ustach fałsz miał — jeżeli skłamałem. [przypis edytorski]

jeślim znudziła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeśli znudziłam. [przypis edytorski]

jeśli należy — tu: jeśli jest należna. [przypis edytorski]

jeśli (…) na nodze się dobrze utrzyma, wróżba na urodzaj lnu pomyślna; jeśli się zachwieje i drugą nogą wesprze, wróżba niepomyślna — ale i ten ustęp należy raczej do „folkloru”, do zwyczajów ludowych, niż do mitologii; przytoczyliśmy wyżej obrzęd litewski, tak samo u nas chodzą w zapusty do karczmy na len hulać, bo im kto lepiej hula, tym lepszy len urośnie, a kto nie hula, ten lnu nie będzie miał (J. Świerk, Z szarej przędzy, r. 1901). [przypis edytorski]

jeśli ojcowie waszy są dziatkom swym miłosierni na ziemi, iżem ja wam nierówno miłosierniejszym ojcem na niebie — swobodna interpretacja Łk 11, 13. [przypis edytorski]

jeśli osoby duchowne są około sumnienia i rozumu beśpieczniejsze, które na piersiach swoich noszą (…) naukę i prawdę — zob. Kpł 8, 7–8 (częścią stroju arcykapłana Izraela był pektorał z dwoma kamieniami służącymi jako losy do objawiania wyroków Boga; ich nazwy, urim i tummim, tłumaczy się jako odpowiednio: „światła” i „doskonałości”, w Wulgacie alegorycznie jako: „doktryna i prawda”). [przypis edytorski]

jeśli położę miłość ludzkości i nieśmiertelność duszy za cel przedchrystusowej pracy Ducha — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Sprawa Boża przed Chrystusem”. [przypis edytorski]

jeśliś jest — jeśli jesteś. [przypis edytorski]

Jeśli się kochacie w stolicach i swoich majestatach, o królowie, miłujcie mądrość (…) którzy nad ludem przełożeni jesteście — Mdr 6, 22–23 wg Wulgaty, z drobnym pominięciem (w BT: Mdr 6, 21, krótsze). [przypis edytorski]

jeśli się nawrócicie do mnie, już onych przeszłych złości waszych nigdy pamiętać nie będę — por. Ez 18, 21–22. [przypis edytorski]

jeśli (…) się (…) objawi gość niebieski, jak tej dzieweczce w Pirenejach — chodzi o cudowne objawienie Matki Boskiej, jakiego dostąpić miała w 1858 czternastoletnia Bernadeta Soubirous (właśc. Maria Bernada, 1844–1879), w grocie Massabielle w Lourdes, u podnóża Pirenejów. [przypis edytorski]

Jeśli się tak zachowywać będziecie (…) wszytki błogosławieństwa na was przypadną na ziemi i na niebie — streszczenie Kpł 26, 3–11, z dodaniem „na niebie”. [przypis edytorski]

Jeśli się tak załawiam, nie widząc tropu — porównanie do psa myśliwskiego. [przypis edytorski]

jeśli się to godzi (starop. konstrukcja) — czy to wypada; czy to przystoi. [przypis edytorski]

jeśli się z czymś panu zwierzę — dziś raczej: jeśli się z czegoś (…) zwierzę. [przypis edytorski]

Jeśli słuchać Pana Boga będziesz, uczyni cię Pan Bóg wyższym nad inne narody na ziemi. Nieprzyjaciele twoje da na upadek: jedną drogą przyjdą, a siedmią uciekać będą przed tobą. I poznają wszytki narody, iż imię Pańskie nad tobą wzywane jest, i bać się ciebie będą — Pwt 28, wersety 1, 7 i 10. [przypis edytorski]

jeśli społeczność ulega zupełnej ruinie, wszystko wpada w anarchię, wtedy natychmiast zapanowuje stan naturalny (…) jak (…) na Korkirze według sprawozdania Tucydydesa — historyk gr. Tukidydes z Aten (471/460 p.n.e. – 404/393 p.n.e.), w swoim dziele Wojna peloponeska opisał m.in. dzieje konfliktu zbrojnego między Koryntem a jego daw. kolonią Korkyrą (dziś: Korfu), który wybuchł w 435 r. p.n.e., oraz będącej jego konsekwencją wojny domowej w Kokyrze (Tukidydes, Wojna peloponeska III, 69–85). Korynt i Kokyra weszły w spór o prawa do założonego niegdyś przez nie wspólnie miasta Epidamnos na wybrzeżu Adriatyku w Ilirii (dziś w Albanii). Korkyra, przełamując swoją dotychczasową neutralność w wojnie peloponeskiej, zwróciła się po pomoc do Aten, stojących na czele Związku Morskiego, czyli tzw. Symmachia Delijskiej (od wyspy Delos), będącym w stanie konfliktu ze Związkiem Peloponeskim, czyli Symmachią Spartańską, obejmującą Spartę wspierającą Korynt. W 433 r. doszło do bitwy morskiej pod Sybotami u wybrzeży Epiru między flotami Koryntu i Korkyry; Kokyra poniosła klęskę, ponieważ większość floty ateńskiej spóźniła się i nie wzięła udziału w bitwie; dało to możliwość Atenom uzyskania przewagi nad wyczerpanym bitwą Koryntem, zaś Korkyra padła ofiarą tych taktycznych rozgrywek nielojalnego sprzymierzeńca. W 427 r. p.n.e. wybuchła wojna domowa w Korkyrze pomiędzy demokratami, którzy zamierzali pozostać w przymierzu z Atenami, a arystokracją, która uważała, że ateńska dominacja niesie ze sobą zniewolenie i dążyła do utworzenia sojuszu z Koryntem; demokraci wygrali z pomocą statków ateńskich, a następnie dokonali rzezi wszystkich podejrzanych o wrogie nastawienie wobec ich polityki. [przypis edytorski]

Jeśli sprawisz, że stanę się biały (…) oddam ci połowę królestwa i wszystko inne, czego tylko zapragniesz — W dawnych czasach, w których toczy się akcja książki o przygodach Doktora Dolittle, szerzono przekonanie, że jasna skóra jest ładniejsza i szlachetniejsza niż ciemna. Więcej nawet: że kwestia ta decyduje o wartości człowieka w ogóle. Dziś wydaje się to tak niemądre, że aż trudne do pojęcia. Jednakże pogląd ten, kiedyś bardzo rozpowszechniony, przysporzył wiele niezawinionych cierpień i niepotrzebnych, ciężkich zmartwień ogromnej liczbie ludzi na całym świecie. Książę Bumpo jest jedną z jego ofiar. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — czy. [przypis edytorski]

jeśli (starop. forma) — tu: czy. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy; Ani wzad weyźrzy, ieśli ią kto goni: nawet nie spojrzy do tyłu, czy ją ktoś [nadal] goni. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy, czy też. [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy; jeśliżeś mu stały: czy jesteś stały wobec niego (tzn. czy niezmiennie w niego wierzysz). [przypis edytorski]

jeśli (starop.) — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśli tak dalsze budiesz wiesti siebia… (ros.) — jeśli i dalej będziesz tak postępował, nasz car będzie się ciebie wstydził i do wojskowej służby nie weźmie. [przypis edytorski]

jeśli — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśli was nasze obraziły cienie… — epilog zaczyna się podobnie co prolog do sztuki granej przez rzemieślników ateńskich. [przypis edytorski]

Jeśli wasza królewska mość pozwoli, będę go odwiedzała codziennie — zdanie w formie grzecznościowej: zaimek go oznacza tutaj Maciusia. [przypis edytorski]

Jeśli wiesz, iż miedzy bracią twoją są dowcipni mężowie, uczyń je pasterzmi nad bydłem moim — Rdz 47, 6. [przypis edytorski]

jeśliżeś osiwiał, wżdy byś się też już miał przećwiczyć (starop.) — skoro osiwiałeś, przecież musiałeś już się przećwiczyć (w czymś; tu: w podejmowaniu decyzji). [przypis edytorski]

jeśliże — tu: czy. [przypis edytorski]

Jeśliże tym wzgardzicie, (…) iż na was wszytki przeklęctwa przypadną, co ich jedno jest na ziemi i na niebie — streszczenie Kpł 26, 14–39, z dodaniem „na niebie”. [przypis edytorski]

jeśli z bogów to zrządzenia płynie — szyk przestawny; inaczej: jeśli to płynie z zrządzenia bogów. [przypis edytorski]

je sais (fr.) — wiem. [przypis edytorski]

je sam siebie — tj. gryzie się, przeżywa swoją klęskę. [przypis edytorski]

jesce (gw.) — jeszcze. [przypis edytorski]

jes (gw.) — jest. [przypis edytorski]

Jesienią miłość więdnie jak kwiat… — z tanga Przytul, uściśnij, pocałuj (1935), którego słowa napisał A. Włast, a muzykę skomponował W. Krupiński. [przypis edytorski]

Jesienin, Siergiej (1895–1925) — rosyjski poeta, reprezentant imażynizmu, współautor manifestu tego nurtu. [przypis edytorski]

jesionka — ocieplony płaszcz noszony jesienią i wiosną. [przypis edytorski]

Jeske-Choiński, Teodor (1854–1920) — pisarz, publicysta i krytyk literacki, autor słynnego studium o Młodej Polsce pt. Dekadentyzm, W-wa 1905 (cz. I Na schyłku wieku, 1894); pisał także niepochlebnie o Przybyszewskim w artykule Seksualizm w powieści polskiej („Kurier Warszawski” nr 167 i n. z 1906 r.). [przypis edytorski]

Jeske-Choiński, Teodor (1854–1920) — pisarz, publicysta, krytyk. Największą popularność przyniosły mu powieści historyczne, głosił katastroficzny pogląd o zmierzchu cywilizacji. Dzieła: Gasnące słońce. Powieść z czasów Marka Aureliusza (1895), Ostatni Rzymianie. Powieść z czasów Teodozjusza Wielkiego (1897). [przypis edytorski]

Jeske-Choiński, Teodor (1854–1920) — powieściopisarz, krytyk literacki i teatralny. Stłumione iskry: opowieść z 1886 to historia rodziny mieszanej, prusko-polskiej, w której dochodzi do konfliktów na tle narodowościowym. [przypis edytorski]

j'espère, que vous allez vous tenir tranquilles… autrement — je tire (fr.) — mam nadzieję, że zachowacie spokój… inaczej będę strzelać. [przypis edytorski]

Jesse a. Isaj — syn Obeda, ojciec Dawida; pochodził z pokolenia Judy (Rt 4,22). Należał do linii rodowej wiodącej od Abrahama do Jezusa. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — B.lp: ich. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — dziś: ich. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — ich; którzy je gonili: którzy ich gonili. [przypis edytorski]

je (starop. forma) — ich. [przypis edytorski]

jest bonne vivante (z fr.) — umie cieszyć się życiem. [przypis edytorski]

jestci (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]