Przypisy

Sławnym wierszem z żabami… — Potocki wymienia błahe wiersze znanych autorów: Wojnę żab i myszy Homera; Komara Wirgiliusza; Klaudiusza Seneki (satyrę na cesarza Klaudiusza); Pochwałę łysiny biskupa Synezjusza; Świerczka Plutarcha (co było pomyłką Potockiego); Pochwałę wszy skierowaną do ojców żebraków filologa holenderskiego Heinsiusza; wiersze o miłości Owidiusza. [przypis redakcyjny]

sławny — uroczysty. [przypis redakcyjny]

słażnoże, su — pyszne, panie [przypis redakcyjny]

Słodkie skąd gorzkie wyradza nasienie — Dlaczego z hojnego ojca rodzi się skąpy. [przypis redakcyjny]

słodki owoc — To jest: prawdziwe i rzeczywiste szczęście. [przypis redakcyjny]

Słodyczka — Góral, który bywał we dworze u Tetmajerów. [przypis redakcyjny]

słodzej — por. I, 870. [przypis redakcyjny]

Słońce padało mi na prawe ramię — Zachodzące słońce na górze czyśćcowej w tej chwili świeciło poecie po jego prawej stronie; w tej więc chwili szedł poeta zachodnią stroną góry ku południowi. [przypis redakcyjny]

Słońce (…) padło — słońce zaszło; zapadło za horyzont. [przypis redakcyjny]

słońce (…) promiennym włosem po Wodniku brodzi — Słońce w trzeciej kwadrze miesiąca stycznia wstępuje w znak Wodnika i tak stoi przez pierwsze dwie kwadry miesiąca lutego. Czas, o którym tu mowa, przypada na środek lutego, kiedy noc, doliczywszy do niej wieczór i zmrok poranny, trwa około dwunastu godzin. W tym czasie słońce we Włoszech już tak świeci i grzeje, że śniegi do rzadkości należą. Całe to porównanie wieśniaka, który widząc ubielone śniegiem pastwiska, a nie mając w zapasie karmy, drży o los swojej trzody i załamuje dłonie, zaleca się szczególną prawdą i stosownością jego użycia do obecnego położenia poety, gdy nawykły widzieć zawsze wypogodzone czoło swojego mistrza, widzi je zachmurzonym. [przypis redakcyjny]

słońce Raka zagrzewa — jest w znaku Raka (od 22 czerwca). [przypis redakcyjny]

słońce sferę oświeciło / W źwierzęciu, które Fryksa na sobie nosiło — barana, na którym Fryksos przybył przez powietrze do Kolchidy, umieścili bogowie w zodiaku niebieskim. Słońce wstępuje w znak Barana na wiosnę. [przypis redakcyjny]

Słońce w pół drogi (…) zżółkniały — Tu poeta wyobraża sobie na kuli ziemskiej cztery główne punkty, których południk równie daleko każdy od siebie jest odległym, to jest: Jeruzalem, Ebro, górę czyśćcową i Ganges. Odległość jednego południka od drugiego nie przechodzi 19 stopni geograficznych: a zatem Jeruzalem i góra czyśćcowa leżą od siebie o 180 stopni, czyli o całą połowę obwodu kuli ziemskiej; więc Jeruzalem i góra czyśćcowa z sobą są przeciwległe. Dalsze ich punkty pograniczne, jakimi stykają się z sobą, mają wspólny widnokrąg, a słońce, w chwili kiedy idąc na zachód, dotyka ich wspólnego pogranicza, dla Jeruzalem zachodzi, a przeciwnie postępując na wschód, wschodzi dla góry czyśćcowej. Dwa drugie punkty, Ganges i Ebro, leżą pod pierwszymi odległe od siebie o 180 stopni, od Jeruzalem zaś i góry czyśćcowej o 90 stopni, które słońce w przeciągu sześciu godzin przebiega. Tak więc słońce, kiedy względem południka Jeruzalem stoi bliżej zachodniego widnokręgu, względem południka góry czyśćcowej posuwa się na wschód. Wtedy znika barwa biała i różowa jutrzenki, które zastępuje barwa żółta jako poprzedzająca wschód słońca. Lecz nad Gangesem położonym o 90 stopni ku wschodowi, słońce o sześć godzin pierwej już zaszło: tam jest teraz noc zupełna. Noc bowiem na początku wiosny przyprowadza z sobą konstelację Wagę, w którą wstępując słońce na początku jesieni, o sześć godzin później wschodzi. W tym czasie gwiazda Waga wymyka się z rąk nocy, ponieważ w dzień razem ze słońcem stoi na niebie. [przypis redakcyjny]

słońce wstąpiło do znaku / […] Centaura w […] zodyaku — Centaur Chiron został umieszczony w zodiaku niebieskim, tworząc konstelację Strzelca. Słońce wstępuje w ten znak 21 listopada. [przypis redakcyjny]

Słoński — szlachcic białoruski, walczył po stronie Moskwy; więcej nieco szczegółów o nim u Łosia (s. 52) w opisie utarczki straży przednich w wigilię św. Piotra i Pawła: „P. Słoński niejaki, białoruski majętny szlachcic, pułkownikując nad chorągwiami szlachty białoruskiej, którzy się do Moskwy przedali byli, najpierw natarł na chorągwie nasze, które były w fortropie [tj. w straży przedniej] (…) kędy na przeprawie, która była miedzy wojskami, z konia zbity i pojmany, tenże pierwszy znak wygranej naszej i otuchę uczynił, którego potem na palu zawieszono”. [przypis redakcyjny]

Słoneczna strzała (…) Koziorożca strąca — Konstelacja zwana Koziorożec, odległą jest od konstelacji Barana w stronie zachodniej o 19 stopni, a w chwili kiedy słońce wchodzi w znak tej ostatniej, Koziorożec stoi na samej wysokości południka. [przypis redakcyjny]

słonie — słońce (brzmienie dla rymu). [przypis redakcyjny]

słonie — słońce (forma wybrana dla rymu). [przypis redakcyjny]

słonie — tu dla rymu: słońce. [przypis redakcyjny]

Słonim, Podhajce, Berdyczów, Łomazy — miejscowości, w których stoczono bitwy lub potyczki w czasie konfederacji barskiej. [przypis redakcyjny]

słowacki (starop.) — słowiański. [przypis redakcyjny]

słowa nauczyciela ludzkości — por. Mt 18:3. „I rzekł: Za prawdę powiadam wam; jeśli się nie nawrócicie, i nie staniecie się jako małe dziatki, nie wnidziecie do Królestwa niebieskiego”. [przypis redakcyjny]

Słowa te… — oddziałały głęboko na Wertera, ponieważ odpowiadały jego zamysłom samobójczym. [przypis redakcyjny]

słowem, wszyscy byli to klerycy — Klerykami w wiekach średnich w ogólności nabywano literatów, ludzi uczonych, sekretarzy i kanclerzy na dworach panujących książąt. Francuzi przez ten wyraz clerc to samo rozumieli. [przypis redakcyjny]

słowieńska (forma starop.) — słowiańska. [przypis redakcyjny]

Słowieńskie (morze) — il mare Schiavo, Morze Adriatyckie. [przypis redakcyjny]

słowieński (starop. forma) — słowiański. [przypis redakcyjny]

Słowik we dnie i w nocy przy strumieniu wodnym/ Po swej duma czystości akcentem łagodnym — z mitu o Filomeli, por. III 56 i 156. [przypis redakcyjny]

słowo Gabriela — Zwiastowanie anielskie. [przypis redakcyjny]

Słowo nie dodał Czubek na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

słowy — dziś popr. forma N. lm: słowami. [przypis redakcyjny]

słuchałem całej mszy z głębokim uczuciem — odprawił ją wspomniany już jezuita o. Maksymilian Ryłło. [przypis redakcyjny]

słupy Alcydy — cieśnina Gibraltarska. [przypis redakcyjny]

słusze (starop.) — jest rzeczą słuszną, przystoi. [przypis redakcyjny]

słusze (starop.) — jest rzeczą słuszną, przystoi; zob. też: Ks. 2, Pieśń XV, w. 9. [przypis redakcyjny]

Słuszka, Józef Bogusław — hetman polny litewski, miał prywatną urazę (o zajechanie dóbr) do Stanisława Kazimierza Dąbrowskiego, posła wileńskiego; zaraz więc w początkach sejmu popierał swym świadectwem nieprawność wyboru Dąbrowskiego. [przypis redakcyjny]

słuszna (daw.) — tu w znaczeniu: słusznie jest. [przypis redakcyjny]

słuszna (forma bezosob.) — dziś popr.: można, jest słuszne. [przypis redakcyjny]

słuszna — słuszna rzecz. [przypis redakcyjny]

słusznego personata — poważną osobistość. [przypis redakcyjny]

Słusznie cię, ojcze jego, Szczęsnym zwano (…) zwą Joanną — Ojciec świętego miał na imię Feliks: szczęsny, szczęśliwy, matka Johanna, z hebrajskiego to słowo wzięte znaczy: łaskiś pełna. [przypis redakcyjny]

słuszniejszych — poważniejszych. [przypis redakcyjny]

słuszni — poważni, dostojni. [przypis redakcyjny]

słusznych — poważnych, dostojnych. [przypis redakcyjny]

służbę. [przypis redakcyjny]

słychać szelest duchów wracających ku zachodowi — prawdopodobnie reminiscencja epizodu w Anhellim (1838) Juliusza Słowackiego, kiedy dusza bohatera, wywołana przez Szamana, pragnie powrócić do ojczyzny. [przypis redakcyjny]

słychać szum wody, która spadała w drugi krąg piekielny — Szum, jaki tu słyszy poeta, rozlega się od wodospadu Flegetonu, rzeki piekielnej, która wpada do kręgu ósmego. [przypis redakcyjny]

Słynna pani P… — Pasta, właśc. Guiditta Negri (1718–1865), śpiewaczka włoska. [przypis redakcyjny]

słysząc (starop. forma imiesł.) — słyszącej. [przypis redakcyjny]

słyszała go mówiąc — [daw. forma imiesłowu] zamiast: mówiącego. [przypis redakcyjny]

Słysz, towariszcz… (ros.) — Słuchaj, towarzyszu! Nie hałasuj. Lepiej nie mów tyle. [przypis redakcyjny]

słyszy go na drodze sobie powiadając — zamiast: powiadającego. [przypis redakcyjny]

smagłe — cienkie, wiotkie. [przypis redakcyjny]

smakować (daw.) — dodawać smaku, cukrować. [przypis redakcyjny]

smalcowana (starop.) — szmelcowana (zbroja). [przypis redakcyjny]

smalcowana zbroja (starop.) — szmelcowana. [przypis redakcyjny]

smalcowana [zbroja] (starop.) — szmelcowana. [przypis redakcyjny]

smarownik — robotnik, który smaruje osie kół wagonów kolejowych. [przypis redakcyjny]

smarowno — gładko. [przypis redakcyjny]

smatruz (starop.) — buda kupiecka. [przypis redakcyjny]

smirno (ros.) — spokojnie, cicho. [przypis redakcyjny]

smocy — tu: armaty. [przypis redakcyjny]

smocy — tu metaforycznie: działa. [przypis redakcyjny]

smok — potwór, wąż. [przypis redakcyjny]

smoła — czerń. [przypis redakcyjny]

smoła (daw.) — hałastra. [przypis redakcyjny]

smoła (daw.) — motłoch. [przypis redakcyjny]

smoła — motłoch. [przypis redakcyjny]

Smołowicze a. Smolewicze — miasteczko (daw. należące do Radziwiłłów) nad Plissą, na trakcie z Mińska do Smoleńska. Pasek zaznacza, że się nie puścił z Mińska traktem wsch. na Ihumen, lecz płn.-wsch. na Smołowicze. [przypis redakcyjny]

smolany — smolny. [przypis redakcyjny]

Smoleńska (lm) — od: Smoleńsko. [przypis redakcyjny]

Smoleńsk — miasto nad Dnieprem. [przypis redakcyjny]

Smolny Instytut — słynna pensja w Petersburgu dla dziewcząt z rodzin szlacheckich. [przypis redakcyjny]

smugi — ze staropolszczyzny: pole uprawne, wyciągnięte w długie niwy. [przypis redakcyjny]

Smutek (…) pochodzący stąd, że człowiek ma o czymś innym gorsze zdanie, niż słuszność wymaga — W oryginale „illa” wskazuje na „radość”. Meijer (przekł. holend.) uważa tekst za skażony i proponuje „smutek”, wskazując na Okr. 22 w końcu Cz. III. Zgadza się z tym Leopold (Ad Sp., Op. Posth. 1902). Sprzeciwia się Baensch (przekł. niem.), twierdząc, że w Okr. 22 jest mowa tylko o powstawaniu niedoceniania z nienawiści, która jest smutkiem, jednak może według Tw. 20 wzbudzać radość. Tegoż zdania jest Appuhn (przekł. fr.), który wskazuje nadto na Okr. 11. Gebhardt podziela ten pogląd. Atoli niepodobna się na to zgodzić, aczkolwiek Nag. Schr. mają wyraźnie „radość”. Czyżby niedocenianie miało być tak samo radością, jak przecenianie? Niedocenianie jest wyraźnie określone jako nienawiść w Okr. 22. Nie jest ono radością analogicznie do szyderstwa, pozostającego w stosunku do lekceważenia, gdyż byłaby nią w stosunku do niedoceniania złośliwość. [przypis redakcyjny]

smutek — Zob. Przyp. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

Smutne proroctwo ktoś im wypsalmował (…) — aluzja do Psalmu Miłości. [przypis redakcyjny]

Smutno mi Boże — to krótkie zdanie podkreśla zaraz na wstępie, jakie uczucia będą dominowały w utworze. Uczucie głębokiego smutku wygnańca, które przewija się w Pieśniach Podróży na Wschód, tu się potęguje jeszcze pod wpływem widoku tarczy słonecznej, nurzającej się w bezbrzeżną przestrzeń wód. Na genezę Hymnu i na jego nastrój religijny wywarł niewątpliwie wpływ zwyczaj panujący na statkach śródziemnomorskich zbiorowego odmawiania modlitw wieczornych po zachodzie słońca. [przypis redakcyjny]

smycz psów — para chartów. [przypis redakcyjny]

Smyrna — dziś: Izmir, miasto w płd.-zach. Turcji. [przypis redakcyjny]

Smyrna — port turecki nad Morzem Egejskim [dziś: Izmir]. [przypis redakcyjny]

snać (starop.) — przecież, może, podobno. [przypis redakcyjny]

snadnie (daw.) — łatwo, często. [przypis redakcyjny]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis redakcyjny]

snadnie — łatwo, bez przeszkód. [przypis redakcyjny]

snadnie — łatwo. [przypis redakcyjny]

snadnie sie dopije — łatwo (skutecznie) się upije (a. zapije). [przypis redakcyjny]

snadnie (starop.) — łatwo, bez trudu. [przypis redakcyjny]

snadnie (starop.) — łatwo. [przypis redakcyjny]

snadniusieńko (daw.) — łatwiusieńko; daw. snadnie: łatwo. [przypis redakcyjny]

snadź (starop.) — może, chyba. [przypis redakcyjny]

snadź (starop.) — przecież, widocznie, zapewne, może, podobno. [przypis redakcyjny]

snażyć się (daw.) — silić się. [przypis redakcyjny]

snopek — herb Wazów. [przypis redakcyjny]

Snopy — herb Wazów. [przypis redakcyjny]

snować się (przestarz.) — snuć się. [przypis redakcyjny]

snycerze — rzeźbiarze. [przypis redakcyjny]

sód — lekki metal (ciężar właściwy 0,97 g). [przypis redakcyjny]

sól, rzecz koniecznej potrzeby — starano się w Polsce zaradzić temu dotkliwemu brakowi, poszukując usilnie soli na pozostałym terytorium, zwłaszcza od r. 1787; poszukiwaniom tym zawdzięczać należy odkrycie solanek ciechocińskich. [przypis redakcyjny]

sól suchydniowa — soli dostarczano szlachcie. [przypis redakcyjny]