Przypisy

zbroje (starop. forma) — zbroi. [przypis edytorski]

zbrojne dźwigała (starop.) — dźwigała rycerzy (uzbrojoną piechotę). [przypis edytorski]

zbrojno — dziś popr.: zbrojnie. [przypis edytorski]

zbrojno — dziś: zbrojnie. [przypis edytorski]

zbronić (daw.) — obronić. [przypis edytorski]

zbronować broną — spulchnić i wyrównać wcześniej zoraną ziemię. [przypis edytorski]

Zbrucz — rzeka na zach. Ukrainie, lewy dopływ Dniestru; niegdyś rzeka graniczna. [przypis edytorski]

zbrukany (daw.) — zabrudzony, brudny. [przypis edytorski]

zbrukany — dziś raczej: pobrudzony, zabrudzony. [przypis edytorski]

z bruku twojego chciałbym mieć kamień, na którym krew i łza nie świecą — końcowy fragment wiersza Cypriana Kamila Norwida Dedykacja z 1866 r. (cyt. lekko zniekształcony, w oryginale: „Z bruku twego radbym mieć kamień (…)” itd.) [przypis edytorski]

z brzega — dziś popr.: z brzegu. [przypis edytorski]

zbudować (daw.) — wyciągnąć z czegoś pocieszenie a. naukę moralną. [przypis edytorski]

zbudować się czym a. być zbudowanym czym — zyskać otuchę, nadzieję lub wyrobić sobie dobre zdanie z powodu czegoś (czyjegoś postępku, obserwowanych zjawisk itp.). [przypis edytorski]

zbudowałem był — forma daw. czasu zaprzeszłego; dziś: zbudowałem (dawniej, przedtem). [przypis edytorski]

zbudowanie — tu: budujące, ulepszające moralnie nauczanie. [przypis edytorski]

zbudź twego męża — w oryginale niem. wecke den Bräutigam auf: obudź narzeczonego (pana młodego). [przypis edytorski]

zbudząż — czy zbudzą; przecież zbudzą. [przypis edytorski]

zbudziła — tu: wzbudziła. [przypis edytorski]

zbudził się był (daw.) — konstrukcja czasu zaprzeszłego stosowana dla wyrażenia czynności wcześniejszej, poprzedzającej inną, o której mowa dalej; znaczenie: „zbudził się uprzednio”. [przypis edytorski]

zburzenie Teb (335 p.n.e.) — kiedy niedługo po objęciu władzy Aleksander III Macedoński prowadził kampanię na północy, na wieść o rzekomej jego śmierci w bitwie miasto Teby zbuntowało się przeciwko panowaniu macedońskiemu. Łagodne warunki postawione przez władcę, który szybko przybył ze swoim wojskiem, nie zostały zaakceptowane. Teby zostały zdobyte przez Aleksandra, ok. 6000 mieszkańców wymordowano, 30 tys. pozostałych sprzedano w niewolę, a miasto zrównano z ziemią. [przypis edytorski]

zburzenie Troi — wg różnych autorów starożytnych nastąpiło pomiędzy ok. 1250 a 1150 p.n.e. [przypis edytorski]

z burzliwymi żywioły — dziś popr. forma N.lm: z burzliwymi żywiołami. [przypis edytorski]

zbutwiały — uległy rozpadowi pod wpływem grzybów i bakterii. [przypis edytorski]

zbyć (daw.) — pozbyć się. [przypis edytorski]

zbyć (daw.) — stracić coś, pozbyć się czegoś. [przypis edytorski]

zbyć (daw.) — stracić. [przypis edytorski]

zbyć konia (starop.) — stracić konia. [przypis edytorski]

zbyć mozołów — pozbyć się trudów. [przypis edytorski]

zbyć — pozbyć się, tu: pogubić, zapomnieć. [przypis edytorski]

zbyć — pozbyć się, zgubić. [przypis edytorski]

zbyć się (daw., gw.) — pozbyć się. [przypis edytorski]

zbyć się — pozbyć się. [przypis edytorski]

zbyć (starop.) — tu: stracić. [przypis edytorski]

zbyć — tu: pozbyć się, zrezygnować. [przypis edytorski]

zbyć — tu: sprzedać. [przypis edytorski]

zbycie — pozbycie się. [przypis edytorski]

z bydlęty — dziś popr. forma N. lm: z bydlętami. [przypis edytorski]

zbyłem — tu: pozbyłem się, zgubiłem a. zapomniałem. [przypis edytorski]

zbyrczeć (gw.) — brzęczeć (z gwary góralskiej, za pomocą której Sienkiewicz naśladował staropolszczyznę). [przypis edytorski]

zbyrkać (gw.) — dzwonić, hałasować. [przypis edytorski]

Zbyszków (daw.) — Zbyszkowy, należący do Zbyszka. [przypis edytorski]

Zbyszkom z Bogdańca (…) — mowa o rycerzach polskich, bohaterach Krzyżaków Sienkiewicza (wyd. 1900). [przypis edytorski]

Zbyszyce — dawniej miasto, obecnie wieś w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim. [przypis edytorski]

zbyt bardzo dobrze — błąd stylistyczny; popr.: zbyt dobrze a. bardzo dobrze. [przypis edytorski]

zbyt dawny (starop.) — bardzo dawny; bardzo stary. [przypis edytorski]

zbyteczna — daw. forma; dziś znaczenie: zbyteczne jest, aby. [przypis edytorski]

zbyteczna — dziś: zbyteczne (jest). [przypis edytorski]

zbytek (daw.) — nadmiar. [przypis edytorski]

zbytek — luksus. [przypis edytorski]

zbytek — nadmiar, przesada. [przypis edytorski]

zbytek — nadmiar. [przypis edytorski]

zbytek — tu: zabawa. [przypis edytorski]

zbytki (daw.) — figle, żarty. [przypis edytorski]

zbytkowny — bogato wyposażony, luksusowy. [przypis edytorski]

Zbyt lekki tytuł mojej książki — tytuł wydanej w 1801 książki Lemonteya, którą ma on na myśli, brzmiał istotnie niezbyt poważnie: Raison, folie, chacun son mot; petit cours de morale mis à la portée des vieux enfants (Rozsądek, szaleństwo, każdemu, co mu się należy; mały kurs moralności dla starych dzieci). [przypis edytorski]

zbytne — dziś popr.: zbytnie. [przypis edytorski]

zbytnica (daw.) — kobieta przesadnie oddana wartościom materialnym. [przypis edytorski]

zbytni — dziś popr.: zbyteczny. [przypis edytorski]

zbytnie (daw. forma przysł.) — zbytnio. [przypis edytorski]

zbytnie — dziś: zbytnio, zanadto. [przypis edytorski]

zbytnie (starop. forma) — zbytnio; tu: bardzo, wielce. [przypis edytorski]

zbytnie (starop.) — zbytnio; nadmiernie. [przypis edytorski]

zbytni — niepotrzebny. [przypis edytorski]

zbyt niska jakość umysłu żeby powiedzieć prawdę — w wersji drukowanej pierwszy wers jest wytłuszczony i stanowi jednocześnie tytuł. [przypis edytorski]

zbytni — tu: zbyteczny. [przypis edytorski]

zbytny (daw.) — skłonny do żartów. [przypis edytorski]

zbyt siła — zbyt wiele; tu: zbyt długo. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — bardzo, niezwykle, ogromnie. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — bardzo, niezwykle. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — bardzo, ogromnie. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — ogromnie, bardzo. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — tu: niezwykle, bardzo. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — tu: ogromnie, bardzo. [przypis edytorski]

zbyt (starop.) — zbytnio, bardzo, ogromnie. [przypis edytorski]

zbyt wolnie — w sposób dający zbyt wiele swobody. [przypis edytorski]

zbyty (daw.) — pozbawiony. [przypis edytorski]

zbywać czego (starop.) — tracić co; pozbywać się czego. [przypis edytorski]

zbywać (daw.) — brakować. [przypis edytorski]

zbywać (daw.) — tu: zostawać; por. o nadwyżce czegoś: zbytek luksusu, zbytek jedzenia. [przypis edytorski]

zbywać na czymś — brakować czegoś. [przypis edytorski]

zbywać na czym — tu: brakować. [przypis edytorski]

zbywać się letargu — pozbywać się, wydobywać się z letargu. [przypis edytorski]

zbywać snu (starop.) — pozbywać się snu; budzić się, wracać do przytomności. [przypis edytorski]

zbywszy — dziś: pozbywszy się. [przypis edytorski]

zbywszy mocy (starop.) — straciwszy siły. [przypis edytorski]

zbywszy (starop.) — tu: straciwszy. [przypis edytorski]

zćmić (daw.) — tu: przyćmić, osłabić. [przypis edytorski]

z cesarzem — Franciszkiem I Habsburgiem (1768–1835), ostatnim cesarzem Rzeszy Niemieckiej (1792–1806 jako Franciszek II), pierwszym cesarzem Austrii (1804–1835 jako Franciszek I). [przypis edytorski]

zchorzały (starop. forma ort.) — dziś popr. (po ubezdźwięcznieniu): schorzały. [przypis edytorski]

zchowało (starop. forma) — dziś: schowało. [przypis edytorski]

zchowany (starop.) — tu: wychowany. [przypis edytorski]

z chucią — z chęcią, z ochotą. [przypis edytorski]

Z chwilą, gdy przyrzekliśmy ojcu nie przystępować do żadnego interesu, nie poradziwszy się go wprzódy — w wersji oryginalnej nastąpiło to w pominiętej w polskim wydaniu źródłowym końcówce rozdziału Castillian Amoroso, gdy wieść o handlu winem doszła do ojca dzieci. [przypis edytorski]

zciąć się (daw. pot.) — nie zdać egzaminu; skompromitować się. [przypis edytorski]

zciągnąć — dziś ubezdźwięcznione i zmiękczone: ściągnąć. [przypis edytorski]

z cieniu — dziś: z cienia. [przypis edytorski]

zcierpieć (starop. forma ort.) — dziś (po ubezdźwięcznieniu): ścierpieć. [przypis edytorski]

zcierpisz — dziś: scierpisz. [przypis edytorski]

z cisze (daw. forma D.) — dziś: z ciszy. [przypis edytorski]

z cyfrą — z inicjałem. [przypis edytorski]