Przypisy

usterk — dziś popr.: usterka. [przypis edytorski]

usterków — dziś popr.: usterek. [przypis edytorski]

usterk (starop.) — przeszkoda, o którą można się potknąć; szkopuł; potknięcie się; uszkodzenie, wada, szwank. [przypis edytorski]

ustka — dziś: usta, usteczka. [przypis edytorski]

ustka — zdr. od: usta, rzadko spotykane, dziś: usteczka. [przypis edytorski]

ust maliny — usta w kolorze malin. [przypis edytorski]

ustoina — osad. [przypis edytorski]

u stołba — pod wieżą, w okolicy wieży. [przypis edytorski]

Ustopecz — miejscowość na Morawach. [przypis edytorski]

ustożyć — ułożyć w stogi. [przypis edytorski]

ustrajać się — tu: ustawiać się w szyku. [przypis edytorski]

Ustrój ateński — anonimowy grecki traktat polityczny powstały pomiędzy 431 a 424 r. p.n.e., będący analizą ustroju demokratycznego. [przypis edytorski]

ustrój — tu: sposób organizacji, zasady działania. [przypis edytorski]

ustrój — żywy organizm. [przypis edytorski]

ustroń a. ustronie — miejsce położone na uboczu, z dala od ludzkich siedzib. [przypis edytorski]

ustroń — miejsce ustronne. [przypis edytorski]

ustronie a. ustroń — miejsce oddalone od ludzkich siedzib. [przypis edytorski]

ustronie — miejsce oddalone, zaciszne, położone daleko od domostw. [przypis edytorski]

ustronie — miejsce odludne. [przypis edytorski]

ustronie — miejsce położone na uboczu, z dala od ludzkich siedzib. [przypis edytorski]

ustronny — odosobniony, na uboczu. [przypis edytorski]

u strugi kijankami prały — dawniej kobiety prały odzież bezpośrednio w rzekach czy jeziorach, używając do tego celu kijów lub drewnianych przyrządów w kształcie łopatki zwanych kijankami; uderzały nimi w praną tkaninę energicznie i zaraz spłukiwały wodą, czynność tę powtarzając wielokrotnie. [przypis edytorski]

ustrzedz (daw.) — dziś: ustrzec. [przypis edytorski]

usty (daw.) — dziś popr. forma N. lm: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw.) — dziś popr. forma N. lm.: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw.) — dziś popr. N.lm: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw.) — dziś: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw. forma) — dziś N.lm: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw. forma) — dziś N.: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw. forma N.lm) — dziś: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw. forma) — ustami. [przypis edytorski]

usty — daw. N.lm; dziś: ustami. [przypis edytorski]

usty (daw.) — obecnie N.lm: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś N.lp: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. forma D. lm.: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. forma N. lm: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. forma N. lm.: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. forma N.lm: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. forma N.: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. forma: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. form N. lm: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś popr. N. lm: ustami. [przypis edytorski]

usty — dziś: ustami. [przypis edytorski]

usty ludzkiemi — dziś popr. forma N. lm: ludzkimi ustami. [przypis edytorski]

usty ludzkimi (daw. forma) — dziś N.: ustami (…). [przypis edytorski]

usuć (daw.) — usypać. [przypis edytorski]

Usuńcie bogi obce — pozbądźcie się bożków, które zrabowaliście w mieście Szechem i oczyścicie się z bałwochwalstwa, zob. Raszi do 35:2. [przypis edytorski]

usunęli się ode mnie — dziś raczej: odsunęli się ode mnie. [przypis edytorski]

uswojony — dziś: oswojony. [przypis edytorski]

usypiał i śnił o niej (nie bardzo! s. 103) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment: „(…) tymczasem zamiast utęsknionej przezeń postaci zjawiał się uparcie inny sen, (…) mianowicie sen o instruktorze, który po pijanemu bił go linią za to, że Robertowi przed pójściem do szkoły nie powkładał książek do torby” (rozdział V). [przypis edytorski]

Usypiam duszę mą biedną (…) — Typ polskiej spuścizny romantycznej, w który jest wymierzona krytyka zawarta w scenie dialogu Dziennikarza ze Stańczykiem, to przede wszystkim ta odmiana romantyzmu, której patronuje Zygmunt Krasiński. Wymieniając najważniejsze piętnowane tu cechy, zbieżne z postawą ideową Krasińskiego, należy zwrócić uwagę na: jego konserwatywną politykę powstrzymywania Polaków od działań, które potencjalnie mogłyby przekształcić się w rozruchy godzące w niesprawiedliwą strukturę społeczną w kraju, podnoszące antagonizm interesów szlachty i chłopstwa („usypiam brata mego”, ubolewanie nad rozbratem „duszy z ciałem”), naznaczone bezsilnością odwoływanie się do idei Woli i Czynu, przy jednoczesnym kierowaniu uczuć patriotycznych ku obrzędowości pogrzebowo-żałobnej (motyw śmierci ojczyzny-Matki; tradycja mszy patriotycznych), a wreszcie tony melancholijne (Dziennikarz mówi: „wolałbym już stokroć razy / policzone dni / niż ten bieg”; por. M. Bieńczyk, Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Gdańsk 2001), postawy katastroficzne (pragnienie kresu, nieszczęścia) i dekadenckie (charakterystyczne dla Krasińskiego poczucie postawienia nad otchłanią) znajduje tu oddźwięk w słowach Dziennikarza: „Nad przepaścią stoję” itd., a jednocześnie łączy romantyka z postawami twórców żyjących na przełomie XIX i XX wieku; por.Jarosław Włodarczyk, „Z rozłamów wielkiego ducha”. O młodopolskiej recepcji Krasińskiego, Kraków 2002). [przypis edytorski]

usystemizowanie — dziś raczej: usystematyzowanie. [przypis edytorski]

Usyszkin, Abraham Menachem Mendel (1863–1941) — rosyjski inżynier i nauczyciel pochodzenia żydowskiego, przywódca ruchu syjonistycznego, l. 1923–1941 kierował Żydowskim Funduszem Narodowym (Keren Kajemet LeIsrael), instytucją finansową utworzoną na V Kongresie Syjonistycznym w Bazylei w 1901 r. [przypis edytorski]

uszak — architektoniczny element dekoracyjny, występ z linii obramienia w górnych narożach okien i drzwi; poszerzenie obramienia okiennego. [przypis edytorski]

uszak — architektoniczny element dekoracyjny, występ z linii obramienia w górnych narożach okien i drzwi. [przypis edytorski]

uszak (archit.) — element dekoracyjny, występ z linii obramienia w górnych narożach okien i drzwi; poszerzenie obramienia okiennego. [przypis edytorski]

uszak (daw.) — rama drzwi a. okien; futryna. [przypis edytorski]

uszczęśliwij — dziś popr.: uszczęśliw; tu: forma dłuższa dla zachowania rytmu wiersza. [przypis edytorski]

uszczwać (daw.) — poszczuć, zaszczuć (na polowaniu). [przypis edytorski]

uszczyknął — dziś popr.: uszczknął; tu: forma wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

uszczyknie — dziś popr.: uszczknie; tu forma wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

uszczypek — dziś: uszczypliwość, przytyk. [przypis edytorski]

uszczypka (daw.) — uszczypliwa uwaga pod czyimś adresem, przymówka. [przypis edytorski]

uszedszy (starop. forma) — uszedłszy. [przypis edytorski]

u Szekspira (…) porwana dziewczyna dowiaduje się, że wystawiona jest na sprzedaż — Szekspir, Perykles, akt IV, scena 2. [przypis edytorski]

uszerścienie — umaszczenie (np. konia); od: szerść (dziś popr. forma: sierść). [przypis edytorski]

uszów — dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]

uszów — dziś popr. forma D.lm: uszu. [przypis edytorski]

uszom ze śniadej skóry — żona poety, Natalia Gałczyńska z domu Awałow, była córką gruzińskiego arystokraty, miała smagłą cerę i ciemne włosy. [przypis edytorski]

usz — tu: uszu. [przypis edytorski]

uszyjek (reg.) a. oszyjek (daw.) — wąskie przejście. [przypis edytorski]

utaiwać się — ukrywać się; kryć się. [przypis edytorski]

Utalentowane niemowlę — w rzeczywistości Desmoulins był młodszy od Robespierre'a tylko o dwa lata. [przypis edytorski]

ut aliquid fecisse videatur (łac.) — aby się zdawało, że coś się robi (Laktancjusz, Divinae Institutiones (Ustanowienia Boże) VII 4.1; cytat niedokładny). [przypis edytorski]

ut aliquid fieri videatur (łac.) — aby było widać, że coś zostało zrobione; placebo. [przypis edytorski]

ut aliquid fieri videotur (łac.) — aby było widać, że coś zostało zrobione. [przypis edytorski]

utarninkas — antradienis. [przypis edytorski]

u Tarnowskich na „Szlaku” — krakowski Pałac na Szlaku, mieszczący się przy ulicy Szlak. [przypis edytorski]

ut desint vires, tamen est laudanda voluntas (łac.) — przysłowie: „Chociaż brakuje sił, trzeba pochwalać chęci” (źródło: Owidiusz, Ex Ponto, w: Epistulae III 4,79). [przypis edytorski]

utemperować — tu: pohamować, uspokoić. [przypis edytorski]

uten a. deben — jednostka wagi, około 91 gramów. W czasach opisywanych w powieści monet jeszcze nie znano. Wartość towaru wyrażano w jednostkach wagowych miedzi, srebra lub złota. [przypis edytorski]

u Tennysona, musiał płakać albo umrzeć — chodzi o damę z poematu Tennysona The Princess (1847):

[przypis edytorski]

utensylia (z łac.) — rzeczy użyteczne; narzędzia, sprzęt, przybory. [przypis edytorski]

utensylia (z łac. utensilia) — rzeczy użyteczne; narzędzia, sprzęt, przybory. [przypis edytorski]

uterus (łac.) — macica. [przypis edytorski]

utile cum dulci (łac.) — przyjemne z pożytecznym. [przypis edytorski]

utile dulci (łac.) — właśc. utile dulci miscere: łączyć przyjemne z pożytecznym. [przypis edytorski]

Utinam falsus vates sim! (łac.) — Obym był fałszywym prorokiem! [przypis edytorski]

utinam sim falsus vates (łac.) — chciałbym się mylić. [przypis edytorski]

uti possidetis (łac.) — co posiadasz; zasada prawa międzynarodowego, wg której kończy się konflikt zbrojny z zachowaniem aktualnego stanu posiadania. [przypis edytorski]

utleniona — tu: o rozjaśnionych włosach. [przypis edytorski]

utnę — tu: ugryzę. [przypis edytorski]

utoczony — wykonany na tokarce, tu: krągły. [przypis edytorski]

utopia — pojęcie użyte po raz pierwszy w 1516 roku przez Thomasa More'a jako tytuł dzieła; projekt idealnego ustroju; tu: coś nierealnego. [przypis edytorski]

Utopia — tytuł dzieła Thomasa More'a (Morusa) z 1516, przedstawiającego fikcyjną wyspę z idealnym systemem społecznym; stąd jako rzecz. pospolity: ideał szczęśliwego społeczeństwa. [przypis edytorski]

Ut quid Deus repulisti in finem (łac.) — Dlaczego, Boże, odrzuciłeś na wieki; Psalm 74. [przypis edytorski]

utracać — dziś popr.: tracić. [przypis edytorski]

utracać — dziś: tracić. [przypis edytorski]

utracił trzy podstawy na których wisiał; zostało dwie — dziś popr.: utracił trzy podstawy, na których wisiał; zostały dwie. [przypis edytorski]

utrafiać — tu: pasować. [przypis edytorski]