Spis treści

Klęska: 1
Młodość: 1 2
Odrodzenie: 1
Poeta: 1
Polska: 1
Powstanie: 1
Ruiny: 1
Syberia: 1
Zesłaniec: 1
Zwątpienie: 1

Zmodernizowano interpunkcję, m.in. dodając przecinki przed imiesłowami przysłówkowymi współczesnymi, zgodnie z obowiązującą obecnie zasadą oraz przy wtrąceniach.

Franciszek NowickiApoteoza [1]

PoetaGdy ból milionów długi i przewlekły

Twoją pierś młodą obrał za swe gniazdo,

Żłobiąc na czole cierniem wieszcza znamię —

Gdy oczy tłumów mgły zwątpień powlekły,

W próżnym pościgu za nadziei gwiazdą

I gdy opadło w dół bezsilne ramię —

Ty, dróg szukając błędnym życia rzekom,

Z którymi serce płomienne się wiodło,

I skostniałego świata rwąc wędzidła, —

Rzuciłeś wtedy wszystkim świata wiekom

To wulkaniczne, niestygnące godło:

Młodości, podaj mi skrzydła!

I usłyszały młode pokolenia

Te słowa wiecznie młode i płomienne,

Budzące w duszy Ikarowe [2] loty,

I Prometejów [3] śmiałe wysilenia,

I dni niepokój, i noce bezsenne,

I wszystkie rannej młodości tęsknoty.

I pierś tych młodych wydęła otucha,

I gwałt tytanów uczuwszy w ramionach

Od zimnych reguł gorętszy, silniejszy,

Lotem Farysów [4] przebiegli kraj ducha,

Zburzyli wszystko, czując siłę w łonach

Świat odbudować lepszy i piękniejszy.

Szli naprzód — kresu nawet nie szukali

W tym dumnym biegu ku jutrzence świata,

Młodości fala niosła ich wezbrana;

Za nimi w gruzach świat stary legł w dali,

Za nimi ludzkość była karłowata,

Za nimi stała przeszłość zadumana…

Młodość, Powstanie, Polska, KlęskaA gdy dzwon dziejów, wśród płaczu i gwałtu,

Hasłem do czynu rozgłosił w przestworze,

Najkrwawszą z polskich tragedyj szeregu —

Oni, marzeniom swym szukając kształtu,

Wzburzyli tchem swym narodowe morze,

Sterując śmiało do wolności brzegu.

Czy w czyn odziali swoją pieśń młodzieńczą,

Spytajcie ulic zbryzganych posoką [5],

Spytajcie lasów!… Polskich puszcz głębiny

Taką wam o nich głuchą pieśń wyjęczą,

Że krew zastygnie wam w żyłach głęboko…

W tej pieśni będą spisane ich czyny.

Syberia, ZesłaniecCzy w czyn oblekli sny młodości dumne,

Spytajcie pustyń polarnej północy,

Gdzie lot skończyły nieszczęsne Ikary! —

Może tam wichry powiedzą wam szumne

Czyny tych ludzi, co szli jak prorocy

Za przyszłość świata paść na stos ofiary.

A mrąc w pustyni śniegami obległej [6],

Tęskną pamięcią jeszcze tam wracali,

Gdzie duch ognisty nie znał hamowidła [7],

W ów kraj uroczy młodości ubiegłej —

I stygnącymi już usty szeptali:

Młodości, podaj nam skrzydła!

Młodość, Ruiny, Zwątpienie, OdrodzenieCóż nam zostało?… ruiny, zwaliska,

Niewiara w wszystko, a nawet w niewiarę,

Życia bez celu puste, błędne koła,

I to szyderstwo, co lodem przyciska

Dwudziestoletnie nasze serca stare,

Dwudziestoletnie, zmęczone już czoła

Dziś młodość ziewa u bramy żywota,

Taka rozumna, zgrzybiała, znudzona —

Zgaszono przed nią blask wszystkich gwiazd dawnych,

Każąc jej wierzyć tylko w gwiazdę — złota;

I przyduszono wszystkie żary łona

Popiołem naszych mogilników [8] sławnych.

A jeśli czasem wśród gniazda szaroty [9]

Rój piskląt orlich wykluł się, a potem

Uczuwszy pióra na swych skrzydeł końcu,

Przy blasku jutrzni chciał wzbić się w poloty —

Zlepiano wtedy orle skrzydła błotem,

By wznieść nie mogły ku gwiazdom i słońcu.

Lecz cóż my winni, że z błota i kału

Wciąż z Feniksowym [10] uporem powstajem,

Gdy zimny rozum zbyt nam pierś ochłodzi —

I tęskni serca, pędu, wiru, szału,

Płomiennym nurtom świata nieść się dajem —

Cóżeśmy winni, że jesteśmy młodzi?

Cóżeśmy winni, że ta młodość smutna,

Marzącym palcem maluje jutrzenki

Na tle naszego bezgwiezdnego nieba,

I mówi do nas zamyślona, smutna,

Odwieczne słowa odwiecznej piosenki:

«Młodości serca i ofiary trzeba».

Gdy w ziemi naszej wszystkie zorze zbladły,

Gdy wróg dziś pisze na narodu ścianie

Żelazną ręką Baltazara runy [11],

I kiedy mężów ramiona opadły,

Grzebiąc ostatnie nadzieje w nirwanie [12],

Gdy starcy idą z rozpaczą do truny [13] —

I cóż my winni, że patrząc [14] zbawienia,

Jako Anteje [15] zrywamy się z ziemi —

A u nóg czując ciężkie hamowidła,

Szukamy świtu na niebie marzenia,

Wołając usty [16] z tęsknoty drżącemi:

Młodości! podaj nam skrzydła!

Przypisy

[1]

apoteoza (gr.) — ubóstwienie; w literaturze: pochwała. [przypis edytorski]

[2]

Ikar (mit. gr.) — syn Dedala. Dedal, uchodząc z synem przed zemstą Minosa, posłużył się sztucznymi skrzydłami zlepionymi woskiem. Ikar wzbił się zbyt wysoko, tak że słońce stopiło wosk, i runął do morza. Ulubiona przenośnia poetycka. [przypis redakcyjny]

[3]

Prometej właśc. Prometeusz (mit. gr.) — wykradł ogień z nieba i przyniósł go ludziom. Za karę przykuty przez Zeusa do skały i skazany na to, aby sęp szarpał mu ustawicznie wątrobę. Również ulubiona przenośnia poetycka. [przypis redakcyjny]

[4]

farys — arabski jeździec, muzułmański wojownik poruszający się na koniu; farysi słynęli z waleczności oraz szybkości, z jaką się poruszali; tu również: nawiązanie do tytułu jednego z utworów Mickiewicza. [przypis edytorski]

[5]

posoka — krew. [przypis edytorski]

[6]

obległy — [tu:] pokryty. [przypis redakcyjny]

[7]

hamowidło (neol.) — hamulec. [przypis edytorski]

[8]

mogilnik (daw.) — cmentarz. [przypis edytorski]

[9]

szarota — roślina z rodziny astrowatych. [przypis edytorski]

[10]

Feniks — mityczny ptak, który budował sobie w świątyni boga słońca gniazdo z mirry i spalał się w nim, aby się odrodzić z popiołów. [przypis redakcyjny]

[11]

Baltazara runy — złowróżbne: «Mane, Tekel, Fares» z Pisma św.; runy: prastare, tajemnicze pismo. [przypis redakcyjny]

[12]

nirwana — Zaczerpnięta z nauk buddyzmu nirwana, często powracająca w obrazowaniu Młodej Polski (Tetmajer, Hymn do Nirwany): nicość jako kres ludzkich dążeń, wiekuista błogość spoczynku i bezczucia. [przypis redakcyjny]

[13]

truna — trumna. [przypis redakcyjny]

[14]

patrząc — tu: wyglądając. [przypis edytorski]

[15]

Antej właśc. Anteusz (mit. gr.) — olbrzym, który odzyskiwał siłę, skoro znużony padł i ciałem dotknął się ziemi. Charakterystyczna dla epoki (gdy szkoła jeszcze była przeniknięta kultem klasycyzmu) obfitość przenośni mitologicznych. [przypis redakcyjny]

[16]

usty — dziś popr. forma N.lm: ustami. [przypis edytorski]

Spis treści

Franciszek NowickiApoteoza[1]

Przypisy

Franciszek NowickiApoteoza [1]