Przypisy

Bruno, Giordano (1548–1600) — wł. filozof, humanista, duchowny katolicki, kilkakrotnie oskarżany o herezję i ostatecznie skazany przez inkwizycję i spalony na stosie. Panteista (utożsamiał Boga z naturą), twórca pojęcia monady jako elementarnej jednostki bytu spajającej przedmiot i podmiot. Uważał, że wszechświat jest nieskończony i podlega stałemu rozwojowi na zasadzie spirali: ciągłych powrotów przy jednoczesnym rozwoju. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — wł. filozof przyrody, panteista, humanista; wspierał heliocentryczne poglądy Kopernika o ruchomości Ziemi, które poszerzył, uważając, że gwiazdy są odległymi słońcami, a Słońce, tak jak inne gwiazdy, porusza się w nieskończonym i wiecznym Wszechświecie; głosił pogląd o wielości zamieszkałych światów (systemów planetarnych wokół gwiazd); w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603). [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — wł. filozof przyrody, panteista, humanista; wspierał heliocentryczne poglądy Kopernika o ruchomości Ziemi, które poszerzył, uważając, że gwiazdy są odległymi słońcami, a Słońce, tak jak inne gwiazdy, porusza się w nieskończonym i wiecznym Wszechświecie; głosił pogląd o wielości zamieszkałych światów (systemów planetarnych wokół gwiazd); w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603). [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof, humanista; łączył różne kierunki filozoficzne, naukowe i religijne, przedstawiciel renesansowej filozofii przyrody, zwolennik poglądów Kopernika; spalony na stosie przez inkwizycję. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof, humanista; twórca pojęcia monady jako elementarnej jednostki bytu spajającej przedmiot i podmiot; utożsamiał Boga z naturą; wspierał heliocentryczne poglądy Kopernika o ruchomości Ziemi, które poszerzył, uważając, że gwiazdy są odległymi słońcami, a Słońce, tak jak inne gwiazdy, porusza się w nieskończonym, wiecznym wszechświecie; głosił pogląd o wielości zamieszkałych światów (systemów planetarnych wokół gwiazd); w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603). [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof przyrody, panteista, humanista; uznany za heretyka i spalony na stosie przez inkwizycję. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof przyrody, wolnomyśliciel, panteista, humanista; w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603); wzniesienie pomnika Giordana Bruna: po zjednoczeniu Włoch i likwidacji Państwa Kościelnego, mimo ostrych protestów Kościoła, w atmosferze podgrzewanej przez demonstracje studenckie i ludowe, rada miejska Rzymu wydała zgodę i 9 czerwca 1889 na miejscu kaźni Giordana Bruna odsłonięto jego pomnik z brązu, autorstwa masońskiego rzeźbiarza Ettore Ferrariego, ufundowany z prywatnych datków; na uroczystości zgromadziły się tysiące osób; papież Leon XIII zagroził opuszczeniem Rzymu i wyjazdem do jednego z krajów katolickich (groźby tej nie zrealizował, gdyż premier Crispi dał do zrozumienia, że o powrocie papieskim nie byłoby już mowy), następnie wydał kolejną encyklikę przeciw masonerii (Ab Apostolici, 15 X 1890), odnosząc się w niej m.in. bezpośrednio do wzniesienia pomnika. [przypis edytorski]

Bruno Winawer (1833–1944) — komediopisarz, publicysta, z zawodu fizyk, wykładowca Politechniki Warszawskiej; pisał głównie komedie o akcji osadzonej we współczesnym świecie nauki i techniki. [przypis edytorski]

brunświcki — właśc. brunszwicki. [przypis edytorski]

Brunszwik, właśc. Karol II, książę Brunszwiku (1804–1873) — niemiecki książę Brunszwiku-Lüneburga z dynastii Welfów panujący w latach 1815–1830; znany ze swoich dziwactw, pozwał kilku wydawców gazet o zniesławienie, gdy twierdzili, że nakłaniał do kontaktów homoseksualnych. [przypis edytorski]

Bruria — córka rabbiego Hananiacha ben Tardiona, jednego z Dziesięciu Męczenników żydowskich, żona Rabbiego Meira; jedna z niewielu kobiet wymienionych w Talmudzie. Znana z obszernej wiedzy nt. halachy i agadów. [przypis edytorski]

bruśnica — borówka brusznica, borówka czerwona. [przypis edytorski]

Bruśnik — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

brusas — rąstagalys. [przypis edytorski]

brus (daw.) — nadsłupie, gruba belka lub kamienne belkowanie spoczywające na kolumnach; architraw. [przypis edytorski]

Brusiłow, Aleksiej Aleksiejewicz (1853–1926) — rosyjski generał kawalerii i generał-adiutant. [przypis edytorski]

brus — kamień szlifierski. [przypis edytorski]

brus — kamień szlifierski używany do ostrzenia narzędzi metalowych. [przypis edytorski]

brus — kamień szlifierski używany do ostrzenia narzędzi metalowych. [przypis edytorski]

brus — kloc drzewa budulcowego, belka; przen.: człowiek nieokrzesany, prostak. [przypis edytorski]

bruslotas — liemenė. [przypis edytorski]

brus — ostrzałka, toczydło; kamień do ostrzenia metalowych ostrzy. [przypis edytorski]

brusque (fr.) — szorstki, opryskliwy. [przypis edytorski]

brusque (fr.) — szorstki. [przypis edytorski]

Brusque — jedno z największych miast w stanie Santa Catarina w Brazylii. [przypis edytorski]

Brussa — dziś Bursa: miasto w płn.-zach. Turcji. [przypis edytorski]

Brussa — ob. Bursa, miasto w płn.-zach. Turcji, 25 km od morza Marmara. [przypis edytorski]

Brussonatia papyrifera (łac.), pol. brusonecja chińska a. morwa papierowa (bot.) — gatunek roślin pochodzących z Azji; najstarszy z materiałów włóknistych używanych do produkcji papieru (ok. 100 n.e. w Chinach). [przypis edytorski]

Brustlatz — Kleidereinsatz, mit Bändern festgehalten. [przypis edytorski]

brus — toczydło, kamień szlifierski do ostrzenia narzędzi; por. starop. czasownik: bruszyć. [przypis edytorski]

brusznica — borówka czerwona, zimotrwała krzewinka. [przypis edytorski]

brusznica — czerwona jagoda. [przypis edytorski]

brusznica — jagoda. [przypis edytorski]

brusznice — borówki. [przypis edytorski]

Bruta, co mszcząc się, rózgi ciemięzcom odbiera — mszcząc się za Lukrecję i wolność; rózgi (fasces), symbol najwyższej władzy. [przypis edytorski]

brutalne postępki w roku 1815 i 1816 — tzw. biały terror, masowe wyroki śmierci i mordy dokonywane na republikanach i bonapartystach przez władze i zbrojne grupy rojalistyczne po ostatecznym upadku Napoleona, głównie na południu Francji. [przypis edytorski]

brutalstwo — dziś: brutalność. [przypis edytorski]

brutalstwo — dziś brutalność. [przypis edytorski]

brutalstwo — dziś popr.: brutalność. [przypis edytorski]

brut (fr.) — dziki, nieokrzesany. [przypis edytorski]

Brutus is an honourable man! (ang.) — Brutus to człowiek honoru! (przemówienie Marka Antoniusza, patrz Juliusz Cezar Shakespeare'a). [przypis edytorski]

Brutus, Lucjusz Juniusz — rzymski polityk, pierwszy konsul Rzymu w VI w. p.n.e. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po klęsce w bitwie pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, zwolennik optymatów; potomek Lucjusza Juniusza Brutusa, przywódcy powstania zakończonego wypędzeniem ostatniego króla rzymskiego i ustanowieniem republiki; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po klęsce w bitwie pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — zwolennik optymatów, zaangażowany po stronie Pompejusza w walce przeciw Cezarowi, dostał się do niewoli po bitwie pod Farsalos; ułaskawiony przez Cezara w r. 48 p.n.e. otrzymał zarząd nad Galią Cisalpińską, a w r. 44 p.n.e. urząd pretora; wziął udział w zamachu na Cezara w dniu idów marcowych, 15 marca 44 p.n.e.; mowa Marka Antoniusza na pogrzebie Cezara skierowała gniew Rzymian przeciwko zamachowcom i Brutus wraz z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, musieli ratować się ucieczką; nastepnie zebrawszy siły republikanów, dawnych stronników Pompejusza, wystąpili zbrojnie przeciw władzy triumwirów; widząc bliską klęskę w bitwie pod Filippi w Macedonii, Brutus odebrał sobie życie. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — zwolennik optymatów, zaangażowany po stronie Pompejusza w walce przeciw Cezarowi, dostał się do niewoli po bitwie pod Farsalos; ułaskawiony przez Cezara w r. 48 p.n.e. otrzymał zarząd nad Galią Cisalpińską, a w r. 44 p.n.e. urząd pretora; wziął udział w zamachu na Cezara w dniu idów marcowych 15 marca 44 p.n.e.; mowa Marka Antoniusza na pogrzebie Cezara skierowała gniew Rzymian przeciwko zamachowcom i Brutus wraz z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, musieli ratować się ucieczką; nastepnie zebrawszy siły republikanów, dawnych stronników Pompejusza, wystąpili zbrojnie przeciw władzy triumwirów; widząc bliską klęskę w bitwie pod Filippi w Macedonii, Brutus odebrał sobie życie. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — zwolennik optymatów, zaangażowany po stronie Pompejusza w walce przeciw Cezarowi, dostał się do niewoli po bitwie pod Farsalos; ułaskawiony przez Cezara w r. 48 p.n.e. otrzymał zarząd nad Galią Cisalpińską, a w r. 44 p.n.e. urząd pretora; wziął udział w zamachu na Cezara w dniu idów marcowych 15 marca 44 p.n.e.; mowa Marka Antoniusza na pogrzebie Cezara skierowała gniew Rzymian przeciwko zamachowcom i Brutus wraz z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, musieli ratować się ucieczką; następnie zebrawszy siły republikanów, dawnych stronników Pompejusza, wystąpili zbrojnie przeciw władzy triumwirów; widząc bliską klęskę w bitwie pod Filippi w Macedonii, Brutus odebrał sobie życie. [przypis edytorski]

Brutus (mit.) — wnuk Eneasza, według legend cyklu arturiańskiego założyciel Nowej Troi w miejscu dzisiejszego Londynu i pierwszy król Anglii (nie należy mylić z Marcusem Iuniusem Brutusem, 85–42, przybranym synem i jednym z zabójców Juliusza Cezara). [przypis edytorski]

Brutusowie — w historii rzymskiej wyróżnili się dwaj Brutusowie: Lucjusz Juniusz Brutus: przywódca powstania przeciwko królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu, założyciel republiki rzymskiej, pierwszy konsul (509 p.n.e.) oraz Marek Juniusz Brutus, zwany Brutusem Młodszym (85–42 p.n.e.): republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutusowi w wilią przegranej, tak Ottonowi pod Bedriakiem wieszcze znaki się objawiły — Brutus po przegranej bitwie z Markiem Antoniuszem i Oktawianem Augustem pod Filippi, 23 listopada 42 p.n.e., popełnił samobójstwo; cesarz Oton (Marcus Salvius Otho) pokonany przez Witeliusza w bitwie pod Bedriacum 14 kwietnia 69 r., popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus — w historii rzymskiej wyróżnili się dwaj Brutusowie: Lucjusz Juniusz Brutus: przywódca powstania przeciwko królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu, założyciel republiki rzymskiej, pierwszy konsul (509 p.n.e.) oraz Marek Juniusz Brutus, zwany Brutusem Młodszym (85–42 p.n.e.): republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutus — w historii rzymskiej wyróżnili się dwaj Brutusowie: Lucjusz Juniusz Brutus: założyciel republiki rzymskiej, pierwszy konsul (509 p.n.e.) oraz Marek Juniusz Brutus, zwany Brutusem Młodszym (85–42 p.n.e.): republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutus, właśc. Marek Juniusz Brutus (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po przegranej bitwie z Markiem Antoniuszem i Oktawianem Augustem pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus, właśc. Marek Juniusz Brutus (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po klęsce w bitwie pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

bruździć komuś — przeciwstawiać się komuś, działać przeciw komuś. [przypis edytorski]

bruździć — szkodzić, przeszkadzać. [przypis edytorski]

bruździć — tu: (pot.) przeszkadzać. [przypis edytorski]

bruździć — tu: robić bruzdy, marszczyć wodę. [przypis edytorski]

bruzda — podłużny rowek wykonany w ziemi pługiem lub innym narzędziem rolniczym. [przypis edytorski]

brwie (daw., gw.) — brwi (forma M. i B. lm). [przypis edytorski]

brwie (daw., gw.) — brwi (M.lm). [przypis edytorski]

brwie — dziś popr. forma M.lm: brwi. [przypis edytorski]

Bryant, Jacob (1715–1804) — autor książki o wojnie trojańskiej. [przypis edytorski]

Bryant, Jacob (1715–1804) — brytyjski pisarz, mitograf i znawca starożytności. [przypis edytorski]

bryczesy — spodnie do jazdy konnej. [przypis edytorski]

brydy (daw.) — wstęgi lub pasy do wiązania kapelusza damskiego, przechodzące po bokach głowy i zawiązywane pod brodą. [przypis edytorski]

bryftrygier (z niem.) — listonosz. [przypis edytorski]

brygada — Brygada Szturmowa SS „Dirlewanger” (SS-Sturmbrigade Dirlewanger), utworzona w 1940 jako pluton złożony z kłusowników, a z czasem stopniowo rozbudowywana, brała udział w wyjątkowo okrutnych represjach wobec ludności cywilnej na okupowanych terenach Polski i Białorusi. W Warszawie znalazła się 4 sierpnia 1944 roku. W tym czasie większość jej personelu stanowili zwolnieni z więzień i obozów mordercy, gwałciciele, podpalacze i włamywacze. Brygada Dirlewangera poniosła ciężkie straty w walce z Armią Krajową, a jej zapał bojowy i skuteczność były poddawane w wątpliwość przez samych Niemców. Dużą aktywność wykazała natomiast na polu represji wobec ludności cywilnej Warszawy, którą w sadystyczny sposób mordowano, gwałcono i ograbiano. [przypis edytorski]

Brygada Świętokrzyska — Brygada Świętokrzyska NSZ, oddział zbrojny Narodowych Sił Zbrojnych, działający od połowy sierpnia 1944 do połowy sierpnia 1945 r. [przypis edytorski]

brygada świętokrzyska — oddział zbrojny Narodowych Sił Zbrojnych, który nie podporządkowawszy się rozkazowi scalenia z Armią Krajową, działał od 10. sierpnia 1944 do poł. sierpnia 1945 na Kielecczyźnie; nękała ludność wiejską rekwizycjami, wywiad AK notował notoryczną współpracę brygady z Niemcami, niekiedy również z Gestapo. [przypis edytorski]

Brygada Strzelców Podhalańskich — właściwie Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (SBSP), jednostka piechoty Wojska Polskiego we Francji, utworzona w styczniu 1940 roku. Żołnierzami byli przede wszystkim emigranci zarobkowi i weterani wojny domowej w Hiszpanii, którzy walczyli po stronie republikańskiej. [przypis edytorski]

brygadier — stopień w armii carskiej pomiędzy pułkownikiem a generałem, istniejący do końca XVIII w. [przypis edytorski]

Brygady Spadochronowej — 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa, dowodzona przez gen. Stanisława Sosabowskiego, została utworzona w 1941 r. na terenie Wielkiej Brytanii przez rząd polski na uchodźstwie z myślą o wsparciu powszechnego powstania w Polsce z chwilą załamania wojsk niemieckich. Plan zakładał przerzut brygady drogą lotniczą na pokładach samolotów dostarczonych przez zachodnich sojuszników. W istniejących w 1944 roku realiach politycznych było to jednak niemożliwe. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone nie były zainteresowane realizacją tego planu i wywierały nacisk na rząd polski, aby wyraził on zgodę na użycie brygady na froncie zachodnim, do czego ostatecznie doszło we wrześniu 1944 r. pod Arnhem. [przypis edytorski]

Brygady SS RONA — Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa, formacja kolaboracyjna w służbie niemieckiej złożona z Rosjan. Jej dowódcą był Waffen SS-Brigadefuhrer Bronisław Kamiński. W czasie powstania warszawskiego Brygada Szturmowa SS „RONA” stacjonowała do 26 sierpnia na Ochocie i w Śródmieściu, gdzie dopuściła się licznych zbrodni. Jej wartość bojowa była niewielka. Mimo to pod koniec 1944 r. Niemcy podjęli się rozbudowania jej do rozmiarów dywizji, czego jednak ostatecznie do końca wojny nie zdołano zrealizować. [przypis edytorski]

brygant (daw.) — zbójca, bandyta. [przypis edytorski]

brygantyna — typ dwumasztowego żaglowca, posiadający na przednim maszcie ożaglowanie rejowe, a na tylnym ożaglowanie skośne. [przypis edytorski]

brygant (z wł. brigante) — rozbójnik, bandyta. [przypis edytorski]

bryg — typ dwumasztowego żaglowca z ożaglowaniem rejowym na obu masztach; szybki i zwrotny, był popularny w XVIII i XIX w. jako statek handlowy i wojenny. [przypis edytorski]

bryg — typ dwumasztowego żaglowca z ożaglowaniem rejowym na obu masztach; szybki i zwrotny, popularny w XVIII i XIX w. jako statek handlowy i wojenny. [przypis edytorski]

Bryjareus — mityczny sturęki olbrzym. [przypis edytorski]

bryka — odkryty powóz konny. [przypis edytorski]

brykla (daw.) — stalowa lub fiszbinowa listewka w gorsecie. [przypis edytorski]