Przypisy

sekcjonować (daw., z łac. sectio: krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio, krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

Sekeletu (ok. 1835–1863) — król Makololów (od ok. 1851) w ob. zach. Zambii. [przypis edytorski]

seki-demiseki — wina wytrawne i półwytrawne (fr. sec oraz demi-sec). [przypis edytorski]

sekować (wł. seccare) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekować (z wł.) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekrecja (daw.) — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.) — wydzielanie. [przypis edytorski]

sekreta (daw.) — dziś popr. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr. forma B. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr.: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś: sekrety. [przypis edytorski]

sekretarzów — dziś popr.: sekretarzy. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z nadbudówką zawierającą szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z umieszczonym na jego blacie elementem zawierającym szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — mebel przypominający biurko, z kompletem szufladek ustawionych na blacie. [przypis edytorski]

sekretnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: sekretnymi. [przypis edytorski]

sekstans — przyrząd nawigacyjny. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd nawigacyjny do pomiaru wysokości ciał niebieskich nad horyzontem, używany także do pomiaru kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na Ziemi. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd stosowany w żeglarstwie i astronomii, służący do mierzenia wysokości (kąta wzniesienia) ciał niebieskich nad horyzontem, a także kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na powierzchni ziemi. [przypis edytorski]

sekstern — tu: zeszyt (ogólnie: sześciokrotnie złożony arkusz papieru). [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem. [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem, od 42 p.n.e. dzięki potężnej flocie kontrolując Sycylię. [przypis edytorski]

Sekstus Tarkwiniusz — wg tradycji syn ostatniego króla rzymskiego pochodzenia etruskiego, Tarkwiniusza Pysznego; goszcząc krewniaka, zgwałcił jego żonę Lukrecję, która popełniła samobójstwo, co stało się przyczyną powstania, wypędzenia króla z Rzymu i ustanowienia republiki (509 p.n.e.); zob. Liwiusz Od założenia Miasta I 57–50. [przypis edytorski]

sekstyna — strofa sześciowersowa. [przypis edytorski]

seksus (łac. sexus) — płeć. [przypis edytorski]

sekta Alego — szyicki nurt islamu, powstały w wyniku sporu o sukcesję po śmierci Mahometa; za jego prawowitych następców szyicki uznają jedynie członków jego rodziny, potomków Alego ibn Abi Taliba i córki proroka, Fatimy; szyizm dominuje w Iranie (dawna Persja), Iraku i Azerbejdżanie. [przypis edytorski]

sektant — sekciarz; członek grupy odcinającej się od ogółu. [przypis edytorski]

sektarz (daw.) — członek sekty. [przypis edytorski]

sektarz — siekciarz, heretyk. [przypis edytorski]

sekt (z niem.) — wino musujące. [przypis edytorski]

sekularny — tu: występujący raz na stulecie. [przypis edytorski]

Sekulase Kulorum — fonetycznie zapisane, z odmiennym podziałem na wyrazy, łac. secula seculorum: wieki wieków; wyrażenie używane podczas mszy katolickiej w obrządku łacińskim. [przypis edytorski]

sekundant — pełnomocnik w trakcie pojedynku, wybierany przez każdego z uczestników. [przypis edytorski]

sekundant — świadek osoby biorącej udział w pojedynku. [przypis edytorski]

sekundant (z łac.) — pośrednik i świadek uczestnika pojedynku; przed walką ustalał jej warunki z sekundantem przeciwnika i pilnował ich przestrzegania, m.in. w przypadku pojedynku na broń palną odmierzał krokami ustaloną odległość, w jakiej mają stanąć uczestnicy, żeby do siebie strzelać. [przypis edytorski]

sekundować (z łac.) — pomagać, towarzyszyć. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundare) — wspierać, pomagać; wtórować. [przypis edytorski]

sekundować (z łac. secundo, secundare) — pomagać, towarzyszyć; ochraniać, bronić. [przypis edytorski]

Sekwana — rzeka w płn. Francji, przepływająca przez Paryż. [przypis edytorski]

sekwestrator — urzędnik dokonujący sekwestracji, egzekucji zaległych podatków. [przypis edytorski]

sekwestr (daw.) — konfiskata majątku. [przypis edytorski]

sekwestr — konfiskata majątku. [przypis edytorski]

sekwestr — zajęcie majątku na rzecz państwa. [przypis edytorski]

sekwestr — zajęcie majątku w celu zapewnienia realizacji dochodzonego roszczenia. [przypis edytorski]

sełedec a. osełedec — noszony przez Kozaków kosmyk włosów na czubku ogolonej głowy. [przypis edytorski]

seł (gw.) — szedł. [przypis edytorski]

seło — wieś. [przypis edytorski]

seladon — dziś popr.: celadon: sentymentalny, wierny kochanek; od imienia Celadona, bohatera popularnej sielankowej powieści-rzeki Astrea (1607–1627) Honoriusza d'Urfé. [przypis edytorski]

Seladon — uosobienie sentymentalnego kochanka; bohater sielankowej powieści-rzeki Astrea Honoriusza d'Urfé, publikowanej w latach 1607–1627 i cieszącej się szaloną popularnością; za życia autor wydał trzy części, a po jego śmierci w 1625 r., na podstawie pozostawionych przez niego notatek do ciągu dalszego Balthazar Baro i Pierre Boitel dopisali kolejne trzy. [przypis edytorski]

selam (tur.) — witaj (formuła powitania). [przypis edytorski]

Selangor — stan w Malezji. [przypis edytorski]

Selbstdasein (niem.: Selbst: jaźń; selbst: samo w sobie; dasein: bycie tu, tu-bycie) — bycie samo w sobie; nie do końca jasne odwołanie do terminu z zakresu fenomenologii: dasein, oznaczającego w filozofii Jaspersa „byt w sobie”, czyste istnienie (którego przeciwieństwem jest egzystencja, otwarta na autentyczne bycie), zaś w filozofii Heideggera odwrotnie, oznaczającego sposób przejawiania się rzeczy (byt; którego przeciwieństwem jest fenomen w sensie ścisłym, sein: bycie, jako zasada istnienia rzeczy). [przypis edytorski]

Selbstlob stinkt (niem.) — samolub cuchnie. [przypis edytorski]

seledyn, kolor seledynowy — kolor bladozielony. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini i personifikacja księżyca. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini Księżyca. [przypis edytorski]

Selene (mit. gr.) — bogini księżyca. [przypis edytorski]

selenit — kamień księżycowy o specyficznym połysku. [przypis edytorski]

selenit — połyskliwa odmiana gipsu, nazwana od gr. Selene (księżyc). [przypis edytorski]

selera — dziś słowo „seler” jest rodzaju męskiego. [przypis edytorski]

self-acting (ang.) — właśc. self-acting spinning mule, automatyczna przędzarka mulejowa, opatentowana przez Richarda Robertsa w 1825. [przypis edytorski]

self-acting mule — właśc. self-acting spinning mule, automatyczna przędzarka mulejowa, opatentowana przez Richarda Robertsa w 1825. [przypis edytorski]

selfaktor — rodzaj przędzarki (tzw. wózkowej) używanej do wytwarzania przędzy gł. z wełny. [przypis edytorski]

selfaktor — rodzaj wózkowej maszyny do przędzenia. [przypis edytorski]

self-government (ang.) — samorząd, autonomia. [przypis edytorski]

self-made man (ang.) — człowiek, który sam wszystko osiągnął, własną pracą doszedł do majątku. [przypis edytorski]

self-made-man (ang.) — człowiek, który sam wszystko osiągnął, własną pracą doszedł do majątku. [przypis edytorski]

Self-preservation is the first law of nature (ang.) — Samoobrona jest pierwszym prawem natury. [przypis edytorski]

Selimbria — staroż. greckie miasto w Tracji, na europejskim wybrzeżu Propontydy (morza Marmara); ob. Silivri w Turcji, w prowincji Stambuł. [przypis edytorski]

Selin — Selinus, miasto na Sycylii. [przypis edytorski]

Selizeta — bohaterka dramatu Aglawena i Selizeta Maurice'a Maeterlincka z 1896 r. [przypis edytorski]

Selkirk, Aleksander, właśc. Alexander Selcraig (1676–1721) — szkocki żeglarz i korsarz, który spędził samotnie cztery lata na bezludnej wyspie niewielkiego archipelagu Juan Fernández na Oceanie Spokojnym; jego losy były inspiracją dla Daniela Defoe do napisania książki o Robinsonie Cruzoe. [przypis edytorski]

Selkit — egipska bogini-skorpion, broniąca przed jadowitymi żądłami skorpionów i ukąszeniami węży oraz lecząca zatrute rany. Przedstawiana jako kobieta ze skorpionem na głowie lub jako skorpion. Obok Izydy, Neftydy i Neit, jedna z czterech bogiń strażniczek sarkofagu. [przypis edytorski]

sella curulis (łac.) — krzesło kurulne, składany taboret o wygiętych, nożycowych nogach; w starożytnym Rzymie przysługiwało królom, a w okresie republiki wyższym urzędnikom. [przypis edytorski]

Sellheim, Hugo (1871–1936) — niemiecki ginekolog i położnik, badał możliwości opracowania chemicznego testu ciążowego i sposobu ustalania ojcostwa, zaproponował szereg zmian w operacjach ginekologicznych, wniósł znaczący wkład w edukację na temat seksualności, antykoncepcji i porodu. Tu mowa o jego pracy z 1878 na temat zachowań dwóch wykastrowanych kogutów. [przypis edytorski]

Sellon, Jean-François (1707–1790) — dyplomata z Genewy, ambasador we Francji w latach 1749-1764. [przypis edytorski]

Sellowie — mieszkańcy Dydony. Niemycie nóg i spanie na gołej ziemi były związane z kultem Zeusa. [przypis edytorski]

selva selvagia (wł.) — dziki las; wyrażenie użyte w początkowych wersach Boskiej Komedii Dantego. [przypis edytorski]

selwaser a. serwaser — kwas azotowy. [przypis edytorski]

seman — autorski neologizm. [przypis edytorski]

Semarang — miasto w Indonezji na północnym wybrzeżu wyspy Jawy. [przypis edytorski]

Sembrzycki, Jan Karol (1823–1886) — mazurski działacz oświatowy, historyk, folklorysta i pisarz. [przypis edytorski]

Semele a. Tyone (mit. gr.) — królewna tebańska, córka króla Kadmosa i Harmonii; kochanka Zeusa, matka Dionizosa; namówiona przez podstępną boginię Herę, żonę Zeusa, postanowiła namówić swego kochanka, aby ukazał się jej w swej prawdziwej, boskiej postaci; gdy Zeus spełnił jej prośbę, Semele zginęła rażona piorunem (a. spalona); Zeus uratował jedynie jej płód, zaszył go w udzie i wydał na świat małego Dionizosa, boga wina i płodności; gdy Dionizos dorósł, zabrał Semele z Hadesu na Olimp jako boginię Tyone. [przypis edytorski]

Semele (mit. gr.) — królewna tebańska, matka Dionizosa (jego ojcem był Zeus). [przypis edytorski]

Semempses (gr.) — Semerchet (ok. 2890–2870 p.n.e), przedostatni faraon I dynastii. [przypis edytorski]

semen (daw.) — Kozak na czyjejś służbie, zaciężny żołnierz kozacki. [przypis edytorski]

Semenenko, Piotr (1814–1886) — polski pisarz i działacz katolicki, uczestnik powstania listopadowego, emigrant; od 1841 ksiądz, współzałożyciel (1842) i przełożony generalny Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego (tzw. zmartwychwstańców); zwalczał poglądy towiańczyków. [przypis edytorski]

semen — Kozak. [przypis edytorski]

Semenów — daw. forma M. lp rm przymiotnika, dziś: Semenowy, należący do Semena. [przypis edytorski]

semen (z ukr.) — nadworny kozak z Rusi. [przypis edytorski]

Semiarus — w innym oprac. Semjasa. [przypis edytorski]

Semici — grupa ludów mówiących jęz. semickimi, zamieszkująca od starożytności Bliski Wschód (Mezopotamię, Syrię, Palestynę, Płw. Arabski), współcz. gł. Arabowie i Żydzi; termin wprowadzony w XVIII w., daw. używany w znaczeniu etnicznym i rasowym, ob. niestosowany w nauce poza użyciem nieformalnym w odniesieniu do grupy ludów staroż.; pot. często: Żydzi. [przypis edytorski]

semina (łac.) — ziarna. [przypis edytorski]

seminis retenti (łac.) – zatrzymanie nasienia. [przypis edytorski]

Seminole — plemię Indian Ameryki Płn., zamieszkujące płn. Florydę i ob. płd. Georgię; powstało w XVIII w. z odszczepieńców z innych plemion, gł. z konfederacji Krików. [przypis edytorski]

Semiramida — legendarna królowa asyryjska, bohaterka licznych opowieści; wg tradycji na jej rozkaz założono wiszące ogrody w Babilonie, uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. [przypis edytorski]

Semiramida — legendarna królowa babilońska, wg niektórych podań półbogini i założycielka imperium babilońskiego. Jej imieniem nazwano babilońskie wiszące ogrody, stworzone na rozkaz króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.) i uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Być może pierwowzór legendy o Semiramidzie stanowi postać królowej asyryjskiej Sammu-ramat, żyjącej w IX w. p.n.e. [przypis edytorski]

Semiramida (mit. asyryjska) — legendarna królowa babilońska, wg niektórych podań półbogini i założycielka imperium babilońskiego. Jej imieniem nazwano babilońskie wiszące ogrody, stworzone na rozkaz króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.) i uznane za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Być może pierwowzór legendy o Semiramidzie stanowi postać królowej asyryjskiej Sammu-ramat, żyjącej w IX w. p.n.e. [przypis edytorski]