Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 113657 przypisów.
czytywam (daw.) — dziś: czytuję. [przypis edytorski]
Czy wasz Staś biskup czy Kostka? (…) — chodzi o patrona najstarszego syna Wandy i Władysława Żeleńskich; biskup to św. Stanisław ze Szczepanowa (1030–1079), biskup krakowski, męczennik, skazany przez króla Bolesława Szczodrego na śmierć przez poćwiartowanie, święty kościoła katolickiego, którego wspomnienie w polskim kościele wyznaczone jest na dzień 8 maja (ogólnie w kościele katolickim 11 kwietnia, w rocznicę śmierci męczeńskiej); Kostka to św. Stanisław Kostka (1550–1568), jezuita, święty katolicki, którego kult jest ściśle związany z polityką jezuitów w Polsce w XVI i XVII, wspomnienie tego świętego wyznaczono w polskim kościele na 18 września (ogólnie w kościele katolickim 13 listopada). [przypis edytorski]
czy więcej (…) co wyrzucą — czy coś więcej wyrzucą (ujawnią). [przypis edytorski]
czyż bo (daw.) — w takim przestawnym szyku oznacza: czy więc, czy też. [przypis edytorski]
Czyżby (…) — w tłumaczeniu brak poprzedniego akapitu, w oryg. niem. Eine unheimliche Angst ergriff ihn (ogarnął go niesamowity strach); red. WL. [przypis edytorski]
czyż ci serca stało — sens: czy wystarczyło ci odwagi. [przypis edytorski]
czyżem ja żarłok (daw.) — czy jestem żarłokiem. [przypis edytorski]
czyżem przemarzył czas — sens: czy marząc, zapomniałem o terminie spotkania. [przypis edytorski]
czyżem zasłużył — czyż zasłużyłem. [przypis edytorski]
czy że raz wygrał (…) ma nam bydź silniejszy (starop.) — czy przez to, że raz wygrał, ma być silniejszy od nas. [przypis edytorski]
Czyżeś ty samo nie dokonało wszystkiego, Ty święte, grzejące serce? — z wiersza Goethego Prometeusz. [przypis edytorski]
Czyżewski, Tytus (1880–1945) — poeta, a także malarz i teoretyk sztuki, współtwórca koncepcji formizmu. [przypis edytorski]
Czyż ja cię kiedykolwiek brałem na serio, osesku? — w rzeczywistości Desmoulins (ur. 2 marca 1760) był młodszy od Dantona (ur. 26 października 1759) tylko o kilka miesięcy; osesek: niemowlę karmione piersią. [przypis edytorski]
czyż nie dobrze (…) pożalić się — zdanie eliptyczne z pominiętym orzeczeniem; inaczej: czyż nie jest dobrze (…). [przypis edytorski]
czyż nie podobny do Kirelejsona? Mało gada, dużo myśli: usiądzie, podeprze brode: myśli, myśli! — mowa o popularnych w sztuce ludowej rzeźbach przedstawiających tzw. Chrystusa frasobliwego. [przypis edytorski]
Czyż triumf Woltera na deskach Komedii Francuskiej nie był triumfem filozofii jego wieku? — Wolter był zarówno znanym pisarzem i filozofem, jak i sławnym dramaturgiem: napisał ponad 50 sztuk teatralnych, wystawianych z wielkim powodzeniem na scenie Comédie Française. Uznaje się go za największego francuskiego dramaturga XVIII w., choć obecnie jego sztuki nie są grywane. [przypis edytorski]
czyż wy z Efezu nie jesteście Ateńczykami z dawnych lat? — wg tradycji przywódcą kolonistów jońskich w Azji Mniejszej i założycielem miasta Efez był Androklos, syn Kodrosa, ostatniego króla Aten. [przypis edytorski]
czy życzą — dziś: czy życzą sobie. [przypis edytorski]
czy zdjąć cię, słonko, czyli wesprzeć namżeć — inaczej: czy mamy się zdjąć, słonko, czy wesprzeć; namżeć: konstrukcja z partykułami wzmacniającymi -że- i -ć. [przypis edytorski]
czyzmy (starop.) — ciżmy, sandały. [przypis edytorski]
czy znak ten za nami, Czy za tobą — sens: do kogo się odnosi. [przypis edytorski]
Czy znasz ten kraj, Gdzie cytryna dojrzewa? — nieco zmieniony początek wiersza Goethego Wezwanie do Neapolu w przekładzie Mickiewicza. [przypis edytorski]
δάὒμάξειν (gr.) — wyśnienie. [przypis edytorski]
δαυμάξειν μάλα φιλοσοφικον παδος (gr.) — wielkie wolne filozoficzne natchnienie. [przypis edytorski]
διαφορά (gr.) — zróżnicowanie, różnorodność. [przypis edytorski]
δοσ μοι που στω (dos moi pou sto; gr.) — daj mi miejsce, bym stanął; pierwsza część sentencji, której dokończenie brzmi καὶ τὰν γᾶν κινάσω (kai tan gan kinaso), czyli: a poruszę ziemię. [przypis edytorski]
Dąbal, Tomasz Jan (1890–1937) — polski działacz polityczny, żołnierz Legionów; początkowo związany z ruchem chłopskim, członek PSL, wraz z ks. Eugeniuszem Okoniem proklamował w 1918 powstanie Republiki Tarnobrzeskiej oraz zorganizował w 1919 Chłopskie Stronnictwo Radykalne; poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1921), usiłował interpelacjami zmobilizować władzę odrodzonej Polski do przeciwdziałania nędzy chłopów, m.in. przypadkom śmierci głodowej wśród ludności wiejskiej; we wrześniu 1920 wstąpił do nielegalnej wówczas w II RP Komunistycznej Partii Robotniczej Polski; z powodu swego publicznego oświadczenia w 1920, że uważa Armię Czerwoną za sprzymierzeńca narodu polskiego, został pozbawiony immunitetu poselskiego (1921), postawiony przed sądem i skazany na 6 lat ciężkiego więzienia (1922); w 1923 w wyniku wymiany więźniów politycznych znalazł się w ZSRR; współorganizował Międzynarodówkę Chłopską przy Kominternie, ukończył studia rolnicze, w 1934 uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych, był członkiem władz Białoruskiej Akademii Nauk w Mińsku; szczególnie aktywnie działał na Białorusi i w tzw. Marchlewszczyźnie (polskim obwodzie autonomicznym na Wołyniu); w 1936 padł ofiarą tzw. wielkiej czystki: aresztowany przez NKWD, został skazany na śmierć za „udział w organizacji szpiegowsko-dywersyjnej”. [przypis edytorski]
Dąbal, Tomasz Jan (1890–1937) — polski działacz polityczny, żołnierz Legionów; początkowo związany z ruchem chłopskim, członek PSL, wraz z ks. Eugeniuszem Okoniem proklamował w 1918 r. powstanie Republiki Tarnobrzeskiej oraz zorganizował w 1919 Chłopskie Stronnictwo Radykalne; poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1921), usiłował interpelacjami zmobilizować władzę odrodzonej Polski do przeciwdziałania nędzy chłopów, m.in. przypadkom śmierci głodowej wśród ludności wiejskiej; we wrześniu 1920 r. wstąpił do nielegalnej wówczas w II RP Komunistycznej Partii Robotniczej Polski; z powodu swego publicznego oświadczenia w 1920 r., że uważa Armię Czerwoną za sprzymierzeńca narodu polskiego, został pozbawiony immunitetu poselskiego (1921), postawiony przed sądem i skazany na 6 lat ciężkiego więzienia (1922); w 1923 w wyniku wymiany więźniów politycznych znalazł się w ZSRR. Współorganizował Międzynarodówkę Chłopską przy Kominternie, ukończył studia w zakresie nauk rolniczych, w 1934 r. uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych, był członkiem władz Białoruskiej Akademii Nauk w Mińsku; szczególnie aktywnie działał na Białorusi i w tzw. Marchlewszczyźnie (polskim obwodzie autonomicznym na Wołyniu). Padł ofiarą tzw. „wielkiej czystki”: aresztowany przez NKWD 29 grudnia 1936, został skazany na śmierć za „udział w organizacji szpiegowsko-dywersyjnej” 21 sierpnia 1937; wyrok wykonano tego samego dnia w więzieniu Lefortowo w Moskwie. [przypis edytorski]
Dąbrówka, częściej Dobrawa Przemyślidka (czes. Doubravka) (ok. 930–977) — żona polskiego księcia Mieszka I, według legendy nakłoniła męża do przyjęcia chrześcijaństwa i chrystianizacji Polski. [przypis edytorski]
dąbrowa — las dębowy. [przypis edytorski]
dąbrowa — las lub zagajnik dębowy. [przypis edytorski]
dąbrowa — obszar leśny z przewagą drzewostanu dębowego. [przypis edytorski]
Dąbrowica — wieś w powiecie tarnobrzeskim, w gminie Baranów Sandomierski. [przypis edytorski]
Dąbrowna — obecnie Dąbrówno, wieś w powiecie ostródzkim. [przypis edytorski]
Dąbrowska, Maria (1889–1965) — pisarka, autorka opowiadań (cykl Ludzie stamtąd), powieści (monumentalne Noce i dnie), tekstów publicystycznych oraz esejów. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Ignacy (1869–1932) — powieściopisarz i nowelista z warszawskiego kręgu modernistów; od wczesnej młodości cierpiał na gruźlicę; debiutował w 1892 r. powieścią Śmierć, która zyskała mu uznanie i wkrótce została przetłumaczona na rosyjski (1894, 1908), niemiecki (dwukrotnie w 1896 r.) oraz czeski (1913); Dąbrowski był mężem poetki i rzeźbiarki Marii Gerson-Dąbrowskiej. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, twórca Legionów, tj. oddziałów polskich we Włoszech; utwór noszący jego imię (Mazurek Dąbrowskiego) jest dzisiaj hymnem Polski. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech, dowódca naczelny wojsk polskich w 1813, generał jazdy armii Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech, dowódca naczelny wojsk polskich w 1813 r., generał jazdy armii Królestwa Polskiego w latach 1815–1816. Początkowo służył w wojsku saskim i gwardii elektorskiej, dopiero w 1792 r., na prośbę Stanisława Augusta zwolniony z powinności wobec Fryderyka II, przeszedł do wojska polskiego; nie będąc zorientowany w sytuacji polit. Polski, zanim przyłączył się do powstańców kościuszkowskich, złożył przysięgę na wierność konfederacji targowickiej, czego o mało nie przypłacił życiem: posądzony o zdradę, stanął przed sądem wojskowym i tylko zręczności Józefa Wybickiego jako prawnika i mówcy zawdzięczał ocalenie; zapoczątkowało to przyjaźń na całe życie. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech, dowódca naczelny wojsk polskich w 1813 r., generał jazdy armii Królestwa Polskiego w latach 1815–1816. Początkowo służył w wojsku saskim i gwardii elektorskiej, dopiero w 1792 r., na prośbę Stanisława Augusta zwolniony z powinności wobec Fryderyka II, przeszedł do wojska polskiego; nie będąc zorientowany w sytuacji polit. Polski, zanim przyłączył się do powstańców kościuszkowskich, złożył przysięgę na wierność konfederacji targowickiej, czego o mało nie przypłacił życiem: posądzony o zdradę, stanął przed sądem wojskowym i tylko zręczności Józefa Wybickiego jako prawnika i mówcy zawdzięczał ocalenie; zapoczątkowało to przyjaźń na całe życie. Przywołanie postaci Dąbrowskiego, obok Bonapartego, Czarnieckiego i Kościuszki, służy wpisaniu w tekst pieśni idei wodzowskiej. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jarosław (1836–1871) — polski działacz niepodległościowy, sztabskapitan Armii Imperium Rosyjskiego, od 1862 członek Komitetu Miejskiego, a nast. Komitetu Centralnego Narodowego, generał i naczelny dowódca wojsk Komuny Paryskiej (1871), używał pseudonimu „Łokietek”. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Marian (1878–1958) — wydawca, dziennikarz, największy potentat prasowy okresu międzywojennego, w 1910 założyciel „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, poseł na Sejm II RP, dyrektor Teatru „Bagatela”. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Wincenty — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od 1811 porucznik 11. pułku ułanów. [przypis edytorski]
dąć się (pot.) — nadymać się, być zarozumiałym. [przypis edytorski]
dąć się — puszyć się, pysznić się. [przypis edytorski]
dąć — tu: nadymać się, puszyć się, chwalić się. [przypis edytorski]
Dársena B (hiszp.) — dok B. [przypis edytorski]
dąsać się — obrażać się, ujawniać niezadowolenie. [przypis edytorski]
dążność — dążenie. [przypis edytorski]
dablon — raczej: dublon, ale oryginalnie oznacza on złotą monetę hiszpańską bitą od XVI do XIX w., a tu mowa o monecie srebrnej. [przypis edytorski]
dać baczność (daw.) — uważać. [przypis edytorski]
dać czemuś pokój — zrezygnować z czegoś. [przypis edytorski]
dać dęba — uciec. [przypis edytorski]
dać drapaka — uciec. [przypis edytorski]
dać folgę (daw.) — pozwolić sobie na coś, nie powstrzymywać się. [przypis edytorski]
dać folgę — pozwolić (sobie) na coś. [przypis edytorski]
dać (…) folgę — pozwolić sobie. [przypis edytorski]
dać folgę swojemu językowi (daw.) — nie powstrzymywać się, nie pohamowywać się w mówieniu czegoś. [przypis edytorski]
dać garła (starop.) — zginąć; dać się zabić (przez podcięcie gardła). [przypis edytorski]
dać harbuza — odmówić kawalerowi ręki panny. [przypis edytorski]
dać kominka (daw. reg.) — dać nogę, uciec. [przypis edytorski]
dać komuś bobu — dać komuś nauczkę, dokuczyć komuś. [przypis edytorski]
dać komuś pokój — dziś: dać komuś spokój. [przypis edytorski]
dać komuś quartier (z fr.) — darować życie. [przypis edytorski]
dać met — dziś: dać mata, zwyciężyć. [przypis edytorski]
dać na borg (daw.) — dać na kredyt. [przypis edytorski]
dać na zapowiedzi — opłacić uroczyste ogłoszenie w kościele parafialnym zamiaru zawarcia związku małżeńskiego przez osoby należące do parafii; ogłoszenie takie powtarzane jest co tydzień na mszy przez okres do trzech miesięcy. [przypis edytorski]
dać noża (pot.) — dać, podać nóż (na chwilę). [przypis edytorski]
dać obrok oku chciwemu (starop.) — karmić oko [wzrok] spragniony [widoku ukochanej]. [przypis edytorski]
dać ostrzyc te piękne włosy — na znak żałoby. [przypis edytorski]
dać pokój — dziś: dać spokój. [przypis edytorski]
dać pole (daw.) — stanąć do pojedynku. [przypis edytorski]
dać pozór (daw.) — spojrzeć. [przypis edytorski]
dać se chleba (daw.) — popaść w biedę, w niedolę. [przypis edytorski]
dać sobie rendez-vous (daw.) — umówić się na spotkanie. [przypis edytorski]
dać sobie rendez-vous (daw., z fr.) — umówić się na spotkanie. [przypis edytorski]
dać sprawę (starop.) — zdać relację. [przypis edytorski]
dać tył (daw.) — uciec. [przypis edytorski]
dać w bok kułaka — trącić pięścią (kułakiem) w bok. [przypis edytorski]
dać zeks (gw. środ.) — dać cynk; dać znać; powiadomić. [przypis edytorski]
da capo al fine (wł., muz.) — od początku do końca (jeszcze raz, w kółko). [przypis edytorski]
da capo senza fine (wł.) — w dosłownym tłumaczeniu: „od początku bez końca”; parafraza używanego w notacji muzycznej określenia da capo al fine, oznaczającego powtórzenie całego utworu od początku do końca. [przypis edytorski]
da capo (wł., muz.) — od początku. [przypis edytorski]
da capo (wł.) — od początku, na nowo. [przypis edytorski]
da capo (wł.) — od początku. [przypis edytorski]
da capo (wł.) — od początku; znowu. [przypis edytorski]
dacha — obszerne, sięgające do kostek futro a. futrzana peleryna z dużym kołnierzem, nakładane zimą na wierzch na inne ubrania. [przypis edytorski]
Dachau — miasto powiatowe w płd. Niemczech, w kraju związkowym Bawaria; w 1933 roku powstał tutaj niemiecki obóz koncentracyjny. [przypis edytorski]
Dachau — (niem.) Konzentrationslager Dachau, niemiecki obóz koncentracyjny, założony w 1933 roku w dawnej fabryce amunicji na przedmieściach Dachau, miasta znajdującego się na północ od Monachium, w płd. Niemczech. [przypis edytorski]
Dachau — Obóz koncentracyjny Dachau (Konzentrazionslager Dachau) został założony przez nazistów już w 1933 roku jako pierwsza tego rodzaju placówka, stając się protoplastą i wzorem organizacyjnym dla kolejnych obozów. Zginęło w nim kilkadziesiąt tysięcy ludzi. [przypis edytorski]
dachdecker (z niem.) — dekarz. [przypis edytorski]
Dachnowski, Jan Karol (1590–po 1654) — poeta i heraldyk, posługiwał się pseudonimem Perypetasmatowicz. [przypis edytorski]
dachy — daw. forma N.lm; dziś: dachami. [przypis edytorski]
dachy — dziś popr. N.lm: dachami. [przypis edytorski]
dacieli miejsce (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy dacie miejsce. [przypis edytorski]
dacież temu wiarę — konstrukcja z partykułą -że (skróconą do -ż); znaczenie: czy dacie temu wiarę. [przypis edytorski]
dadaizm — awangardowy ruch artystyczno-literacki rozwijający się od ok. 1915 r. do początku lat 20. XX w.; głównym ośrodkiem ruchu dada był początkowo Zurych, gdzie działała grupa skupiona wokół poety Tristana Tzary i malarza Hansa Arpa. Inni artyści identyfikowani z dadaizmem to m.in. Marcel Duchamp, Man Ray, Francis Picabia. Dadaizm rozwijał się pod jednoczącymi ruch hasłami swobody wyrazu artystycznego, zerwania z tradycją, negacji wszelkich kanonów wartości, zasad estetyki, a także gramatyki; środkiem wyrazu dadaistów był absurd, dowcip, żonglerka znaczeniami, łączenie technik i tworzenie nowych, np. ready-made (pisuar Duchampa wystawiony jako Fontanna w 1917 r.), kolaże, fotomontaże, abstrakcje. Działalność dadaistów poszerzała granice sztuki i refleksji artystycznej; stanowiła zapowiedź surrealizmu. [przypis edytorski]
dadaizm — awangardowy ruch artystyczno-literacki rozwijający się od ok. 1915 r. do początku lat 20. XX w.; głównym ośrodkiem ruchu dada był początkowo Zurych, gdzie działała grupa skupiona wokół poety Tristana Tzary i malarza Hansa Arpa. Inni artyści identyfikowani z dadaizmem to m.in. Marcel Duchamp, Man Ray, Francis Picabia. Dadaizm rozwijał się pod jednoczącymi ruch hasłami swobody wyrazu artystycznego, zerwania z tradycją, negacji wszelkich kanonów wartości, zasad estetyki, a także gramatyki; środkiem wyrazu dadaistów był absurd, dowcip, żonglerka znaczeniami, łączenie technik i tworzenie nowych, np. ready-made (pisuar Duchampa wystawiony jako Fontanna w 1917 r.), kolaże, fotomontaże, abstrakcje. Działalność dadaistów poszerzała granice sztuki i refleksji artystycznej; stanowiła zapowiedź surrealizmu. [przypis edytorski]
dadaizm – awangardowy ruch artystyczno-literacki rozwijający się od ok. 1915 r. do początku lat 20. XX w.; głównym ośrodkiem ruchu dada był początkowo Zurych, gdzie działała grupa skupiona wokół poety Tristana Tzary i malarza Hansa Arpa. Inni artyści identyfikowani z dadaizmem to m.in. Marcel Duchamp, Man Ray, Francis Picabia. Dadaizm rozwijał się pod jednoczącymi ruch hasłami swobody wyrazu artystycznego, zerwania z tradycją, negacji wszelkich kanonów wartości, zasad estetyki, a także gramatyki; środkiem wyrazu dadaistów był absurd, dowcip, żonglerka znaczeniami, łączenie technik i tworzenie nowych, np. ready-made (pisuar Duchampa wystawiony jako Fontanna w 1917 r.), kolaże, fotomontaże, abstrakcje. Działalność dadaistów poszerzała granice sztuki i refleksji artystycznej; stanowiła zapowiedź surrealizmu. [przypis edytorski]
dadaizm — awangardowy ruch artystyczno-literacki rozwijający się od ok. 1915 r. do początku lat 20. XX w.; głównym ośrodkiem ruchu dada był początkowo Zurych, gdzie działała grupa skupiona wokół poety Tristana Tzary i malarza Hansa Arpa. Inni artyści identyfikowani z dadaizmem to m.in. Marcel Duchamp, Man Ray, Francis Picabia. Dadaizm rozwijał się pod jednoczącymi ruch hasłami swobody wyrazu artystycznego, zerwania z tradycją, negacji wszelkich kanonów wartości, zasad estetyki, a także gramatyki; środkiem wyrazu dadaistów był absurd, dowcip, żonglerka znaczeniami, łączenie technik i tworzenie nowych, np. ready-made (pisuar Duchampa wystawiony jako Fontanna w 1917 r.), kolaże, fotomontaże, abstrakcje. Działalność dadaistów poszerzała granice sztuki i refleksji artystycznej; stanowiła zapowiedź surrealizmu. [przypis edytorski]