Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | islandzki | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | norweski | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 3287 przypisów.
Humani (…) putat — Nic, co ludzkie, nie jest mu obce; Terentius, Heauton Timorumenos, I, 1, 25. [przypis tłumacza]
humanista — osoba wyznająca światopogląd humanistyczny lub zajmująca się humanistyką. [przypis edytorski]
humanitas (łac.) — człowieczeństwo. [przypis edytorski]
humanum est (łac.) — jest rzeczą ludzką. [przypis edytorski]
humanum (łac.) — ludzkie. [przypis edytorski]
humanus (łac.)— dosł. ludzki, człowieczy. Tu jako odniesienie do humanizmu (z łac. humanus i gr. ismos wiedza, nauka), czyli nurtu w filozofii (lub szerzej: światopoglądu) opartego na racjonalnym myśleniu i trosce o potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój każdego człowieka, a jednocześnie humanistyki, czyli grupy nauk, których przedmiotem badań jest człowiek jako istota społeczna i jego twórczość. Nauki humanistyczne odróżnia od nauk społecznych czy przyrodniczych metodologia. W Polsce do nauk humanistycznych zalicza się m.in. filologie, filozofię, językoznawstwo i literaturoznawstwo. [przypis edytorski]
Humbert I (1844–1900) — król Włoch od 1878. [przypis edytorski]
Humboldsacademie — Akademia Humboldtów, prywatna berlińska instytucja zajmująca się kształceniem dorosłych, założona w 1878; w 1915 połączyła się z Freie Hochschule Berlin, tworząc Berliński Uniwersytet Ludowy. Mimo podobieństwa nazwy Akademia Humboldta nie jest tożsama z uczelnią noszącą obecnie nazwę Uniwersytet Humboldtów, najstarszym uniwersytetem w Berlinie, założonym przez Fryderyka Wilhelma III w 1809, w okresie 1828–1945 funkcjonującym jako Uniwersytet Fryderyka Wilhelma. [przypis edytorski]
Humboldt, Alexander (1769–1859) — niemiecki przyrodnik i podróżnik. [przypis edytorski]
Humboldt, Alexander (1769–1859) — niemiecki przyrodnik i podróżnik, twórca nowożytnej geografii. [przypis edytorski]
Humboldt, Fryderyk Wilhelm Christian Karol Ferdynand, von (1767–1835) — filozof, językoznawca i polityk niem., przedstawiciel neohumanizmu (za gł. cel życia człowieka uznawał harmonijny rozwój z uwzględnieniem indywidualnych dyspozycji i uzdolnień, na wzór staroż. Grecji); brat Alexandra Humboldta, przyrodnika i podróżnika. Kierował pruskim Ministerstwem Wyznań i Oświecenia (1809), był jednym z założycieli Uniwersytetu Berlińskiego oraz należał do organizatorów muzeum berlińskiego; uczestniczył w kongresie wiedeńskim (1815) i kongresie akwizgrańskim (1818). Przeciwnik scjentyzmu (a więc poglądu, że realnej wiedzy o rzeczywistości dostarczają metody nauk przyrodniczych), przykładał dużą wagę do metodologicznej odrębności nauk humanistycznych jako badających wytwory ducha; uważał, że istnieje wewnętrzna forma języka, który stanowi element aktywny, w przekonaniu Humboldta każdy naród kształtuje swój język, tworząc tym samym ducha narodu. [przypis edytorski]
Humboldt (…) odkrył ptaka nocnego — prawdopodobnie tłuszczak (łac. Steatornis caripensis) z rodziny lelkowych, jeden z niewielu gatunków ptaków posługujący się echolokacją (choć nie tak precyzyjnie jak nietoperze), gniazduje w jaskiniach. [przypis edytorski]
humbug (ang.) — blaga, oszustwo. [przypis edytorski]
humbug (ang.) — oszustwo, kłamstwo. [przypis edytorski]
humbug (ang.) — oszustwo. [przypis edytorski]
humbug (ang.) — szeroko rozreklamowane oszustwo. [przypis edytorski]
humbug (daw.) — kłamstwo, nieprawda, bujda. [przypis edytorski]
humbug (daw.) — szeroko rozreklamowane oszustwo. [przypis edytorski]
humbug — oszustwo. [przypis edytorski]
humbug — rozreklamowane zjawisko a. wydarzenie, które okazuje się oszustwem. [przypis edytorski]
humbug — sprawa, która zyskała sobie rozgłos, stała się sensacją, a ostatecznie okazuje się oszustwem. [przypis edytorski]
Hume David (1711–1776) — szkocki filozof, historyk i eseista. Pierwszy nowożytny empirysta, krytykował pojęcie przyczynowości. [przypis edytorski]
Hume, David (1711–1776) — szkocki filozof, historyk i eseista; pierwszy nowożytny empirysta, krytykował pojęcie przyczynowości. [przypis edytorski]
Hume, David (1711–1776) — szkocki filozof, historyk i eseista; pierwszy nowożytny empirysta, krytykował pojęcie przyczynowości; w 1766 zaprosił Rousseau w gościnę do Anglii: kilkumiesięczny pobyt zakończył zatargiem. [przypis edytorski]
Hume, David (1711–1776) — szkocki filozof, historyk i pisarz. Jako filozof praktykował sceptycyzm poznawczy, co doprowadziło go do postulatu ograniczenia opisywania świata do idei, które jawią się w umyśle (matematyka) i czystych faktów, czyli zjawisk takich, jak jawią się umysłowi, bez rozróżnienia na to, czy są prawdziwe, czy nie, ponieważ ta kwestia nie jest rozstrzygalna. Przeprowadził również słynną krytykę związku przyczynowo skutkowego, twierdząc, że jeśli zjawiska są przedstawiane w ten sposób, to wcale nie znaczy, że faktycznie łączy je relacja wynikania, ale że do tej pory zawsze występowały koło siebie. [przypis edytorski]
Hume, David (1711–1776) — szkocki filozof, pisarz i historyk. [przypis edytorski]
Hume, Dawid (1711–1776) — filozof i historyk angielski. Istotnie, Rousseau przyjął później gościnę ofiarowaną mu w Anglii, co jednak doprowadziło do gwałtownego zatargu z Humem i utrwaliło Russa w jego manii dopatrującej się powszechnego sprzysiężenia przeciw niemu. [przypis tłumacza]
Hume, Dawid (1711–1776) — szkocki filozof, historyk i pisarz. Jako filozof praktykował sceptycyzm poznawczy, co doprowadziło go do postulatu ograniczenia opisywania świata do idei, które jawią się w umyśle (matematyka) i czystych faktów, czyli zjawisk takich, jak jawią się umysłowi, bez rozróżnienia na to, czy są prawdziwe, czy nie, ponieważ ta kwestia nie jest rozstrzygalna. Przeprowadził również słynną krytykę związku przyczynowo skutkowego, twierdząc, że jeśli zjawiska są przedstawiane w ten sposób, to wcale nie znaczy, że faktycznie łączy je relacja wynikania, ale że do tej pory zawsze występowały koło siebie. [przypis edytorski]
Hume Dawid — ur. w r. 1711, studiował za młodu prawo, potem poświęcił się stanowi kupieckiemu, w końcu wyłącznie filozofii i historii. W r. 1752 został bibliotekarzem w Edynburgu, potem sekretarzem ambasady w Paryżu, gdzie się zapoznał z Janem Rousseau, od r. 1767 na krótki czas sekretarzem stanu; zm. 1776. Filozofia Hume'a jest poniekąd dalszym ciągiem empiryzmu Locke'a. Gdy Locke pozostawił pojęciu substancji pewną przedmiotową realność, Hume burzy tę ostatnią i sprowadza to pojęcie do przyzwyczajenia, dzięki któremu dochodzimy także do pojęcia wszelkich związków koniecznych w ogóle, w szczególności zaś do pojęcia związku przyczynowego. Pojęcie substancji jest czymś czysto podmiotowym, zaś negując substancję przedmiotową, neguje Hume także jaźń, uważając ją tylko za kompleks przedstawień, szybko po sobie następujących. W zmysłowym spostrzeżeniu nie tkwi ani ogólność, ani konieczność, wszelką wiedzę jednak daje nam tylko to spostrzeżenie. A zatem tworząc sobie pojęcie przyczynowości, wychodzimy bezprawnie poza to spostrzeżenie. Pojęcie to tworzymy sobie tylko dzięki przyzwyczajeniu łączenia pewnych przejść w naszych przedstawieniach. Gdyż ani a priori, ani z doświadczenia nie możemy, według Hume'a, dojść do pojęcia związku przyczynowego. Sceptycyzm Hume'a odgrywa w historii filozofii nader ważną rolę, chociażby tylko dzięki swojemu wpływowi na Kanta. Zob. Wstęp. [przypis tłumacza]
humentasz — z jidisz Hamantaschen, trójkątne ciasteczka podawane w trakcie święta Purim, nazywane też „uszami Hamana”. [przypis edytorski]
humerał — biała chusta pozostająca na ramionach kapłana podczas odprawiania mszy. [przypis edytorski]
humerał (z łac.) — białe, lniane chusty, wdziewane przez księdza pod albę i ornat. [przypis redakcyjny]
Humienne — dziś Humenné, miasto w pobliżu Preszowa na Słowacji; bitwa lisowczyków przeciw siłom Gabora Bethlena została stoczona w dniach 22–23 listopada 1619. [przypis edytorski]
humiliate (…) capita vestra [deo] (łac.) — pochylcie głowy (przed bogiem); liturgiczne wezwanie do ukorzenia się, aktu pokory. [przypis edytorski]
Humilibus dat gratiam — an ideo non dedit humilitatem (łac.) — „Niskim daje łaskę — czy dlatego nie dał niskości?”. [przypis tłumacza]
humillime (łac.) — najuniżeniej. [przypis redakcyjny]
humillimus servus (łac.) — najniższy sługa. [przypis redakcyjny]
Humor mój w małym stopniu zależy od pogody — Pascal odpowiada tu na ustęp z Montaigne'a (Próby II, 12). [przypis tłumacza]
humor — nastrój, usposobienie. [przypis redakcyjny]
humor — tu: przychylne usposobienie. [przypis edytorski]
humory (daw.) — w dawnej medycynie humorami nazywano cztery płynne substancje w ciele człowieka: krew, żółć, śluz (flegmę) i czarną żółć, od których równowagi miało zależeć zdrowie człowieka; każdy z humorów wiązano z innym typem temperamentu, stąd słowo „humor” oznaczało także temperament, typ osobowości. [przypis edytorski]
humory — nawiązanie do starożytnej teorii humorów, spisanej przez Hipokratesa, według której zdrowie człowieka zależy od równowagi w organizmie czterech humorów: krwi, śluzu (flegmy), żółci żółtej (cholerycznej) i czarnej (melancholicznej). [przypis edytorski]
humory — tu: substancje płynne w ciele ludzkim, limfa. [przypis redakcyjny]
Humphrey Clinker — bohater ostatniej z powieści łotrzykowskich Tobiasa Smolletta (1721–1771), zatytułowanej The Expedition of Humphry Clinker i opublikowanej w 1771 r. (tł. pol. A. Glinczanka, pt. Wyprawa Onufrego Clinkera, 1956); epistolarna forma powieści, daje możliwość przedstawienia tych samych zdarzeń z punktu widzenia różnych osób, co prowadzi do satyrycznych spiętrzeń i pozwala na ciekawe obyczajowe obserwacje; listy wymienia, przemierzając obszary Zjednoczonego Królestwa, sześcioro bohaterów: walijski ziemianin Matthew Bramble, jego siostra Tabitha, ich siostrzenica i siostrzeniec: Lydia i Jeremy Melford, pokojówka Tabithy Winifred Jenkins oraz konkurent do ręki Lydii, Wilson. [przypis edytorski]
humus — organiczna warstwa gleby. [przypis edytorski]
humus — potrawa bliskowschodnia: pasta z przetartej gotowanej ciecierzycy, oliwy, czosnku i cytryny. [przypis edytorski]
humus — szczątki organiczne pozostawione w glebach; próchnica. [przypis edytorski]
hunc ego (…) solvo — Vergilius, Aeneida, IV, 702. [przypis tłumacza]
hunc et non alium (łac.) — tego, a nie innego. [przypis redakcyjny]
hunc nexum, hanc copulam (łac.) — ten związek, tę spójnię. [przypis redakcyjny]
Hunc (…) prohibete — Vergilius, Georgica, I, 500. [przypis tłumacza]
huncwocki — przym. od rzecz. huncwot: szelma, łotr, nicpoń. [przypis edytorski]
huncwot (daw., pot.) — szelma, łobuz. [przypis edytorski]
huncwot (daw.) — szelma, łotr, nicpoń. [przypis edytorski]
huncwot (z niem. Hunds–fott) — nicpoń, łobuz. [przypis edytorski]
huncwot (z niem.) — nicpoń, ladaco. [przypis edytorski]
hundert (niem.) — sto. [przypis edytorski]
Hundsfeld (niem.) — psie pole. [przypis edytorski]
Hundsfotl, Verfluchter — niemieckie obelgi. [przypis edytorski]
hungaricum (łac.) — węgierskie; wino węgierskie, węgrzyn. [przypis edytorski]
Hungerford Market — targ owocowo-warzywny w Londynie, niedaleko Charing Cross (tj. w ścisłym centrum miasta) w daw. dystrykcie Strand (obecnie gł. arteria Londynu); istniał do 1862 r., kiedy to plac został sprzedany kompanii South Eastern Railway; w 1864 r. powstała w tym miejscu stacja metra Charing Cross. Targ umiejscowiony był w dwóch budynkach; pierwszy, z 1682 r., był miejską rezydencją rodziny Hungerford (stąd nazwa) i spłonął w 1669 r. (co zostało odnotowane w Pamiętniku Samuela Pepysa); nowy gmach w stylu architektury włoskiego klasycyzmu, zaprojektowany od razu z myślą o swym przeznaczeniu, został wzniesiony w 1833 r.; nie cieszył się jednak spodziewaną popularnością, ostatecznie uległ zniszczeniu podczas pożaru sąsiadującego z nim Hungerford Hall w 1854 r. [przypis edytorski]
Hungerford Stairs — schody usytuowane nad brzegiem Tamizy w pobliżu Strandu, przebudowane w 1833 r.; obok nich znajdowała się fabryka pasty do butów (Warren's Blacking Factory), w której Charles Dickens spędził jakiś czas jako dziecko (12 l.), gdy jego ojciec trafił do więzienia za długi; wspomnienie tego epizodu i konieczności utrzymywania się z pracy fizycznej przez wiele lat łączyło się dla pisarza z wstydliwym przypomnieniem upokarzającej deklasacji. [przypis edytorski]
Hunger, verstehen? (niem.) — Głód, rozumieć? [przypis edytorski]
Huniad — właśc. Jan Hunyady (1387–1456), magnat węgierski, wojewoda siedmiogrodzki, po śmierci Władysława Warneńczyka regent Węgier, sprawujący władzę w zastępstwie czteroletniego nowego króla. [przypis edytorski]
Hunni — [tu:] Węgrzy. [przypis redakcyjny]
Hunno — nazwa celtyckiego pochodzenia. [przypis edytorski]
hunor — honor, zaszczyt, dostojeństwo. [przypis redakcyjny]
Hunowie, Goci, Wandalowie i Frankowie — ludy, które w starożytności porzuciły swoje siedziby i najeżdżały państwo rzymskie. [przypis edytorski]
Hunowie — lud koczowniczy, który ok. roku 370 najechał Europę, wywołując wielką wędrówkę ludów, i przyczynił się do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego. [przypis edytorski]
Hunowie — plemię azjatyckich koczowników, którzy najechali Europę w IV-V w., powodując wędrówkę ludów i przyczyniając się do rozpadu Cesarstwa Rzymskiego. [przypis edytorski]
Hunowie — plemię azjatyckich koczowników, którzy najechali Europę w IV–V w., powodując wędrówkę ludów i przyczyniając się do rozpadu Cesarstwa Rzymskiego. [przypis edytorski]
Hunowie (przen.) — lud koczowniczy, który ok.370 r. najechał Europę, wywołując wielką wędrówkę ludów, i przyczynił się do upadku Cesarstwa zachodniorzymskiego; tu: Niemcy. [przypis edytorski]
Hunowie — staroż. plemiona koczownicze, które w IV w. n. e. przybyły z Azji Środkowej i opanowały Europę, przyczyniając się m. in. do upadku Cesarstwa Rzymskiego. [przypis redakcyjny]
Hunter, John (1728–1793) — szkocki chirurg i anatom, jeden z pionierów obserwacyjno-eksperymentalnego podejścia do chirurgii. [przypis edytorski]
Huny, Pieczynhy — prawdopodobnie: Hunowie, Pieczyngowie, niesłowiańskich nazwy plemion koczowniczych, które najeżdżały Europę w średniowieczu. [przypis edytorski]
Huon z Bordeaux — bohater średniowiecznych poematów rycerskich, dokonujący bohaterskich czynów dzięki pomocy króla wróżek, Oberona. [przypis edytorski]
hup przed skokiem — przysłowie, dziś znane w formie: nie mów hop, dopóki nie przeskoczysz. [przypis redakcyjny]
Huragan chciał z mych ramion w niebo uciec słupem… — Adam Mickiewicz, Farys, w. 144–147. [przypis edytorski]
huragan — jest to wyraz amerykański urikan, i oznacza straszliwą burzę tropikową. Ponieważ znajomy powszechnie w Europie, użyliśmy go zamiast wyrazów arabskich Semum, Serser, Asyf itp. w znaczeniu wichru albo trąby powietrznej, zasypującej niekiedy całe karawany. Persowie nazywają go Girdebad. [przypis autorski]
huragany — dziś popr. forma N.lm: huraganami. [przypis edytorski]
hurikàn — z ang. hurricane: huragan, orkan. [przypis edytorski]
Hurków, Hurkowych i Apuchtinów — Josif Władimirowicz Romejko-Hurko (1828–1902), feldmarszałek rosyjski, w latach 1883–1894 generalny gubernator warszawski, zaciekły rusyfikator (wprowadził jęz. rosyjski do sądów, urzędów i szkół); Aleksandr Lwowicz Apuchtin (1822–1904), rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879–1897, twórca zrusyfikowanego systemu szkolnictwa w Królestwie Polskim. [przypis edytorski]
hurma — bardzo duża liczba ludzi; hurmem: zgrają, tłumnie. [przypis edytorski]
hurma — bardzo liczna grupa ludzi. [przypis edytorski]
hurma — bardzo liczna grupa, tłum. [przypis edytorski]
hurma (daw.) — masa ludzi, ciżba, tłum. [przypis edytorski]
hurma (daw.) — wielka ilość czegoś. [przypis edytorski]
hurma (gw.) — duża grupa ludzi. [przypis edytorski]
hurma (przestarz.) — tłum, gromada. [przypis edytorski]
hurma — tłum, duża liczba ludzi. [przypis edytorski]
hurmem (daw.) — wszyscy razem, kupą. [przypis edytorski]
hurmem — gromadnie, tłumnie, od: hurm (starop.) gromada, tłum. [przypis edytorski]
hurmem — tłumnie. [przypis edytorski]
Huron — bohater z Prostaczka Woltera, Indianin, charakteryzujący się bezpośredniością i prostotą w sposobie bycia. [przypis edytorski]
Huron — członek plemienia Indian z Ameryki Płn. Huroni na przełomie XVI i XVII w. stworzyli silną federację przeciw Algonkinom; w 1649 zostali rozbici przez Irokezów i przenieśli się na tereny późniejszych stanów Michigan i Ohio. [przypis edytorski]
Huron — członek plemienia Indian z Ameryki Płn.; w satyrycznej powieści Woltera prostolinijny Huron, tytułowy Prostaczek, przybywa do Francji, gdzie jego bezpośredni sposób interpretacji rzeczy i nieznajomość społeczeństwa europejskiego prowadzi do wielu nieporozumień i kłopotów, ukazujących negatywne strony instytucjonalnego Kościoła, nietolerancję religijną, hipokryzję, nadużycia władzy, dziwactwa i niesprawiedliwości społeczne. [przypis edytorski]
Hurony — dziś popr. forma M. lm: Huroni; plemię indiańskie, znane z okrucieństwa, zamieszkujące okolice jeziora Huron w Ameryce Północnej, opisane w powieści Jamesa Coopera Ostatni Mohikanin. [przypis edytorski]
hurry up (ang.) — pospiesz się. [przypis edytorski]
Hurtado, Gaspar (1575–1646) — hiszpański teolog jezuicki, autor i wykładowca uniwersytecki w Alcalá de Henares i Madrycie, ceniony za zwięzłość i jasność. [przypis edytorski]
Hurtado, Tomás (1589–1659) — hiszpański franciszkanin z Toledo, jeden z czołowych teologów zakonu; nauczał w Alcali, Sewilli, Salamance. [przypis edytorski]
