Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 455 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | czeski | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | holenderski | ironicznie | łacina, łacińskie | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7708 przypisów.
Chmielowski (…) w Dramacie polskim doby najnowszej (…) w autocharakterystyce młodych leży klucz do ich zrozumienia — P. Chmielowski, Najnowsze prądy w poezji naszej, s. 89–120. [przypis autorski]
chmiel — roślina pnąca. [przypis edytorski]
chmurą komorów — chmurą komarów; przekształacone dla rymu z: pozorów. [przypis edytorski]
chmura — tu: wielki tłum, chmara (tu: wojska). [przypis edytorski]
Chmura — zapewne dworzanin królewski, upamiętniony również przez Piotra Rojzjusza w zbiorze Carmina. [przypis redakcyjny]
Chmurki Magellana — chodzi o Obłoki Magellana (Wielki Obłok Magellana i sąsiedni Mały Obłok Magellana), dwie nieregularne karłowate galaktyki, wyglądające z Ziemi jak małe jasne kawałki oderwane od Drogi Mlecznej. [przypis edytorski]
Chmurno zamgliste osmędy — parodia młodopolskich neologizmów. [przypis edytorski]
Chmurowładca (mit. gr.) — tj. Zeus, najważniejszy spośród bogów olimpijskich; bóg nieba i ziemi, władał piorunami. [przypis edytorski]
Chmurozbiórca — Zeus. [przypis edytorski]
„Chmury” Arystofanesa — komedia z 423 p.n.e., w której Arystofanes skrytykował „nowomodne” wychowanie młodzieży, reprezentowane przez Sokratesa i jego uczniów, przedstawionych jako sofiści. [przypis edytorski]
chmury — dziś popr. forma N. lm: chmurami. [przypis edytorski]
chmyz (daw.) — lekceważące określenie kogoś małego, niepozornego. [przypis edytorski]
chmyz (daw.) — słabeusz (często stosowane do zwierząt). [przypis edytorski]
chmyzek — drobne stworzenie. [przypis autorski]
chmyz (lekcew.) — nieznaczący, niepozorny człowiek; smarkacz. [przypis edytorski]
chmyz — mały, niepozorny koń. [przypis edytorski]
chmyzowaty — (o zwierzęciu) lichy. [przypis edytorski]
chmyz (przestarz., pot.) — smarkacz. [przypis edytorski]
chmyz — tu: drobny i niepozorny człowiek. [przypis edytorski]
chmyz (z ukr.) — mały, niepozorny okaz zwierzęcia, zwł.: mały, niepozorny koń; przen. lekceważąco o małym, niepozornym człowieku; malec, smarkacz. [przypis edytorski]
chód pracowity (starop.) — uciążliwa droga; męcząca wędrówka. [przypis edytorski]
Chór Geniuszów Duszy — Duch ludzki, podług neoplatonistów, jako emanacja bóstwa rozlany jest po wszechświecie, ale w człowieku dopiero dochodzi do wyższej samowiedzy. Przy tym Prometeusz z wyżyn boskiej natury swej przechyla się ku dziedzinom Człowieka, którego ukochał i odkupić pragnie mękami. [przypis tłumacza]
chór — miejsce w kościele, zwane presbiterium. [przypis redakcyjny]
CHÓR PRZECHRZTÓW — Wprowadzenie przez Krasińskiego do Nie-Boskiej komedii wątku złowrogiego spisku przechrztów stanowi wyrazisty znak antysemityzmu autora. Grupa przechrztów charakteryzowana jest w utworze poprzez totalny nihilizm: obłudnie i zdradziecko przyłączają się oni do rewolucjonistów po to jedynie, by ich rękami zrealizować swój jedyny cel, tj. obalenie bronionego już tylko przez szlachtę Kościoła oraz ustanowienie na gruzach świata potęgi Izraela. Mickiewicz w swych wykładach paryskich mówiąc o Nie-Boskiej komedii na ogół pochlebnie, wyraził jednak sąd, że we fragmentach dotyczących Izraelitów Krasiński dopuścił się „występku narodowego”. W okresie Wiosny Ludów Krasiński doszedł do wniosku, że również sam Mickiewicz jest Żydem (ze względu na matkę) oraz pozostaje pod wpływem Żydów (ze względu na żonę „przechrzciankę”). Miało to jego zdaniem dyskredytować poglądy poety. O tym, że poglądy Krasińskiego można określić jako antysemickie decyduje to, że dawał on wyraz swemu przekonaniu (również w korespondencji prywatnej), że „Żyd zawsze pozostaje Żydem”, a chrzest nie jest w stanie zmienić jego natury: to czyni jego antyjudaizm rasowym. Źródeł antysemityzmu Krasińskiego należy szukać w jego środowisku i wychowaniu. Ważną personą był tu jego nauczyciel, Luigi Chiarini, profesor języków orientalnych i historii Kościoła na Uniwersytecie Warszawskim, występujący w roli eksperta od judaizmu w komitecie na rzecz reformy Żydów działającym w Królestwie Polskim. W swych dziełach, krytykowanych już przez współczesnych za szerzenie nieuzasadnionych, obraźliwych i szkodliwych sądów, Chiarini przekonywał, że istnieje antychrześcijański spisek neofitów. Z uporczywą zawziętością zwalczał Talmud, szerzący jego zdaniem fanatyzm, nietolerancję i despotyzm religijny zagrażający całemu światu; księga ta zachęcała też jego zdaniem do mordów rytualnych. Chiarini uważał, że Żydów należy choćby gwałtem oderwać od Talmudu, znieść Kahały, a przechrzczonym do trzeciego pokolenia zakazać małżeństw między sobą (podobne wątki można zresztą znaleźć np. u Niemcewicza, por. przypis redaktorski do słowa Talmud w tym wydaniu). Chiarini był inspiratorem ojca Zygmunta Krasińskiego, generała Wincentego, jako autora francuskojęzycznej broszury z 1818 r. Uwagi o Żydach, w której autor dał wyraz swej nienawiści do frankistów (grupy Żydów, którzy, idąc za nauką Jakuba Franka, przeszli na chrześcijaństwo). W pojęciu generała stanowili oni tajemniczą i niebezpieczną sektę żydowską (Żydów występujących w przebraniu chrześcijan), której istotnym celem było opanowanie stanowisk dających władzę w kraju (w podobny sposób Chiarini charakteryzował marranów, Żydów hiszpańskich w średniowieczu zmuszonych do przejścia na katolicyzm, co jednak nie ustrzegło ich przed podejrzeniami o nieszczerość konwersji oraz prześladowaniami inkwizycji). Ojciec był jedną z najważniejszych osób w życiu Zygmunta Krasińskiego i jego zdanie z pewnością zaważyło na poglądach poety w wielu najistotniejszych kwestiach. Przechrzty w Nie-Boskiej komedii „ssą” Talmud niby matczyną pierś, czerpiąc z tej księgi nadzieję na własne wywyższenie i poniżenie wszystkich innych: szlachty, czcicieli krzyża i rewolucjonistów. Krasiński kreuje w swym dramacie wizję dziejów podobną do tej, jaką przynoszą niesławne Protokoły Mędrców Syjonu, tekst znacznie przecież późniejszy. Na ową zadziwiającą analogię wskazywał w krytycznym wydaniu tego paszkwilu Janusz Tazbir (J. Tazbir „Protokoły Mędrców Syjonu”: autentyk czy falsyfikat, Warszawa 1992), wykazując przy tym, że Nie-Boska… należy do do szeregu tekstów przygotowujących pojawienie się Protokołów…, obok np. powieści Dumasa Józef Balsamo, czy Biarritz Hermana Goedsche. Nie-Boską komedię wiąże z Protokołami… nie tylko ogólne przeświadczenie o światowym spisku Żydów, ale także niektóre konkretne metaforyczne obrazy, np. przedstawienie związku Żydów jako węża oplatającego świat. Na temat powyższych kwestii por. też teksty: M. Janion, Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi, Warszawa 2000, s. 69 i n. oraz: Tejże, Mit założycielski polskiego antysemityzmu, [w:] Społeczeństwa europejskie i Holokaust, Poszerzona dokumentacja konferencji w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie 30 września 2004 z okazji 75. urodzin Feliksa Tycha, wydana przez Fundację im. Friedricha Egberta w Polsce, Warszawa 2004, s. 11–48. [przypis edytorski]
chór uczonych panien aoński — Aonia, część Beocji, gdzie Helikon, siedziba Muz; aoński chór znaczy więc tyle, co chór Muz. [przypis redakcyjny]
Chór — widoczna aluzja do Chrystusa; a jako przeciwobraz: „Półchór”, zaczynający się od wyrazów: „Mnie inny świat się odsłania”. [przypis tłumacza]
Chór wszystkich ludzi — kwestia z oryginalnej wersji dramatu Rydla. [przypis edytorski]
Chóry Anielskie — kwestia z oryginalnej wersji dramatu Rydla. [przypis edytorski]
choboty (starop.) — spodnie szerokie, buchaste. [przypis redakcyjny]
Choć burza huczy wkoło nas — początek piosenki o odwadze w obliczu morskiego żywiołu, napisanej do melodii F. Schuberta (1797–1828) przez Edmunda Wasilewskiego (1814–1846). Piosenka była odbierana jako utwór o tematyce patriotycznej, a sztafaż marynistyczny miał na celu ominięcie cenzury. [przypis edytorski]
choćby czarna była jak Murzynka — w czasach Szekspira za piękne uważano tylko blondynki o jasnej skórze; śniada, ciemna cera uchodziła za brzydką. [przypis edytorski]
choć był tak zwanym człowiekiem, nie umiał się uśmiechać — aluzja do zdania Arystotelesa, iż człowiek to jedyne zwierzę, które się śmieje (O częściach zwierząt). [przypis edytorski]
choćby ludzie wszyscy wyrzekli się Chrystusa, to w niewysłowionej słodyczy komunii… — Oeuvres, t. XI, s. 382. [przypis autorski]
choćbym miał (…) stać się natychmiast najpiękniejszym, najsilniejszym i najżwawszym z ludzi — Agesilaos był niskiego wzrostu, drobnej budowy ciała, utykał na jedną nogę. [przypis tłumacza]
Choćbym mówił językami (…) — we współczesnym tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia: „Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący. Gdybym też miał dar prorokowania i znał wszystkie tajemnice, i posiadał wszelką wiedzę, i wszelką [możliwą] wiarę, tak iżbym góry przenosił, a miłości bym nie miał, byłbym niczym” 1 Kor 13, 1–2. [przypis edytorski]
choćby niektórzy z tych panów mieli pęknąć — „pękanie z zazdrości” jest zdrowym zwrotem ludowym, który folklor aleksandrynizmu przekazał potem neoterykom rzymskim epoki augustowskiej. [przypis tłumacza]
choćby to było życie Żydówki — Lessing, Natan mędrzec, akt II, scena 5 (rozmowa Natana z Templariuszem). [przypis edytorski]
Choć go pilnujesz wciąż i regulujesz? — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając po tym wersie: „Krzywoprzysięgać, co już jest najgorsze”. [przypis edytorski]
Choć jak się wydaje, m.in. ze względu na miejsce, w którym znajduje się ta regulacja oraz historię uchwalania tej ustawy, można przyjąć, że głównym jej celem była ochrona reputacji autorów przed rozpowszechnianiem ich utworów w wersjach zmienionych por. szerzej R. Deazley (2008), Commentary on Fine Arts Copyright Act 1862, [w:] Primary Sources on Copyright…, punkt 7. [przypis autorski]
choć marzną bose pięty, ku nam czoło ślesz… — Sokrates był ubogi, miał tam gdzieś w Atenach mały domek i kawałeczek gruntu, jako zeugita, lecz to zaledwie starczyło na utrzymanie żony i dzieci. Śmiano się, że chodzi boso, a co do hardego wzroku, to nawet Platon pisze, że mając wypukłe oczy, patrzał groźnie, „na kształt tura” (ταυρηδόν, Fajdon). Postać jego nadawała się do kpinek: potężne cielsko, krótki gruby kark, rysy twarzy grube, nos spłaszczony i ten wzrok „na kształt tura”. [przypis tłumacza]
choć mu powiedziano: „Rozpraw dom swój; bo już umrzesz… — zob. Iz 38, 1–6. [przypis edytorski]
Choć (…) nadzieją — Sonet Oronta jest typowym madrygałem, płaskim i zimnym, w stylu ówczesnej salonowej literaturki. [przypis tłumacza]
choć niemaczany-m w Styksie cały (mit. gr.) — Styks: rzeka w Hadesie, krainie umarłych. Matka Achillesa, gdy ten był dzieckiem, wykąpała go w Styksie, żeby nabrał odporności na rany. Podczas tej kąpieli trzymała go za piętę, która pozostała jedynym podatnym na zranienie miejscem na ciele bohatera. [przypis edytorski]
Choć Pan Bóg, choć człowiek jego namiestnik, jakokolwiek rozkaże, jednakim staranim ma być pełniono i jednaką czcią przyjmowano, gdy nic przeciw Bogu człowiek nie każe — Bernard z Clairvaux, Liber de praecepto et dispensatione, przez Skargę błędnie wskazany jako „Tract. de praecep. et discipl[ine]”. [przypis edytorski]
Choć pilnie (…) stanie — z bajki La Fontaine'a pt. Wartość wiedzy (ks. VIII, 19). [przypis redakcyjny]
Choć Pismo wcale rzecz inną rozumie — Poeta mówi o Piśmie Świętym, że ma znaczenie podwójne, literalne i figuryczne [tj. dosłowne i symboliczne; red. WL], to jest, litera i duch. [przypis redakcyjny]
choć poranek świta — inna wersja tekstu: boć już dzionek świta. [przypis edytorski]
choć się przechwalasz znać przyczyny — choć się przechwalasz, że znasz przyczyny. [przypis edytorski]
Choć tych cięć nie czuł i dziesiątej części — Herkules wściekły uderzył go sto razy, chociaż może przed dziesiątym uderzeniem już nie żył. [przypis redakcyjny]
choć widno (daw.) — choć widać. [przypis edytorski]
Choć w ubraniu pasterki (…) królowa — sonet pisany w Odessie, uznawany jest przez badaczy literatury za wspomnienie dawnych spotkań poety z Marylą Wereszczakówną, która na jednym z nich miała rzeczywiście wystąpić w przebraniu pasterki. [przypis edytorski]
choć wy bieli, my kafowi — mowa o kolorach habitów. [przypis edytorski]
choć zaraz — choćby i zaraz. [przypis autorski]
choc (fr.) — szok. [przypis edytorski]
chochoł — słomiane okrycie drzewek i krzewów ogrodowych na zimę. [przypis redakcyjny]
chochoł — słomiane okrycie, zabezpieczające roślinę przed chłodem. [przypis edytorski]
chociaby (daw.) — dziś: chociażby. [przypis edytorski]
chocia (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
chocia (daw.) — dziś: chociaż. [przypis edytorski]
chocia (gw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
chocia (gw.) — chociaż. [przypis edytorski]
chociaj — dziś: chociaż. [przypis edytorski]
chociajś go widział (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: chocia[ż] go widziałeś. [przypis edytorski]
chociaj (starop.) — chociaż. [przypis edytorski]
chociam o tym słychał (daw.) — chociaż o tym słyszałem. [przypis edytorski]
chocia (starop.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
chocia (starop.) — chociaż, choć. [przypis edytorski]
chocia (starop. forma) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
chocia (starop. forma) — chociaż. [przypis edytorski]
chocia (starop. forma) — chociaż; tu: pomimo że. [przypis edytorski]
chocia to (starop.) — mimo że. [przypis redakcyjny]
chociażby na mocy staraniu naszemu zeszło — sens: choćbyśmy się nie dość mocno starali. [przypis edytorski]
chociażem (…) drapał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: chociaż drapałem. [przypis edytorski]
chociażem go (…) słuchał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: chociaż go słuchałem. [przypis edytorski]
chociażem mu porwał — chociaż mu porwałem (forma z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
chociażem się (…) przepościł — chociaż się przepościłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
chociażem — skrócone od: chociaż jestem. [przypis edytorski]
chociażem ucho przykładał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: chociaż ucho przykładałem. [przypis edytorski]
Chociaż, jak podaje M. Juda, przywileje miejskie należały w do rzadkości. Por. M. Juda, Przywileje drukarskie w Polsce, Lublin 1992, s. 5. [przypis autorski]
chociaż król, wyróżniał się uczynnością i troskliwością o przyjaciół, to jest godniejsze uwagi — podobne cnoty chwali Ksenofont u Cyrusa Młodszego (Anabaza I 9). [przypis tłumacza]
Chociaż mróz dzierży dziś w nocy wartę… — przekład Zofii Baumanowej. [przypis redakcyjny]
Chociaż ten czarny żupan… — Zdanie przyzwolone [okolicznikowe przyzwolenia, ze spójnikiem: chociaż, pomimo że; Red. WL] nie jest tu jasno uzasadnione. Oczywiście też nie ten żupan nosił niegdyś jasne barwy, tylko Miecznik. Prof. Brückner uważa czarny żupan za metonimię znaczącą tyle co „Miecznik” („Przegląd Warszawski” 1923, str. 46). [przypis redakcyjny]
Chociaż to wariacja, nie jest jednakże bez metody — bardziej znana wersja tłumaczenia tej frazy podejrzliwego Poloniusza badającego Hamleta brzmi: „W tym szaleństwie jest metoda”. [przypis edytorski]
Chociaż w stajence — śpiewa się również: choć w stajeneczce. [przypis edytorski]
Chociaż zdaniem J. Loewenstein „monopole nigdy nie były instrumentem cenzury [państwowej — przyp. K.G.]”, jego zdaniem Stationers' Company rzeczywiście uzasadniało swoje istnienie chęcią pomocy w zwalczaniu herezji i buntów, jednak w praktyce niezbyt przejmowali się tą rolą, zob. J. Loewenstein, The author's due…, s. 63 i 156. [przypis autorski]
chocia z sobą siedzą różno (daw.) — chociaż dzielą ich różnice (w hierarchii władzy kościelnej). [przypis edytorski]
Chociebórz, czes. Chotěboř, niem. Chotiebors — miasto w środkowej części Czech. [przypis edytorski]
chociem (gw.) — chociaż jestem. [przypis edytorski]
chociem (…) stawał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: choć stawałem. [przypis edytorski]
Chocieś… czytał — staropolska forma, dziś już przestarzała: choć (chociaż) czytałeś. [przypis redakcyjny]
chocieśma (gw.) — chociaż żeśmy; chociaż jesteśmy. [przypis edytorski]
Chocim — miejsce bitwy stoczonej między 2 września a 9 października 1621 r. między armią koronną a turecką, zwycięskiej dla Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]
Chocim — mowa o bitwie stoczonej w dniach 2 września–9 października 1621 między wojskami polskimi pod dowództwem Chodkiewicza a tureckimi pod dowództwem Osmana II. [przypis edytorski]
chocimska potrzeba — bitwa pod Chocimiem, rozegrana we wrześniu i październiku 1621 r. między wojskami sułtana tureckiego Osmana II a armią polsko-kozacką pod dowództwem J.K. Chodkiewicza. Wynikiem bitwy było taktyczne zwycięstwo strony polskiej. [przypis edytorski]
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, ok. 20 km na południe od Kamieńca Podolskiego, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy. [przypis redakcyjny]
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto i twierdza nad Dniestrem, wówczas na granicy z podporządkowaną Turkom Mołdawią, dziś w płd.-zach. części Ukrainy; bitwa pod Chocimiem (1621) — taktyczne zwycięstwo wojsk polsko-litewsko-kozackich nad armią turecką. [przypis redakcyjny]
Chocim (ukr. Chotyn) — miasto w płd.-zach. Ukrainie; miejsce dwóch wielkich bitew wojsk Rzeczypospolitej z Turkami (w 1621 i 1673). [przypis edytorski]
Chocolate Kiddies (ang. Czekoladowe Dzieciaki) — amerykańskie widowisko rewiowe prezentowane w 1925 na scenach Europy (Berlin, Hamburg, Sztokholm, Kopenhaga), prezentujące muzykę jazzową. [przypis edytorski]
chodaczkowy szlachcic — ubogi, prosty szlachcic. [przypis edytorski]
chodak (daw.) — prymitywny but, przeważnie drewniany. [przypis edytorski]
